دکتر مریم تقوی شیرازی درباره اهمیت خواب در طب ایرانی اظهار داشت: حکمای طب کهن ایرانی برای حفظ سلامتی و سالم زیستن، اصول شش گانه‌ای را همواره در نظر داشتند و اصلاح آن را به عنوان نخستین قدم، پیش از هر اقدام درمانی، برای حفظ صحت و بازگرداندن آن به تعادل تاکید داشتند. این ۶ اصل عبارتند از آداب و اصول صحیح خوردن و نوشیدن، خواب و بیداری، ورزش و استراحت، آب و هوا و مکان زیستن، احتباس و استفراغ (اجابت مزاج، استحمام و ….) و حالات روانی است. بنابراین داشتن خوابی خوب به عنوان یک اصل، تضمینی برای سلامت پایدار هر فرد است.
وی با بیان اینکه با کار روزانه بر اثر حرکت بدن و فشارهای جسمی و روانی مقداری از روح یا شارژ بدن تحلیل می‌رود، افزود: این تحلیل آنقدر زیاد می‌شود که بدن برای حفاظت اعضای حیاتی نظیر قلب، حرکت را متوقف می‌کند. بدین ترتیب با توقف حس و حرکت، قلب فرصت برای تجدید این شارژ از دست رفته را پیدا می‌کند.
این پزشک طب ایرانی خاطر نشان کرد: تمامی موجودات زنده از جمله انسان برای سازگاری با ریتم شبانه روزی دارای یک ساعت بیولوژیک درونی هستند؛ در مغز انسان مرکزی وجود دارد که زمان انجام فعالیت‌های مختلف از جمله خواب و بیداری، هضم گوارشی و میزان ترشح غدد درون‌ریز را در طول شبانه‌روز تنظیم می‌کند.
تقوی شیرازی افزود: یکی از هورمون‌های مهمی که در طول شب و تحت نظارت این مرکز ترشح می‌شود، هورمون تاریکی یا ملاتونین است. ملاتونین چرخه خواب و بیداری را تنظیم می‌کند. زمان عبور غذا در مجاری گوارشی را کاهش می‌دهد تا هضم غذا بهتر انجام شود. در شب هورمون رشد نیز ترشح می‌شود که در بازسازی بافت‌ها و تقویت سیستم ایمنی نقش مهمی دارد.
وی تاکید کرد: هرگونه تغییر در عادات خواب فرد از جمله شب کاری، شب زنده داری و تغییرات سبک زندگی، مسافرت‌های هوایی با بهم زدن زمان مواجه با نور، سیستم بیولوژیک و طبیعی بدن را دچار سردرگمی و نابسامانی خواهد کرد.
وی متذکر شد: بر هم خوردن نظم طبیعی خواب و از دست دادن خواب شبانه می تواند باعث کسالت و کاهش تمرکز، چاقی، دیابت، مشکلات گوارشی مانند یبوست، مشکلات قلب و عروقی مانند فشارخون و تصلب شرائین، برهم خوردن ترشح شبانه هورمون‌های محافظ سیستم ایمنی، هورمون های رشد و جنسی، اختلالات قاعدگی و حتی ناباروری شود.
بهترین زمان خواب چه زمانی است؟
متخصص طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه بهترین زمان خواب از اوایل شب تا زمان بین‌الطلوعین (بین اذان صبح تا طلوع آفتاب) است، اظهار داشت: سردی هوای شب باعث میل کردن حرارت به سمت درون بدن می‌شود. به همین دلیل با عمیق شدن خواب احساس سرما می‌کنیم. در این زمان دستگاه گوارش، عمل هضم را کامل می‌کند، قوای مغز و اعصاب تقویت می‌شود و حتی ترمیم بافت‌های آسیب دیده سرعت می‌یابد.
تقوی با بیان اینکه اگر خواب متعادل و پیوسته در شب داشته باشیم، با روشن شدن هوا و شروع روز، بدن با نشاط، آماده کار و فعالیت خواهد بود، درباره تاثیر خواب میان روز بر بدن نیز توضیح داد: با طلوع خورشید، افزایش حرارت هوا و روشنی آفتاب، طبیعت بدن نمی‌تواند خوابی عمیق و پیوسته مانند شب ایجاد کند.
به گفته وی، با عدم توازن در فعالیت‌های اعضای بدن، به‌تدریج تیرگی رنگ چهره، یبوست، اختلال قاعدگی، عدم تمرکز و کندی ذهن، کاهش قوا و بی‌اشتهایی ایجاد شود.
چه رابطه ای بین رطوبت و خواب وجود دارد؟
این استاد دانشگاه با یادآوری اینکه مغز انسان همانند سایر اعضای بدن دارای مزاج است که از برآیند چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش ایجاد می‌شود، افزود: رطوبت (عنصر آب) در انعطاف پذیری نرمی و لطافت پوست و نرمی حرکات بدن و یادگیری مطالب جدید، خلاقیت در فکر و یافتن راه حل موثر است. همچنین مرطوب بودن مخاط چشم، دهان، بینی، دستگاه تنفس، گوارش و مخاط دستگاه تناسلی و ادراری به میزان رطوبت بدن بستگی دارد.
تقوی شیرازی خاطر نشان کرد: استرس و ناراحتی‌های روحی، بیخوابی و خستگی مفرط، فعالیت زیاد، رنج و مشقت، بی‌غذایی یا خوردن غذاهایی که عملا هضم نمی‌شوند یا غذاهای شور، ترش و تند باعث فنا و از بین رفتن رطوبت در بدن می‌شوند.
به باور این متخصص طب ایرانی، رطوبت برای عملکرد مغز و اعصاب نقش مهمی دارد. بنابراین بین رطوبت و خواب هم رابطه تنگاتنگی وجود دارد. هر چقدر رطوبت بدن و به صورت اختصاصی‌تر رطوبت مغز بیشتر باشد، مدت زمان خواب و عمق آن بیشتر می‌شود و برعکس هرچقدر خواب کمتر از حد نیاز باشد، رطوبات بدن فنا شده و کاهش می‌یابد.
به گفته وی، به همین دلیل افراد سالمند، که بدن خشک تری نسبت به جوانان و نوجوانان دارد، با بیخوابی و مشکلات خواب همواره درگیرند.
تاثیر کم‌خوابی والدین بر کاهش سلامت فرزندان
متخصص طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی ایران با تاکید به اهمیت خواب در طب ایرانی به تاثیر خواب بر روی هورمون و مشکلات باروری پرداخت و تاکید کرد: کم خوابی والدین می‌تواند به فرزندان منتقل شود و در آینده آنها را با مشکلات جنسی و ناباروری مواجه کند.
تقوی شیرازی خاطر نشان کرد: در دنیای مدرن امروز که به طور سریع در حال رشد است، کاهش کیفیت، زمان و مدت خواب به عنوان یک مشکل بهداشتی مهم درآمده است. مطالعات نشان می‌دهند متوسط میزان خواب در افراد بزرگسال نسبت به یک صد سال پیش، از ۹ ساعت به ۶.۸ ساعت تقلیل پیدا کرده است. به زبانی دیگر، زندگی صنعتی الگوی طبیعی خواب را به هم ریخته است.
وی با بیان اینکه تلاش و دویدن برای تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی، تحصیل، استرس و البته تغییر سبک زندگی از جمله عوامل تاثیر گذار هستند، افزود: هورمون ملاتونین یا هورمون تاریکی، با افزایش بیداری و در مواجه با روشنایی دچار سرگردانی می‌شود. ترشح مناسب این هورمون که در شب ترشح می‌شود از تخمک محافظت می‌کند. مطالعات نشان دادند مکمل ملاتونین در زنانی که در مسیر باروری آزمایشگاهی IVF بوده اند، کیفیت تخمک و جنین را افزایش داده است. به همین دلیل آمار ناباروری و اختلالات قاعدگی در زنانی که مجبور به شیف کار شب هستند، بیشتر است.
تقوی شیرازی یادآور شد: کم خوابی والدین می‌تواند به فرزندان آنها منتقل شود و در آینده آنها را با مشکلات جنسی و ناباروری مواجه کند.
وی افزود: نظم در زمان بیدار شدن و خوابیدن خوابٍ زود هنگام شبانه و آرام، دوری از جذابیت‌های دنیای تکنولوژی و نورانی صفحه‌های مانیتور و فعالیت بدنی منظم پرهیز از خوراک و نوشیدنی‌های محرک قبل از خواب می‌تواند سلامت جسمی و جنسی فرزندان، زنان و مردان را به سادگی تضمین کند.
استفاده از لبنیات برای خواب بهتر
این استاد طب ایرانی درباره راههای رسیدن به خواب با کیفیت به استفاده از شیر و لبنیات اشاره کرد و گفت: شیر دارای سه بخش آبی، چربی و پنیری است و برحسب میزان آنها، مزاج (طبیعت) و خواص شیر تغییر می‌کند. شیر می‌تواند رطوبت مناسبی را در مغز ایجاد کند. بنابراین نوشیدن آن به ویژه وقتی گرم با کمی عسل یا مویز همراه باشد، می‌تواند در ایجاد خوابی آرام و رفع بیخوابی، افسردگی و فراموشی موثر باشد.
تقوی شیرازی با بیان اینکه شیر و محصولات لبنی دارای تریپتوفان، پیش ساز تولید ملاتونین- هورمون تاریکی و سروتونین هستند. بنابراین با تنظیم چرخه سیرکادین خواب را بهبود می بخشد، یادآور شد: نوشیدن شیر در طول روز می تواند تولید ملاتونین در شب را هم تقویت کند.
وی با اشاره به اینکه می توان با افزودن کمی شیرین کننده به شیر نفوذ آن به سمت مغز برای اثربخشی بهتر را تقویت کرد، افزود: فرآورده های لبنی تخمیر شده مانند ماست، پنیر و کره حاوی پرو و پره بیوتیک ها هستند که با تنظیم فلور میکروبی روده، در ایجاد خواب خوب نقش دارند.
وی افزود: نوشیدن شیر به همراه سبک زندگی سالم مانند تحرک بدنی کافی و تغذیه با سبزیجات، میوه ها، غلات و حبوبات و رژیم مدیترانه ای می تواند بویژه در سالمندان، خواب را بهبود داده و حافظه را تقویت کند.
سرویس خبری: علمی – تغذیه و سلامت
