جنگ روسیه و اوکراین، خشکسالی و بحران کرونا سبب شده تا عرضه غلات در جهان با تنش مواجه شود به طوری که در ۳ ماه اخیر و به دنبال درگیری نظامی بین این دو کشور، قیمت جهانی غلات افزایش چشمیگری داشته و همانطور که کارشناسان اقتصادی پیش بینی می‌کردند قیمت گندم به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۰۸ به دلیل نگرانی‌های فزاینده از کمبود این محصول استراتژیک جهانی رسیده است. جنگ روسیه و اوکراین بیش از ۲۵ درصد از صادرات این کالای اساسی و مورد نیاز مصرف جهانی را کاهش داده است.
جنگ روسیه و اوکراین که این دو کشور از تولید کنندگان و صادر کنندگان مهم گندم در جهان هستند باعث رشد بی سابقه قیمت جهانی گندم شد به طوری که رشد قیمت در نوامبر و دسامبر ۲۰۲۱ به ۳۳۴ و ۳۲۷ و در ژانویه و مارس سال ۲۰۲۲ به ترتیب به ۳۳۲ و ۵۳۳ دلار در تن رسید.
هشدار سازمان ملل درباره وقوع قحطی در جهان
در این زمینه آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفت: تعداد ۳۶ کشور که برخی از آنها فقیرترین و آسیب پذیرترین کشورهای جهان هستند برای بیش از نیمی از گندم وارداتی خود روی روسیه و اوکراین حساب می‌کنند.
دبیرکل سازمان ملل هشدار داده است طی ماه‌های آینده ممکن است با کمبود جهانی مواد غذایی مواجه شویم که می‌تواند سال‌ها طول بکشد. قیمت بالای کالاهای اساسی تعداد افرادی که نمی‌توانند مطمئن باشند به غذای کافی دسترسی پیدا کنند را از ۴۴۰ میلیون نفر به ۱.۶ میلیارد نفر افزایش داده است. حدود ۲۵۰ میلیون نفر در آستانه قحطی هستند. اگر جنگ اوکراین ادامه پیدا کند و عرضه مواد غذایی از روسیه و اوکراین محدود شود صدها میلیون نفر دیگر دچار فقر خواهند شد، ناآرامی‌های سیاسی گسترش پیدا خواهد کرد و کودکان دچار نقصان می‌شوند و مردم گرسنگی می کشند.
در گزارش دیگر از سوی همین سازمان در ۲۵ فروردین ماه جاری اعلام شد که قیمت مواد غذایی به دلیل درگیری نظامی روسیه و اوکراین به بالاترین رقم خود در تاریخ رسیده است.
در این میان کشورهای غربی، روسیه را متهم می‌کنند که از غلات به عنوان سلاح استفاده می‌کند و با این کار امنیت غذایی جهان را به خطر انداخته است.
کاوه زرگران، رئیس انجمن تولیدکنندگان غلات در این راستا گفت: روسیه ١٣۵ میلیون تن تولید گندم دارد ولی برای صادرات هر تن آن ١١۴ دلار تعرفه صادراتی وضع کرده و این منجر به افزایش ذخایر این کشور شده ضمن اینکه از این طریق اتحادیه اروپا را نیز تحت فشار قرار داده است.
براساس آمار فائو، تولید جهانی گندم در سال ۲۰۲۰ معادل ۷۵۰ میلیون تن است که در کشورهای توسعه یافته ۵۰ درصدِ تولید برای غذای انسان و ۵۰ درصد برای تعلیف دام و بذر مورد استفاده قرار می‌گیرد و در کشورهای در حال توسعه ۸۵ درصد تولید برای غذای انسان و ۱۵ درصد برای غذای دام و بذر استفاده می‌شود. ضمن اینکه روسیه در سال ۲۰۲۱ بزرگترین صادرکننده گندم دنیا بوده است. پس از این کشور ایالات متحده، کانادا و استرالیا قرار دارند و اوکراین در رده پنجم است. در سال جاری روسیه ۱۰ درصد و اوکراین چهار درصد گندم جهان را تولید کرده‌اند. سهم اتحادیه اروپا در تولید گندم برای بازارهای جهانی در سال‌های اخیر حدود ۲۰ درصد بوده است.
اوکراین و روسیه در عین حال از صادرکنندگان بزرگ روغن آفتابگردان نیز هستند. در سال ۲۰۲۱ اوکراین اولین کشور صادرکننده این محصول در سراسر جهان بود و روسیه در رتبه دوم قرار داشت. روسیه همچنین صادرکننده بسیار مهم کود در سراسر جهان است. بر اساس آمار اوکراین و روسیه روی هم بیش از یک چهارم تجارت جهانی گندم (حدود ٣٠ درصد)، یک پنجم فروش ذرت و ٨٠ درصد از صادرات جهانی آفتابگردان را بر عهدە دارند.
۵۰ درصد ذخایر گندم جهان در اختیار چین / اعمال ممنوعیت از سوی هند و قزاقستان
از طرفی، براساس اعلام وزارت کشاورزی آمریکا، ۶٩ درصد ذرت، ۵١ درصد گندم و ۶٠ درصد ذخایر برنج دنیا در نیمه اول سال زراعی ٢٠٢٢ در اختیار چنین قرار دارد در واقع ٢٠ درصد جمعیت جهان، ۵١ درصد ذخایر گندم دنیا را در اختیار گرفته است. همچنین در فروردین ماه امسال، وزیر کشاورزی قزاقستان فرمانی را برای اعمال محدودیت صادرات گندم و آرد این کشور امضا کرده است که حداقل تا اواسط خرداد ماه سال جاری معتبر خواهد بود و در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ دولت هند در یک اقدام فوری صادرات گندم را متوقف کرد. هند دلیل این تصمیم را نگرانی از تأمین امنیت غذایی در داخل کشور عنوان کرد.
خبرگزاری بلومبرگ بامداد یک‌شنبه، ۲۵ اردیبهشت، به نقل از یکی از مقام‌های اداره غذا هند نوشت قیمت‌های بالای گندم در داخل کشور، دلیل این امر است. مقام‌های دولتی هند ابراز امیدواری کرده‌اند که پس از اجرای فوری این تصمیم، قیمت‌ها در داخل کشور کاهش یابد. براین اساس هند یکی از تولیدکنندگان اصلی گندم در جهان است و صادرات گندم هند، نقش تعیین کننده‌ای در امنیت غذایی کشورهای همسایه‌اش دارد.
روسیه تعرفه صادرات گندم را ۱۰ دلار افزایش داد
همچنین وزارت کشاورزی روسیه روز جمعه، عوارض صادراتی را برای تاریخ یک الی هفت ماه ژوئن را اعلام کرد: بر این اساس، عوارض صادراتی گندم با افزایش ١٠ دلاری به ١٢١.٢ دلار و ذرت با کاهش نسبت به هفته قبل به ٧٣.٩ دلار رسید، جو بدون تغییر ٧۶.۵ دلار در تن اعلام شد. ضمن اینکه، محدودیت صادرات دانه آفتابگردان که پیشتر از ماه آوریل تا پایان ماه آگوست تعیین شده بود، لغو نخواهد شد.
هفته گذشته، در بازار مناقصات، پاکستان تقریباً فعال‌ترین خریدار بازار با مناقصه ۵٠٠ هزار تن گندم در بازار بود، کره جنوبی و فیلیپین هم در بازار بودند. خبری هم از مصر مخابره شده مبنی بر اینکه احتمالاً مصر شرایط کیفی گندم وارداتی را تغییراتی داده و رطوبت مجاز را تا ١٣.۵ درصد را هم بپذیرد.
غربی‌ها: پوتین مقصر است
اخیراً نیز نشریه اقتصادی اکونومیست، با رویکردی جهت‌دار و با متهم کردن روسیه نوشت: ولادیمیر پوتین با حمله به اوکراین زندگی مردمانی دورتر از صحنه جنگ را نابود خواهد کرد و به‌معنایی ممکن است حتی خودش متأسف شود. جنگ اوکراین به سیستم غذایی جهان آسیب زده است؛ سیستمی که پیشتر بر اثر شیوع کرونا، تغییرات آب‌وهوایی و شوک قیمت‌های انرژی ضعیف شده است. صادرات غلات و دانه‌های روغنی اوکراین عمدتاً متوقف شده است و صادرات روسیه نیز مورد تهدید قرار گرفته است. این دو کشور مجموعاً ۱۲ درصد تجارت جهانی کالری را در اختیار دارند. از ابتدای سال ۲۰۲۲ قیمت گندم رشد ۵۳ درصدی داشته است و تنها در یک روز در ماه می ۶ درصد به این رقم افزوده شده است.
روسیه: اتهامات غرب بی اساس است
در عین حال ایگور بلیایف، سفیر روسیه در الجزایر در مورد بحران غذایی در جهان گفت که اتهامات غرب مبنی بر قصور روسیه در بحران مواد غذایی کاملاً بی اساس است و هیچ مبنایی ندارد. او تصریح کرد: بحران مواد غذایی از زمان همه گیری ویروس کرونا آغاز شد و در نتیجه اقدامات نادرست انجام شده توسط تعدادی از دولت‌ها، در درجه اول کشورهای غربی، زمانی که روابط لجستیکی قطع شد، همه اینها به مشکلات خاصی منجر شد بنابراین روسیه هیچ ارتباطی با این بحران غذایی ندارد.
در این زمینه راشاتودی نیز به نقل از کارشناسان نوشت: کشورهای غربی ممکن است روسیه را برای تبادل گندم به ازای لغو تحریم‌های این کشور تحت فشار قرار دهند.
راشاتودی: اگر هم روسیه مسئول بحران کنونی باشد، این اقدام داوطلبانه نبوده است
این رسانه افزود: قیمت‌های گندم به سطح بی سابقه‌ای در دو ماه گذشته رسیده است زیرا تولیدکنندگان اصلی این محصول همچون روسیه، قزاقستان و هند برای حفظ بازارهای داخلی خود صادرات گندم را لغو کرده‌اند. این امر نگرانی‌هایی را درباره ناامنی غذایی و گرسنگی در سراسر جهان برانگیخته است.
راشاتودی نوشت: کشورهای غربی روسیه را به آغاز «جنگ گندم» متهم می‌کنند اما کارشناسان می‌گویند روسیه تنها مسئول وخامت این بحران نیست و اگر هم هست این اقدام داوطلبانه نبوده است.
روزنامه ایزوستا به نقل از کارشناسان نوشت: روسیه و اوکراین تنها صادرکنندگان کلیدی گندم در جهان هستند اما دیگر تولید کنندگان نیز می‌توانند بازارهای جهانی را از بحران نجات دهند. برای مثال آمریکا و کانادا به ترتیب ۲۶ و ۲۵ میلیون تن گندم یا حدود ۲۵ درصد صادرات جهانی گندم را تشکیل می‌دهند. فرانسه با (۱۹ میلیون تن) و آلمان با (۹.۲ میلیون تن) در تولید گندم جهان نقش دارند. اما به گفته تحلیلگران این کشورها بعید است گندم خود را با کشورهای نیازمند سهیم شوند و امنیت غذایی در کشور خود را در اولویت قرار می‌دهند.
یک کارشناس حوزه غلات در این زمینه به درباره اینکه گفته می‌شود روسیه از گندم به عنوان سلاح استفاده می‌کند؟، گفت: این صحبت از جهاتی درست نیست، چون روس‌ها که نمی‌خواهند و نمی‌توانند گندم را تا ابد نگه دارند ضمن اینکه اروپا و آمریکا چندان نیازی به گندم روسیه ندارند و وارداتی هم ندارند.
وی اضافه کرد: با این حال همواره در مسائل سیاسی، یکی از کارت‌ها، وجود اهرم‌هایی است که بتواند طرف مقابل را تحت فشار قرار دهد.
پوتین تقصیرات را گردن غرب انداخت و صادرات غلات را مشروط به لغو تحریم‌ها کرد
رئیس جمهور روسیه نیز اخیراً در گفتگو با رهبران کشورهای فرانسه و آلمان را مشکلات تأمین غذا را گردن غربی‌ها انداخته و اعلام کرده در صورتی که تحریم‌ها علیه کشورش لغو شود، حاضرند با صادرات غلات بدون محدودیت از جمله صادرات غلات اوکراین از بنادر دریای سیاه نیز موافقت کنند.
پوتین طی تماس تلفنی با اولاف شولتز، صدراعظم آلمان و امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه درباره تحولات اخیر در اوکراین تبادل نظر کرده است.
وی در این تماس‌های تلفنی با اشاره به اینکه ارسال سلاح توسط غرب به اوکراین خطرناک است، اظهار داشت که در این راستا وضعیت بی‌ثبات‌تر و بحران انسانی تشدید خواهد شد.
در این گفت‌وگوهای تلفنی وضعیت تأمین امنیت غذایی جهانی به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پوتین دلایل واقعی مشکلات تأمین مواد غذایی را نتیجه سیاست‌های غلط اقتصادی و مالی کشورهای غربی و همچنین مخالفت با روسیه عنوان کرده است.
پوتین گفته که روسیه به نوبه خود آماده کمک به یافتن گزینه‌هایی برای صادرات غلات بدون محدودیت، از جمله صادرات غلات اوکراین از بنادر دریای سیاه است. افزایش عرضه کود و محصولات کشاورزی روسیه نیز به تنش زدایی از بازار جهانی مواد غذایی کمک خواهد کرد که البته نیاز به رفع محدودیت‌های تحریمی مربوطه دارد.
چگونه کشوری که از نقشه ژئوپلیتیکی گندم حذف شده بود، نیمی از صادرات آن را در اختیار گرفت؟
اظهارات رئیس جمهور روسیه نشان می‌دهد که این کشور از غذا به عنوان سلاح و عامل قدرت و چانه زنی استفاده می‌کند و بررسی روند تولید غلات در این کشور نیز نشان می‌دهد که رهبران روسیه با برنامه‌ای دقیق این استراتژی را دنبال می‌کنند.
براین اساس روسیه در سال ۲۰۰۱، ۳۶ میلیون تن گندم تولید کرد و تقریباً چیزی از این تولید صادر نشد. در سال ۲۰۰۶ میزان تولید گندم این کشور به ۴۵ میلیون تن رسید که ۱۱ میلیون تن آن را صادر کرد (۱۱ درصد تجارت جهانی) و در سال ۲۰۲۰ تولید گندم این کشور از ۸۰ میلیون تن گذشت که ۳۵ میلیون تن آن را صادر کرد و بنابراین ۲۱ درصد سهم جهانی را در اختیار داشت.
«سباستین ابیس»، مدیر کل باشگاه دیمتر عنوان می‌کند که این نتیجه تمایل ولادیمیر پوتین برای تغییر رده بندی روسیه (در حوزه گندم) در جهان است، درست مانند اتفاقی که در حوزه‌های انرژی و نظامی افتاد. وی همچنین می‌گوید: درحالی که در دوران شوروی، روسیه از نقشه ژئوپلیتیکی گندم حذف شد اما امروزه بخش مهمی از صادرات جهان را به خود اختصاص داده است.
در این راستا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز اخیراً گفته است: بر اساس برآوردهای اولیه، برداشت غلات در روسیه در سال جاری می‌تواند به ۱۳۰ میلیون تن برسد که ۸۷ میلیون تن آن گندم است.
وی تصریح کرده است: «اگر این اتفاق بیفتد و ما بر آن تکیه کنیم، این می‌تواند به یک رکورد در کل تاریخ روسیه تبدیل شود.» رئیس جمهوری روسیه معتقد است که بازدهی بالا نه تنها به تأمین نیازهای داخلی امکان می‌دهد، بلکه باعث افزایش عرضه به بازار جهانی می‌شود که برای بازارهای جهانی مواد غذایی مهم است.
روند فوق، رشد تدریجی تولید گندم در روسیه را تشریح و گمانه زنی‌ها درباره استفاده از غذا به عنوان عامل قدرت و چانه زنی را تقویت می‌کند. بهرحال امروزه، امنیت غذایی یکی از اصول و پایه‌های مهم امنیت ملی همه کشورهاست که دستیابی به آن قدرت دولت‌ها را نیز افزایش و در صورت توان صادرات، به آنان توان چانه زنی هم می‌دهد که این مهم از دید سران کرملین پنهان نمانده است.
