مرضیه ثمره‌حسینی: خیابان تختی در نزدیکی میدان مولوی، راسته خرمافروشان پایتخت است؛ اینجا مغازه‌ها فقط خرما می‌فروشند و از جلوی هر مغازه‌ای که رد می‌شوید، کامیون‌هایی که از راه دور و اغلب از جنوب آمده‌اند در حال خالی‌کردن بار هستند و همزمان، جعبه‌های مختلف خرما را می‌بینید که روی هم چیده شده‌اند. اینجا تنوع بالاست، ارقام مختلف خرما با هر کیفیتی عرضه می‌شود؛ از ارقام درجه یک و دو تا درجه چند.
نزدیک‌شدن به‌ماه مبارک رمضان و افزایش مصرف خرما در این ماه ما را روانه این خیابان کرد تا وضعیت بازار خرما را از نزدیک رصد کنیم.
رطب مضافتی؛ پرطرفدار در بازار
در بازار خرمای تهران، بیشتر عمده‌فروشان حضور دارند و کامیون‌ها در گوشه و کنار خیابان مشغول تخلیه یا بارگیری خرما هستند. خرمای این بازار محصول نخلستان‌های جنوب کرمان، فارس، سیستان و بلوچستان، خوزستان، بوشهر و هرمزگان است که در سطح شهر تهران و شهرهای اطراف مانند کرج و قم توزیع می‌شود. بیشتر مغازه‌ها، رطب مضافتی بم را توزیع می‌کنند چون مصرف عمده مردم ایران، رطب مضافتی بم و خرمای دشتستان یا همان کبکاب است. بعد از رطب مضافتی و خرمای کبکاب، رطب عسلی و خرمای زاهدی، پرمصرف هستند و بعد از اینها هم خرمای خشک و پیارم عمده مصرف مردم هستند.
به رغم اینکه بیشتر مغازه‌ها عمده‌فروش هستند، برخی هم خرده‌فروشی دارند. از خرمافروشان بازار تختی در مورد قیمت خرما و وضعیت تقاضا برای خرید و مصرف خرما در آستانه ماه رمضان سوال می‌کنیم. حرف همه آنها یکی است: «تقاضا امسال نسبت به سال‌های گذشته افت کرده است.»
خرمای رمضان در انتظار مسافران
محمدی، از فروشندگان قدیمی این بازار درباره علت افت تقاضا برای خرید خرما می‌گوید: بازار ما نسبت به سال قبل ضعیف‌تر شده که چند علت دارد: نخست اینکه محصول امسال نسبت به پارسال افت کیفیت دارد. چون گرمای بیش از اندازه هوا در ماه‌های برداشت خرما یعنی مرداد و شهریور باعث شد بارهای خرما خشک و کم‌گوشت‌تر شود به همین دلیل هم امسال بارها سبک‌تر شده‌اند. دلیل دیگر کاهش تقاضا به گرانی برمی‌گردد. امسال خرما بیش از ۵۰ درصد نسبت به قبل گران شده است، برای نمونه، قیمت عمده‌فروشی هر کیلو رطب سال گذشته ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان بود اما امسال دوبرابر شده و به ۱۰۰ هزار تومان است. علاوه بر آن، چون ماه رمضان با تعطیلات نوروز مقارن است بیشتر مردم تصمیم دارند خریدشان را به جای تهران درشهرستان مقصد سفر خود انجام دهند برای همین بازار ما در تهران ضعیف شده است.
سوءاستفاده دلالان
خرمافروشان راسته بازار تختی گران‌تر شدن خرما در ماه رمضان را امری تقریبا طبیعی میدانند و می‌گویند این اتفاق هر سال رخ می‌دهد و همزمان با افزایش تقاضا، قیمت‌ها هم بیشتر می‌شود.
یکی از فروشندگان در این باره می‌گوید: خرما چند دست می‌چرخد تا به دست مصرف‌کننده برسد؛ از کشاورز و دلال به دست ما که توزیع‌کننده هستیم، می‌رسد. ما هم آن را بین بنکداران توزیع کرده و بنکداران هم آن را به مغازه‌داران می‌دهند و بعد به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد. امسال قیمت محصول از همان مبدأ افزایش یافت. در این میان، هزینه‌های اضافه مانند هزینه سردخانه، کارگر و حمل و نقل هم به قیمت محصول افزوده می‌شود. همچنین، باافزایش تقاضا به مناسبت ماه رمضان، قیمت‌ها هم افزایش می‌یابد. برای مثال، در همین راسته به صورت میانگین ۱۰ تا ۱۵ درصد قیمت‌ها برای ماه مبارک رمضان گران می‌شود اما برخی دلالان از این شرایط سوءاستفاده کرده و قیمت‌ها را حتی تا ۳۰ درصد افزایش می‌دهند.
ویژگی‌های خرمای خوب
وقتی از مغازه‌داران در مورد ویژگی خرمای خوب می‌پرسیم، می‌گویند: هرچه خرما کم‌رنگ‌تر و ریزتر باشد و خط داشته باشد، کیفیت آن پایین‌تر و قیمتش هم ارزان‌تر است. نحوه نگهداری خرما هم بر کیفیت آن بسیار تاثیرگذار است.
یکی از فروشندگان در این باره می‌گوید: نحوه نگهداری خرما در دو ماه اول بعد از برداشت بسیار اهمیت دارد. اما برخی‌ها برای اینکه هزینه سردخانه ندهند با این استدلال که خرما خشک است و خراب نمی‌شود آن را در انبار نگه می‌دارند در حالی که بار خرمای تازه، حساس و لطیف است و ممکن است تنها ظرف چند روز کرم یا کپک بزند و ترش شود. برای همین اگر خرمایی کرم زده است دلیل بر کهنگی آن نیست بلکه به شرایط نگهداری آن برمی‌گردد.
نکته جالب دیگری که فروشندگان این راسته به آن اشاره می‌کنند این است که شکرک خرما هم نشانه فاسدشدن و کهنگی خرما نیست. یکی از فروشندگان در این باره می‌گوید: خرمای شکرک‌زده بین مردم خرمای معیوب محسوب می‌شود اما اینگونه نیست و خرمای خوب شکرک می‌زند مانند عسل خوب که رس می‌بندد. بنابراین، شکرک زدن خرما نشانه فاسدشدن و خرابی آن نیست.
از خرمافروشان تختی در مورد خرمای شیره‌دار هم می‌پرسیم. همه آنها متفق‌القول می‌گویند شیره کارتن‌ها و سطل‌های خرما بیشتر افزودنی است و خود خرما چنین شیره‌ای ندارد. یکی از فروشندگان می‌گوید: چون مردم خرمای شیره‌دار را می‌پسندند به جعبه‌ها و سطل‌های پلاستیکی خرما شیره صنعتی اضافه می‌شود. به این صورت که خرمای خشک را در جعبه می‌چینند و روی آن شیره می‌ریزند و خود خرما نمی‌تواند اینقدر شیره داشته باشد.
تفاوت عجیب قیمت عمده‌فروشی و خرده‌فروشی خرما
قیمت خرما در عمده‌فروشی‌ها بسیار پایین‌تر از خرده‌فروشی‌های سطح شهر است. علت اصلی آن این است که در بازار خرمای تهران محصول به صورت عمده و در هم (ریز و درشت) فروخته می‌شود. کاسبانی که از بازارهای اصلی مانند بازار خرمای تختی، خرید می‌کنند محصول را جدا کرده و آن را به صورت درجه یک و دو و سه بسته‌بندی می‌کنند و با قیمت‌های بالاتر به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشند. هر چند خرده‌فروشی‌ها مجازند ۲۰ درصد به قیمت کالای خود اضافه و آن را عرضه کنند اما در موارد زیادی این اصل رعایت نمی‌شود و آنها جنس خود را با سودهای دوبل و حتی سوبل می‌فروشند.
در حال حاضر،گران‌ترین رقم خرما در بازار ایران خرمای مَجول است. خرمای مجول، به لحاظ اندازه از خرماهای دیگر بزرگ‌تر و تیره‌تر است. این خرما چندان در بازار یافت نمی‌شود و به نوعی کمیاب است و به همین علت هم گران است. هر کیلو خرمای مجول در بازار تختی که بازار عمده‌فروشی خرما است ۶۰۰ هزار تومان است. اما در خرده‌فروشی‌ها و مغازه‌های خشکبارفروشی سطح شهر تهران قیمت آن ۹۰۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.
خرما پیارم از دیگر ارقام گران خرما در بازار ایران است. هر کیلو خرما پیارم درجه یک در عمده‌فروشی‌های خیابان تختی ۲۰۰ هزار تا ۲۴۰ هزار تومان است که این قیمت در خرده‌فروشی‌های سطح شهر به ۲۸۰ هزار تا ۳۵۰ هزار تومان هم می‌رسد.
هر کیلو رطب در عمده‌فروشی‌های این راسته ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تومان است درحالی‌که کارتن ۶۰۰ گرمی رطب مضافتی در سوپرمارکت‌های تهران بیش از ۱۲۰ هزار تومان قیمت دارد و هر کیلوی آن تا ۱۶۰ هزار تومان هم فروخته شود.
ارزان‌ترین خرمای موجود در بازار، خرمای کبکاب دشتستان است که در بازار خرمای تهران هر کیلوی آن از ۳۵ هزار تا ۴۰ هزار تومان فروخته می‌شود و در مغازه‌ها حدودا ۵۰ هزار تومان است. هر کیلو خرمای زاهدی درجه یک هم ۷۰ هزار تومان است که در خرده‌فروشی‌ها ۸۰ تا ۱۴۰ هزار تومان فروخته می‌شود.
