“انار” میوه‌ای با دانه‌هایی اغلب قرمز و گاهی سفید است که رنگ پوست آن نیز اغلب قرمز و گاه سیاه یا تقریباً زرد است. انار درخت کوچکی است که ارتفاع آن حداکثر به 6 متر می‌رسد و در مناطق گرمسیری می‌روید و گـل‌های آن درشت، به رنگ قرمز اناری ولی بدون بو هستند.
کشت انار در جهان
خاستگاه انار ایران بوده است و بعـد از آن بـه تدریج از مدیترانه تا شمال هند گسترش یافته است. این میوه در اواخر قرن 19 وارد آمریکا شد و امروزه در کشورهای مختلف کشت میشود. ایران بزرگترین تولیدکننده انار دنیا و هندوستان دومین کشور است.
قسمت‌های قابل استفاده گیاه
قسمت‌های مختلف این گیاه از میوه وگل گرفته تا پوست درخت و ریشه آن کاربرد درمانی دارند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
انواع انار
انار از نظر رستنگاه به دو دسته بـری و بُستانی تقسیم میشود و از نظر مزه به سه دسته تقسیم میشود: نوع اول انار شیرین است نوع دوم انار تُرش و شیرین یـا میخوش است و نوع سوم انار تُرش اسـت.
ویتامین‌ها و مواد موجود در انار
هر 100 گرم انار حاوی 77 گرم آب، 83 کیلوکالری انرژی، 1.5 گرم پروتئین، 1.5 گرم چربی، 18 گرم کربوهیدارت، 4 گرم فیبر، 13 گرم قند و ویتامین‌ها و مواد معدنی نظیر کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم، فسفر، زینک، فولیک اسید، برخی انواع ویتامین ب، ویتامین کا، ویتامین ای، ویتامین آ، ویتامین سی و سدیم است.
خواص انار برای پیشگیری از سرطان‌ها
از جمله خواصی که مـورد توجـه فـراوان دانش پزشکی امروز است خاصیت ضد سرطانی و ضد التهـابی انـار است؛ مطالعات زیادی درباره اثرات درمانی و پیشگیری کننـده انار روی سلول‌های سرطانی انجام شده است. سرطانهـایی که بیشتر موردمطالعه قرار گرفته‌اند شامل سرطان پستان، پروستات، ملانوما، لوکمی و فیبروسارکوماست.
نتیجه این مطالعات نشان داده که قسمت‌هایی از جمله آب انار و دانه آن، برای پیشگیری از این سرطان‌ها مفید هستند. انار با به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان‌ها باعث پیشگیری از سرطان‌ها و با القای مرگ به سلول‌های سرطانی باعث جلوگیری از عود این سرطان‌ها میشود.
خواص ضدالتهابی و ضد درد دانه انار
دانه‌های انار روی دو آنزیم به نام‌های سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز، اثر مهاری دارند و به همین دلیل مصرف انار می‌تواند در جلوگیری از پیشرفت بسیاری از بیماری‌های التهابی نظیر آرتریت و التهاب استخوان‌های بدن مفید باشد. عصاره گل انار با اثر ضدالتهابی خود موجب جلوگیری از تخریب بافت مفاصل میشود. همچنین مطالعات نشان داده انار می‌تواند خاصیت ضددرد داشته باشد.
جلوگیری از پیری زودرس با انار
فلاوونوییدهای موجود در انار آنتی اکسیدان‌هایی قوی هستند که آبمیوه و روغن حاصله از آن مکمل غذایی بالقوه‌ای برای افزایش طول عمر، جلوگیری از پیری و بروز بیماری‌های مزمن است.
خواص انار برای مغز و اعصاب
در بیماری‌های مغز و اعصاب کاربردهایی برای انار وجود دارد از آن جمله درمان آلزایمر اسـت؛ “آنتـی‌کولین استراز”ها داروهای رایـج طـب جدیـد دردرمـان آلزایمر هستند و جالب است که درمواد اسـتخراج شـده از انـار خاصیت “ضدکولین استراز” یافت شـده است کـه می‌تواند در درمان آلزایمر بسیار مفید باشد همچنین مطالعات حیوانی نشان داده که مصرف انار در بارداری باعث پیشگیری از آسیب مغزی نوازادان میشود.
خواص ضدمیکروبی انار
مطالعات علمی نشان داده که فنولیک اسید موجود در عصاره گل انار باعث جلوگیری از رشد بسیاری از باکتری‌ها میشود و می‌تواند در جلوگیری از بروز مسمومیت‌های غذایی مؤثر باشد. از آنجـا کـه پوست انار هم حاوی ترکیبات فنولیک است می‌توان از عصاره پوست انار به عنوان نگهدارنده مواد غذایی استفاده کرد.
خواص انار برای سلامتی چشم
انار حاوی انواع آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌هاست و به همین دلیل نتایج تحقیقات نشان داده که مصرف انار به صورت 20 درصد در رژیم غذایی روزانه بیماران مبتلا به آب سیاه چشم، به مدت دو هفته می‌تواند باعث کاهش فشار چشم و بسیار سودمند باشد. در طب سنتی نیز برای افرادی که دچار ورم ملتحمه چشم می‌شدند اعصاره انار نارس پخته با گلاب را روی پلک قرار می‌دادند که باعث بهبود بیمار می‌شد.
اثر انار روی سیستم تنفسی
انار اثرات فراوانی روی برونش‌ها و سیستم تنفسی افراد دارد. انار اگر خورده یا مکیده و یا لیسیده شود و یا پخته‌ی آن خورده شود یا دانه‌ی انار در آب، خیس خورده شـود و آب آن خورده شود، در بهبود مشکلات تنفسی نقش پررنگی ایفا می‌کند. طب جدید علت ترشحات پشت حلق را ناشی از عفونـت یا آلرژی می‌داند و مطالعات زیادی اثرات ضد آلرژی و ضدمیکروبی انار را اثبات کرده‌اند بنابراین مصرف این میوه باعث رفع مشکلات تنفسی افراد میشود. همچنین اثرات مفید متابولیت‌های انار در آسیب حـاد ریه گزارش شده است؛ ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در انار می‌تواند با تأثیر گذاشتن بر ویروس آنفلوانزا، سبب بهبود بیمار شود.
حکمای طب سنتی مصرف انار ترش را در افراد دچار سرفه جایز ندانسته‌اند اما مصرف آب انار شیرین یا شربت انار شیرین را به افراد دچار سرفه توصیه می‌کنند.
خواص ضدافسردگی انار
عصاره انار برای رفـع افـسردگی به کار می‌رود. ترکیبات فنولیـک اسید اسـتخراج شـده از انار باعث بهبود وضعیت خلقی بیماران مبتلا به افسردگی میشود.
خواص انار برای قلب و عروق و جلوگیری از انسداد رگ‌ها
امروزه روی اثرات مفید انار بر سیستم قلبی ـ عروقی مطالعات زیادی انجام شده است. ترکیبات موجـود در انار بـا مکانیسم‌های مختلفی از جمله اثـرات آنتی اکسـیدانی، ضـد التهابی، پایین آوردن LDL خون، کاهش قند و فشار خون باعث بهبود عملکرد قلب و عروق می‌شوند. ترکیبات پلی فنل موجود در انار نقش مهمـی در جلـوگیری از روند پیری در سلول‌های قلب دارند. همچنین ترکیباتی در انار به نام تانن ضد تشـکیل پلاک در خون هستند و از انسداد رگ‌ها جلوگیری می‌کنند.
خواص انار برای فشار خون
انار به دلیل داشتن ترکیبات پلی فنلی باعث بهبود عملکرد قلب میشود و برای بیماران مبتلا به پرفشاری خون مفید است؛ پتاسیم با بازکردن عروق نقش مهمی در کاهش فشار خون دارد و با داشتن حدود 260 میلی‌گرم پتاسیم در هر 100گرم، در کاهش فشارخون نقش مهمی ایفا می‌کند.
خواص انار برای کاهش کلسترول خون
انار سرشار از ترکیباتی به نام “پلی فنول” است که باعث پایین آمدن کلسترول بد خون شده و اجازه نمی‌دهد تجمع چربی در عروق شکل بگیرد. مقدار زیاد کلسترول در شریان‌ها باعث سخت شدن آن ها میشود و ممکن است منجر به بیماری‌های قلبی و تصلب شرائین و افزایش فشار خون شود.
خواص انار برای معده
انار به خاطر داشتن فنولیک اسید دارای اثرات ضد التهابی، ضد خونریزی، ضد مـواد اکسـیداتیو در درمان و پیشگیری از زخم‌های گوارشی موثر است.
خواص انار برای کبد
مطالعات جدید اثرات محافظتی انـار روی سـلول‌های کبـدی علیه سموم را نشان می‌دهند. یکـی از مهمترین اثراتی که مورد توجه محققین واقع شده است، آنتـی اکسـیدانی بودن انار است. این خاصیت در عصاره انار بیشتر از عصاره سیب و چای سبز است.
در یک مطالعه، مصرف عصـاره انار باعث اثـر حفـاظتی بـرای کبد در برابر مواد سمی شده است؛ ایـن اثـر محـافظتی انار در مورد هپاتیت Cهم وجـود دارد و ترکیبی به نام “آنتوسـیانین” موجود در انار باعث کاهش بار ویروس هپاتیتC در کبد میشود. اثر جالب توجه دیگر، اثر عصاره پوسـت انـار روی کیست ایجاد شده در کبد است. این عصاره به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی خود مانع رشد کیست در کبد و فیبروز آن میشود.
تأثیر انار روی روده‌ها
رب انار ترش و یـا آب خیسانده دانه انار تـرش خشک شده برای زخم‌های روده مفید است. مطالعات نشان داده که مصرف خوراکی عصاره پوست انار علائم کولیت اولسراتیو (زخم گوارشی) را به طور معنی داری کاهش می‌دهد.
بر اساس آموزه‌های طب سنتی اگر پخته پوست انار خورده شود باعث دفع کرم روده میشود. انار ترش یک میوه قابض است و در صورتی که شیرین باشد، ملین طبع است. حکمای طب سنتی به کسانی که دچار زخم روده هستند توصیه می‌کنند که پوست انار را پس از شستن بپزند و در آب آن بنشینند. این کار بیرون زدگی مقعد و اسهال را درمان می‌کند.
خواص انار برای سیستم ادراری
آب انار برای کلیه‌ها مفید است؛ انار ادرارآور است و اگر پوست انار در آب پخته شود، در حدی کـه لـه نشـود و ایـن آب نوشیده شـود برای بی‌اختیاری ادرار بسیار نافع است.
خواص انار برای پوست
انار سرشار از آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌هاست و بنابراین در جلوگیری از پیری پوست نقش مؤثری دارد. امروزه در محصولات مراقبت از پوست از عصاره انار بسیار استفاده میشود. عصاره اجزاء انار اثر محـافظتی و همچنــین اثــر کاهنــده روی اثرات سوء ناشی از اشـعه مــاورای بــنفش دارد.
اثر انار روی چاقی
در یک مطالعه حیوانی، تجویز عصاره انار ترش برای موش‌های چاق با چربـی خون بالا باعث کاهش مشـخص وزن آنها شده است. طبق متون طب سنتی ایران زیاد خـوردن انـار شـیرین، بـه خاطر این که به نفوذ غذا به اعضاء کمک می‌کنـد، می‌توانـد باعث چاقی شود، به خصوص در افراد گرم مزاج چون باعـث تبدیل مزاج آنها میشود.
خواص انار برای مردان
در طب نوین در چند مطالعه حیوانی، تجویز محصولات انار به طور خـوراکی باعـث افـزایش تعـداد اسـپرم، افـزایش حرکت اسپرم و کاهش اسپرم‌های غیرطبیعی شده است و بنابراین مصرف این میوه به مردان توصیه میشود. در طب سنتی نیز انار شیرین به ویژه در افراد گرم مزاج نعوظ‌آور است.
خواص انار برای زنان
سویق انار برای ویار در دوران بارداری مفید است؛ مصرف انار برای رحم مفید است و آب انار برای ترشحات زیاد زنان و خونریزی‌های غیرطبیعی سودمند است. ترکیبات فنولیـک اسـید موجـود در پوست انار دارای خاصیت فیتواسترژنی(هورمون‌های گیاهی) هستند و به پیشگیری از بروز بیماری‌های هورمونی زنانه کمک می‌کنند.
خواص انار برای دیابت
مصرف انار باعث افزایش حساسیت به انسولین میشود. در افراد دیابتی حساسیت به انسولین کاهش می‌یابد و بنابراین مصرف انار می‌تواند باعث بهبود کاهش قند خون در افراد مبتلا به دیابت شود.
خواص انار برای دهان و دندان
اثرات عصاره انار روی درد و عفونت ناشی از آفـت دهانی ثابت شده است. همچنین اثر عصـاره هیدروالکلی انـار روی پـلاک‌های میکروبـی دنـدان مـورد مطالعه قـرار گرفتـه اسـت کـه اثری برابر دهـان شـویه کلر هگزیدین داشته است.
خواص انار از منظر طب سنتی
انواع انار در طب سنتی طبیعت مختلفی دارد. نوع اول، انار شیرین است که طبیعتـی سرد بااعتدال و تر دارد. نوع دوم انار تُرش و شیرین یـا میخـوش است که در سردی و تری مایل به عتدال است و نوع سوم انار تُرش اسـت کـه سرد و خشک است.
ویژگی‌های انار در طب سنتی
همه قسمت‌های انار خاصیت قابض (جمع کنندگی) دارد. هر چه انار ترش‌تر باشد این قوه بیشتر است. دانـه انـار از آب انار قبض و خشک‌کنندگی بیشـتری دارد. ایـن دو خاصـیت در پوست انار بیش از دانه انار و در گـل انار بـیش از پوسـت انـار است و نکته مهـم اینکـه اگـر انـار را آبگیـری کنـیم، تفاله آن بیشترین قوه قبض را دارد. انار شیرین به خاطر گرمایی که در طبیعت خود دارد تحلیل برنده و بازکننده اسـت. بـه مجـاری داخـل بدن هـم لینت میبخشد.
خواص انار برای مغز
انار در بیماری‌های اعصاب و روان فواید بسیاری دارد؛ سردرد حار و صفراوی را از بین می‌برد و در درمان فراموشی نقش بسزایی دارد.
خواص آب انار برای لثه‌ها و دندان‌ها
از منظر طب سنتی آب انار برای لثه‌ها مفید است؛ اگر آب انار ترش را با عسل حرارت دهند و به قوام آورند برای انواع زخم دهان و جهت محکم کردن دندان‌ها و جلوگیری از خونریزی لثه مفید است.
خواص انار برای چشم در طب سنتی
اگر عصاره انار و عسل در یـک ظـرف مسی طبخ شود تا داخل آن زنگار مس تولید شود و آن را به صـورت سرمه به چشم بکشند، برای خارش و خشـونت پلک‌ها و بیمـاری ضخیم شدن پلک‌ها و قرمزی آنها و ریختن مژه‌هـا مفید است و باعث بهبود بینایی میشود.
اثرات انار بر سیستم تنفسی از منظر طب سنتی
اگر انار تُرش باشد، ایجاد خشونت در حلق و حنجره و اعضاء داخل قفسه سـینه می‌کند چـون قـبض و تُرشـی ایـن خصوصیت را دارد اما اگر انار شیرین باشد، چون اندکی حـرارت دارد ایجـاد
لینت و نرمی در حلق و سینه می‌کند و چون همراه آن مقـداری قبض اسـت باعـث تقویـت سینه و سـایر اعضـای داخـل آن میشود. انار چه تُرش، چـه شـیرین باشـد، مـانع خلط خـونی میشود ولی انار تُرش برانگیزاننده سرفه اسـت.
خواص انار برای معده
انار ترش اشتهاآور است. انار مانع ایجاد بخار در معده میشود چون قبض دارد و سردکننـده است و حرارت معده را از بین می‌برد و معده‌های سـرد و سوداوی از انار چه ترش چه شیرین ضررمی‌بینند. افراد دچار بیماری‌های سوداوی بـا خـوردن انـار تـرش اخلاقشان بـدتر میشود.
خواص آب انار در طب سنتی
آب انار ترش و شیرین اگر فشرده شـده باشـد، معده را تقویت می‌کند و فضولات صفراوی را پـاک مـی‌کنـد. آب انـار بـه خـاطر تـرش بـودن توانایی نفوذ و ایجاد زخم را در دیـواره روده دارد بـه خصـوص زمانی که فرد مبتلا به قولنج و انسداد روده باشد.
خواص پوست انار در طب سنتی
ضماد پوست انار یا گل انار روی معده آن را تقویت کرده و مانع قی میشود.
سویق انار (دانه‌های انار خشک شده را پودر کرده و گاهی بومیدهند) برای کسانی که میل بـه خـوردن چیزهـای غیـر طبیعی دارند مفید است. اگر پوست انار یا گل انار روی فتق ضماد شود نفع جدی دارد. اگر پارچه‌ای با آب انار تـرش خـیس شـود و روی فتق گذاشته شود.
خوردن پخته پوست انار،کشنده کرم کـدو و کرمک است. اگر پوست انار در آب پخته شود، در حدی کـه لـه نشـود و ایـن آب نوشـیده شـود بـرای بـی‌اختیاری ادرار بسیار نافع است.
خُرد شده پوست انـار با پخته آن همراه با شربت مورد برای رفع اسهال بسیار سودمند است. شستن مقعد و نشستن درآب پخته پوست انار برای رفع بواسیر مفید است.
جهت بر طرف کردن اسـکار زخـم(جای زخم)، پوسـت انـار را خـرد کرده همراه عسل روی آثار زخم بگذاریـد و ایـن کار را بـه مدت طولانی ادامه دهید. عصاره غلـیظ پوسـت انـار بسیار اثر بخش‌تر از عصاره ریشه و یـا خـود دانه انار برای دیابت است.
خواص دانه انار در طب سنتی
دانـه انـار تـرش خشـک‌شـده، یبوست‌آور است. نشستن در آب خیسانده دانه انار خشک شده برای کاهش عفونت رحم موثر است. جهت التیام زخم‌ها، دانه انار خشک شده خـرد شـده
بو داده مفید است.
خواص رب انار در طب سنتی
رب انار شیرین طبیعتـی سرد با اعتـدال و تر دارد. این رب انار برای کاهش صفرا، غلیان و جوشش خون پر فایده است.
رب انار تُرش سـرد و خشک است و در رفع حالت تهوع دوران بارداری می‌تواند سودمند باشد؛ رب انار تـرش یـا آب خیسانده دانـه انـار تـرش خشک شده برای زخم‌های روده مفید است.
انواع رب انار اگر همراه نعناع مصرف شود، رطوبت فاسد داخل معده را خشک می‌کند و به هضم غذا کمک می‌کند. رب انار برای رفع مشکلات سردرد و جلوگیری از بیماری‌های اعصاب مفید است.
از رب انار ترش برای کاهش وزن و لاغری نیز استفاده میشود. در کنار تحرک کافی و پیروی از رژیم غذایی مناسب، مصرف مقادیری از رب انار نیز به افزایش سوخت و ساز بدن کمک می‌کند.
نسخه‌های طب سنتی برای درمان بیماری‌ها و مشکلات با انار
برای درمان سرفه با انار؛ آب انار شیرین را با شکر و جلاب مخلوط کرده و کم کـم به صورت جرعه‌جرعه بخورید. انار شیرین را به صورت کامل در فر بگذارید تا بپزد و گرم گرم بخورید. انار شیرین را سوراخ کند و داخل آن را بـا روغـن بـادام و شکر پر کنید و مصرف کنید. مضمضه انار مانع ریـزش اخـلاط گرم پشـت حلـق میشود.
برای رفع بواسیر توصیه میشود که بیمار در آب پوست پخته انار بنشیند.
اگر پوست انار در آب پخته شود، در حدی کـه له نشـود و ایـن آب نوشـیده شـود بـرای بی‌اختیاری ادرار مفید است.
در ورم‌های گرم پوست که علـت آن زیـادی صـفرا یـا دم است و پوست قرمز و ملتهب می‌شـود. ضماد انـار نارس که پخته شده باشد همراه سرکه مفید است.
برای برطرف کردن جای زخم، پوسـت انار را خـرد کرده، همراه عسل روی آثار زخم بگذارنید و ایـن کـار را بـه مدت طولانی ادامه دهید.
جهت عفونت کناره‌هـای نـاخن یا گوشـت اضافه و ورم و زخم‌ها، انار تُـرش را در ظـرف مسی همراه عسل طبخ کنید و روی ضایعه بگذارید.
مقادیر مصرف و مصلحات
بر اساس طـب سـنتی زیاده روی در مصـرف انـار فاسـدکننده غذا است ومعده را سست می‌کند. مصلح انار شیرین انـار ترش است و در کسی که مزاج سرد دارد زنجبیل پرورده مصلح
خوبی است. رب انار شیرین هم در صورت زیـاده روی باعـث سستی معده میشود و مصلح آن مصطکی اسـت. مصلح انار ترش، انار شـیرین و زنجبیل پرورده است.همچنین دانه انار ترش بـرای سرفه مضر اسـت و با مویز وگردو اصلاح میشود.
تداخلات دارویی و عوارض جانبی اجزای انار
بر اساس طب نوین برای هیچ یک از اجزاء انـار از پوسـت و دانه و ریشه در دوزهای درمانی، عـوارضی گـزارش نشـده است. مصرف دانه انار با مقدار زیاد بی‌خطر است اما مصرف خوراکی بیش از 80 میلی گرم پوست ریشه و ساقه انار به خـاطر محتوای بالای آلکالوئید می‌تواند باعث استفراغ، خونریزی گوارشـی و سـرگیجه، اخـتلال بینایی شود. به دلیل خاصیت سـقط‌آوری پوست انار باید در بارداری از مصرف آن خودداری شود.
انار در آیات و روایات
نام میوه انار در قرآن کریم نیز آمده است. در سوره انعام و الرحمن به “رمان” نام عربی انار اشاره شده است.
پیامیر (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز به فواید مصرف میوه انار اشاره کرده‌اند از جمله اینکه از پیامبر خدا (ص) نقل شده که: «انار مهتر میوه‌هاست.»
از امام صادق(ع) نقل است که: «هرکس ناشتا انار بخورد، قلبش را چهل روز روشن می‌کند.»
امام علی علیه السـلام نیز فرموده‌اند: «در هر دانه انار چون در معده جای می‌گیرد، حیاتی برای قلب و فروغی برای نفس است.»
