همین چند وقت پیش همه مشغول خوردن شکلات گران‌قیمت از آب دوبی گذشته بودند، کنارش هم یک لیوان قهوه آماده از فلان برند نوش جان می‌کردند، اما این روزها سناریو کاملاً متفاوت است؛ بیشتر بلاگرهایی که تا دیروز پشت میز رستوران‌های لوکس غذاهای گران‌قیمت می‌خوردند یا در خانه‌ها غذاهای سفارشی را از پیک تحویل می‌گرفتند، مشغول آشپزی هستند.
هر کدام یک قوطی نمک صورتی، آبی یا بنفش دستشان گرفته‌اند و روی غذا می‌پاشند و از فوایدی که معلوم نیست ناگهان از کجا آمده، حرف می‌زنند. یکی می‌گوید نمک رنگی یا دریا فشار خون را درمان می‌کند، دیگری می‌گوید برای درمان دردهای استخوانی مفید است و یکی هم معتقد است غذا با این نمک مزه متفاوت و خاصی پیدا می‌کند که هیچ وقت طعم آن را فراموش نمی‌کنید. حتی بعضی از آنها یک قدم جلوتر هم می‌روند و در نقش پزشک تغذیه توصیه می‌کنند نمک‌های یددار و قدیمی را نخورید، چون مضر هستند و فقط نمک رنگی برای سلامتی مفید است.
اما همه این تعریفهای هیجانی که هیچ منبع و اساس علمی ندارد، میتواند جان کودکان را در سن رشد به خطر بیندازد و باعث بیماری‌هایی شود که به دلیل کمبود ید در بدن رخ می‌دهد. به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، تبلیغاتی که در فضای مجازی درباره فواید نمک‌های دریا و رنگی دیده می‌شود، جز عوام‌فریبی چیز دیگری نیست، چه بسا همین تبلیغات باعث شده است در حال حاضر با مشکل کمبود ید روبه‌رو شویم.
خاک ایران از نظر ید فقیر است به همین دلیل در دهه 50، بدن بیشتر مردم ید کافی نداشت و کمبود ید بسیار شایع بود. اهمیت این موضوع زمانی خودش را نشان می‌دهد که این کمبود تأثیرات مستقیمی بر سلامت افراد بگذارد از جمله عقبماندگیهای ذهنی، بهره هوشی پایین در کودکان، سقط جنین، معلولیت ناشنوایی، اختلالات مربوط به رشد و… .
محققان کشور و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دهه 60 تصمیم گرفتند برای جلوگیری از فقر ید، آن را به نمک اضافه کنند تا بدن ید کافی را جذب کند. شاید سؤال ایجاد شود چرا نمک؟ به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، دو دلیل باعث شد محققان نمک را برای اضافه کردن ید انتخاب کنند؛ اول اینکه ید باید به مواد غذایی اضافه شود که در دسترس همگان باشد تا حتی ضعیفترین مردم از لحاظ درآمد هم بتوانند محصول حاوی ید را در سبد خانوار داشته باشند. دلیل دیگر مقاوم نبودن ید در برابر حرارت است و کارکردش را از دست می‌دهد، برای همین نمی‌توانستند به نان اضافه کنند و در نهایت نمک بهترین گزینه برای افزودن ید و رساندن آن به دست مردم بود.
دکتر احمد اسماعیل‌زاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با اشاره به اینکه بدن هر انسان حدود 150 میکروگرم در روز به ید نیاز دارد، می‌گوید:«استفاده مقدار کمی از نمک یددار تصفیه شده، ید کافی را به بدن می‌رساند. یکی از برنامههای موفق وزارت بهداشت در دهه 60، اجرای سیاست افزودن ید به نمک بود که توانست این کمبود را به طور چشمگیری رفع کند. 10 سال بعد سازمان بهداشت جهانی، ایران را به عنوان کشوری عاری از کمبود ید به دنیا معرفی کرد.»
برای اینکه وضعیت ید در کشور همچنان مورد پایش قرار گیرد، وزارت بهداشت هر 5 الی 7 سال یک‌بار آزمایشاتی را انجام می‌دهد تا میزان ید بدن مردم را اندازه‌گیری کند. مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در این‌باره توضیح می‌دهد:«آخرین پایش میزان ید در کشور برای پنجمین‌بار در سال 1393 انجام شد. نتایج پایش، وضعیت خوبی را برای کشور نشان داد تا اینکه بعد از وقفه‌ای در سال 1402 ششمین پایش را به کمک پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام دادیم که اواخر سال 1403 نتایج پایش ید منتشر شد.»
بر اساس گفتههای سازمان جهانی بهداشت، برای بررسی میزان ید در جامعه کافی است میزان ید ادرار دانش‌آموزان را اندازه‌گیری کنید و اگر این ید موجود در ادرار زیر 100 نباشد، یعنی کمبود ید نداریم. اسماعیل‌زاده با اشاره به نتایج آخرین پایش می‌گوید:«بر اساس یافته‌های این پایش در دانش‌آموزان، تقریباً میانگین ید در جامعه خوب است اما اگر به تفکیک استان‌ها نگاهی به آمار بیندازیم، استان آذربایجان غربی وضعیت مطلوبی ندارد و میانگین ید در ادرار دانشآموزانش 89 میکروگرم است که نشان از کمبود ید در بدن دارد، همچنین استان‌های قم، آذربایجان شرقی، گلستان و قزوین در مرز کمبود ید قرار دارند و در مابقی استان‌ها کمبود ید دیده نمیشود.»
زنگ خطر کمبود ید در زنان باردار
او به وضعیت زنان باردار هم در این پایش اشاره می‌کند و می‌گوید:«تکامل مغزی جنین در سه ماهه آخر بارداری بسیار وابسته به ید است به همین دلیل برای اولین‌بار در کشور، وضعیت ید در ادرار زنان باردار مورد بررسی قرار گرفت و همان طور که می‌دانید میزان ید برای زنان باردار باید بالای 150 میکروگرم باشد و یافته‌ها حکایت از کمبود ید در زنان باردار دارد. به غیر از چند استان، در مابقی استان‌ها میزان ید بدن زنان باردار مطلوب نیست و اگر این کمبود ادامه‌دار باشد، میتواند به تکامل جنین و ضریب هوشی کودکان متولد شده آسیب برساند و حتی منجر به سقط جنین یا کم‌کاری تیروئید در نوزادان شود به همین خاطر وجود ید در بدن زنان باردار در وضعیت هشدار قرار دارد.»
با توجه به نتایج آخرین پایش ید و آسیبهایی که کمبود آن میتواند برای بدن بویژه کودکان و نوزادان داشته باشد، این سؤال مطرح می‌شود که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی سلامت مردم، چه اقداماتی در دستور کار قرار داده است؟ مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در این‌باره توضیح می‌دهد:«اقدامات متعددی را بعد از انتشار نتایج آغاز کردیم تا بتوانیم وضعیت ید در بدن گروه هدف را بهتر کنیم. به غیراز 8 استان، در بقیه استان‌ها زنان باردار از نظر ید وضعیت مطلوبی ندارند و ما باید بتوانیم طی دو سال وجود ید در بدن آنان را به شرایط مطلوب و استاندارد نزدیک کنیم. از استان‌ها خواسته شده وضعیت را بررسی کرده و دلایل ایجاد این کمبود را پیدا کنند. مقرر شده است از امسال به غیر از پایش ملی، هر ساله به مدت 5 سال متوالی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور وضعیت ید ادرار دانش‌آموزان و زنان باردار را مورد پایش قرار دهیم و منتظر پایش کلی بعدی نمانیم و برای آگاهی جامعه هدفمان جلساتی را با انجمن‌های مختلف پزشکی بویژه زنان و زایمان داشته باشیم تا بتوانند مشاوره‌های بهتری به مراجعه‌کنندگان ارائه کنند که اگر فردی دچار کمبود است از مکملهای اسیدفولیک به همراه ید تجویز شود، همچنین مقرر شد در برنامه مکمل‌یاری رایگان که در شبکه‌های بهداشت کشور انجام می‌شود، به جای مکمل اسیدفولیک تنها، به زنان سه ماه قبل از بارداری مکمل اسیدفولیک به همراه ید داده شود که بتوانیم وضعیت ید را بهتر کنیم.»
اسماعیـــــل‌زاده می‌گویـــد: «در حــــال حاضروضعیت کمبود ید در زنان باردار هنوز به اندازه‌ای نیست که بتواند به مغز جنین و بهره هوشی کودکان آسیب برساند، اما همین اندازه هم برای ما هشدار است تا شرایط را به حالت مطلوب برگردانیم.»
نمک‌های خوشرنگ با چاشنی سرب
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با بیان اینکه بارها به مردم توصیه کردیم فقط وزارت بهداشت متولی سلامت جامعه است و نباید به مطالب فضای مجازی اعتماد کنند، می‌گوید:«آنچه در فضای مجازی بسیار دیده می‌شود، تبلیغ برای سودجویی و نفع مالی است و اگر مردم بخواهند سلامتشان را به دست بلاگرها بسپارند متضرر خواهند شد. شهروندان هر اطلاعاتی را که در مورد سلامت نیاز دارند میتوانند از منبع رسمی وزارت بهداشت دریافت کنند. تبلیغاتی که در فضای مجازی درباره فواید نمک‌های دریا و رنگی دیده می‌شود جز عوام‌فریبی چیز دیگری نیست، چه بسا همین تبلیغات باعث شده است اکنون با مشکل کمبود ید روبه‌رو شویم. سدیم در انواع نمک‌ها مضر است و توصیه همیشگی وزارت بهداشت در مصرف حداقلی نمک است و اکنون وزارت بهداشت به دنبال سیاست ترویج نمک‌های کم سدیم است تا ضررهای سدیم را کاهش دهد، اما نمک‌های رنگی و دریا اغلب تصفیه نشده و بجز سدیم حاوی فلزات سنگین مثل جیوه، کادمیوم و سرب هستند که در صورت مصرف طولانی‌مدت میتوانند برای سلامتی مضر باشند و حتی ریسک ابتلا به سرطان را هم بالا ببرند.»
نمک‌های رنگی بجز ناخالصیهای سمی که در خود دارند به دلیل اینکه زیر نظر وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو تولید نمیشوند فاقد ید بوده و مصرف‌کنندگان این‌گونه نمک‌ها نمیتوانند ید کافی را دریافت کنند. به گفته اسماعیل‌زاده، افرادی که از نمک‌های رنگی استفاده می‌کنند بجز آسیبهای گفته شده بعد از مدتی دچار کم‌کاری تیروئید هم میشوند. به همین دلیل وزارت بهداشت مصرف نمک دریا و انواع نمک‌های رنگی را مضر اعلام کرده است، حتی شواهد علمی هم در دنیا مبنی بر فواید نمک‌های رنگی یافت نشده است به همین دلیل بهترین نمک را نمک یددار تصفیه شده میدانند. حال با وجود معایب و خطراتی که این‌گونه نمک‌ها دارند چرا وزارت بهداشت به جمعآوری آنها اقدام نمیکند؟
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت توضیح می‌دهد:«تمام مواد غذایی که در کارخانهها تولید می‌شود تحت نظارت سازمان غذا و دارو قرار دارند، اما لزوماً همه مواد غذایی در کارخانهها تولید نمیشوند به همین دلیل بخش دیگر نظارت ما در مراکز عرضه مواد غذایی است که کارشناسان بهداشت مراجعه می‌کنند و هر جا تخلفی انجام شده باشد، برخورد قانونی می‌کنند. اما مشکل اینجاست که تعداد بازرسان بهداشت ما بسیار کم و تعداد مراکز فروش بالاست به همین دلیل نمیتوانیم نظارت جامع و کاملی داشته باشیم و بارها از مردم خواستیم که خودشان چشم وزارت بهداشت باشند و اگر تخلفی دیدند گزارش کنند، چرا که این محصولات در مراکز فروش مثل سوپرمارکت‌ها و عطاریها به دلیل آگاهی نداشتن فروشندگان به وفور دیده می‌شود. آنها نمیدانند فروش محصولات فاقد مجوز غیرقانونی است و حتی میتواند منجر به پلمب محل عرضه شود.»
بــــرش
چه نمکی بخریم؟
به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، چند نکته در انتخاب نمک اهمیت زیادی دارد؛ اول اینکه بهترین نمک، نمک یددار و تصفیه شده است و حتماً باید نشان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو روی بسته‌بندی محصول حک شده باشد. همچنین باید به کد تولید و ثبت محصول هم توجه کنید. نکته بعدی بسته‌بندی نمک‌هاست که باید در ظروف تیره یا مات قرار بگیرند، نمک‌ها نباید مستقیم در نور خورشید باشند، چون ید موجود در آن از بین میرود و بیفایده خواهد شد. به تاریخ انقضای نمک هم توجه کنید و مطمئن باشید که ید در نمک وجود دارد.
منبع:سلامت نیوز
