در دو دهه گذشته دغدغه‌ها و نگرانی‌های ساکنان روستاها معطوف به بهره‌مندی از امکانات لازم ار قبیل آب، برق، گاز ، راه و مخابرات بود اما امروز با دستیابی حداقلی روستائیان به این امکانات، معیشت روستائیان در اثر خسارت‌های خشکسالی دچار مشکل شده و بیم آن می‌رود در صورت تداوم این روند بسیاری از روستاها، آبادی خود را ترک کرده و شهرنشینی را بر سکونت در روستاها ترجیح دهند.
بر این اساس بروز پدیده خشکسالی در چند سال اخیر در استان اردبیل سبب شده تعدادی از دامداری‌ها به دلیل مقرون به صرفه نبودن این شغل، دام‌های خود را عرضه کنند و بسیاری از کشاورزان و زارعان هم اراضی خود را به دلیل نبود بهره وری واگذار کرده و به شهرها مهاجرت کردند.
باورش کمی سخت است، استانی که به بارش‌های سنگین برف، باران ، رودها و چشمه‌های پرآب مشهور بود اکنون به دلیل تنش خشکی، کاهش منابع آبی و ذخایر زیرزمینی و کاهش حجم سدها به یکی از مناطق کم آب در کشور تبدیل شود.
از چندین سال پیش روستاییان و عشایر استان با بحران آب مواجه شده‌اند و حتی در برخی مناطق روستایی و عشایری تامین آب آشامیدنی نیز به چالش تبدیل شده ضمن اینکه چشمه‌ها و رودخانه ها خشکیده‌اند و سال‌های متمادی است که دسترنج کشاورزان بویژه دیم‌کاران در اثر بروز خشکسالی هدر می‌رود.
علاوه بر ضرر و و زیان کشاورزان دیم‌کار کاهش بارش‌ها در سال‌های گذشته در استان بر پوشش گیاهی منطقه و مراتع نیز تاثیرگذار بوده است به طوری که روند فرسایش خاک در بخش‌هایی از استان قابل مشاهده است.
اردبیل جزو ۶ استان کم بارش کشور
استان اردبیل بر اساس شاخص و آمارهای اعلامی وزارت نیرو و هواشناسی هم‌اکنون جزو ۶ استان کم‌بارش کشور است. این استان امسال هم مثل سال‌های گذشته در گیر کاهش بارش‌های پاییزی و در نتیجه کاهش رواناب‌ها و حجم سدهای تاثیرگذار در استان بوده است.
بر اساس اعلام کارشناسان آب منطقه‌ای اردبیل، حجم ظرفیت سدهای استان و رودخانه‌ها هم کاهش چشمگیری داشته و ورودی سد یامچی بعنوان مهمترین منبع تامین آب شرب مرکز استان از ۲۱ میلیون متر مکعب در سال گذشته به ۱۰ میلیون متر مکعب رسیده و مصرف آب این سد از رقم ۱۱.۴ میلیون مترمکعب به ۱۲ میلیون مترمکعب افزایش یافته است.
از طرفی آب رودخانه ارس تامین کننده آب مرکز کشاورزی استان در مغان نیز در سال‌های اخیر به سبب خشکسالی کاهش یافته و نگرانی‌هایی را در بین شهروندان منطقه پدید آورده است.
تغییر اقلیم اردبیل از نیمه مرطوب به نیمه خشک
به گفته کارشناسان، تنش‌های آب و هوایی، مصرف بی‌رویه و کاهش ذخایر زیرزمینی آب، استان اردبیل را در مسیر حرکت به سمت اقلیم خشک قرار داده است.آنها معتقد هستند اقلیم فصلی اردبیل که در سالیان گذشته مرطوب و نیمه‌مرطوب بود به سبب بارش کم در حال تبدیل از نیمه‌مرطوب به نیمه‌خشک بوده و در مرز ورود به آن است.
کمبود باران و برف مدت زمان خشکسالی در این استان را از چهار ماه خشکی به هشت ماه خشکی افزایش داده ضمن اینکه افزایش تبخیر و روند صعودی دما و افزایش وزش بادهای گرم جنوبی هم بیشتر شده است.
کمبود باران و برف مدت زمان خشکسالی در این استان را از چهار ماه خشکی به هشت ماه خشکی افزایش داده ضمن اینکه افزایش تبخیر و روند صعودی دما و افزایش وزش بادهای گرم جنوبی هم بیشتر شده است
این روند در کنار تاثیر منفی کاهش ذخایر زیرزمینی آب موجب شده که کشاورزان استان در سال‌های اخیر با مشکل خشکسالی مواجه شده و متحمل خسارت‌های قابل توجهی شوند.
۳۵۰ هزار هکتار اراضی استان اردبیل غیرقابل برداشت شده است
بر اساس پیش بینی کارشناسان کشاورزی استان اردبیل، به دلیل نبود بارش در این استان ۳۵۰ هزار هکتار اراضی دیم و آبی در استان اردبیل غیر قابل برداشت شده و حتی برخی از کشاورزان منطقه مغان از کشت محصولات خود در اراضی خودداری کرده و ضروری است دولت برای جبران این خسارت‌ها حمایت‌های لازم را از کشاورزان منطقه داشته باشد.
احمد شهریار معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در این باره گفت: وضعیت بارندگی امسال نسبت به سال‌های گذشته اسفبار است و خشکسالی خسارت هنگفتی به زراعت و باغات استان وارد کرده به طوری که که برخی از محصولات در استان غیر قابل برداشت شده است.
وی افزود: در استان اردبیل برآورد شده به دلیل تنش خشکی ۳۵۰ هزار هکتار اراضی دیم و آبی در استان غیر قابل برداشت است.
شهریار اظهار کرد: در حال حاضر یک و نیم میلیون تن محصول آبی در استان در معرض تنش است و در صورت تداوم این وضعیت احتمال دارد پنج هزار تن محصول از میزان تولیدات استان کاهش یابد.
کسری آب ۴۰۰ میلیون مترمکعبی در دشت مغان
این کارشناس بخش کشاورزی گفت: علاوه بر اراضی دیم اراضی آبی استان هم به دلیل نبود بارش و کمبود منابع آبی شبکه‌ها و سدها در معرض تهدید است و در حال حاضر ۴۰۰ میلیون متر مکعب در شبکه مغان کسری آب وجود دارد و این بدان معنی است که ما در استان با کمبود تولید محصولات مواجه خواهیم بود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل افزود: بدلیل کمبود آب عملا در منطقه مغان امکان کشت دوم وجود ندارد بویژه برای کشت دوم ذرت، سویا و یونجه منابع آبی وجود ندارد و از طرفی هم آورد رودخانه ارس هم در حد صفر بوده و سدهای کوچک و بزرگ هم تعریف چندانی به لحاظ آورد آبی ندارند.
شهریار گفت: از سد عمارت گرمی تا اصلاندوز یک هزار و ۵۰۰ هکتار اراضی در معرض تنش خشکی قرار دارد که باید در آینده برای جبران خسارت‌های خشکسالی اقدامات لازم بکار گرفته شود.
وی ادامه داد: فروردین ماه امسال باغات استان بویژه مشگین شهر دچار سرما زدگی شده و بر اساس برآورد کارشناسان ۴۰ هزار میلیارد ریال به باغات استان خسارت وارد شده است.
خطر کمبود بذر در استان باید جدی گرفته شود
شهریار بیان کرد: دو تنش هم در آینده در استان قابل پیش بینی است و این نشان می‌دهد که کشاورزان و زارعان ما با کمبود بذر مواجه خواهند شد بطوریکه در حال حاضر در گرمی و مشگین شهر بذری برای کشت سال آینده وجود ندارد.
وی افزود: یکی از راهکارهای اصلی برای جبران خسارت‌ها، حمایت‌های صندوق بیمه است که باید سطح بیمه در استان بالا رود و مهمتر از همه اینکه بیمه تعهدات خود را در پرداخت خسارت‌ها بیشتر کند. علاوه بر این دولت هم با پرداخت کمک‌های بلاعوض به زارعان و باغداران، تسهیلات آنها را استمهال دهد چرا که با این وضعیت خشکسالی، کشاورزان توان پرداخت اقساط تسهیلات را نخواهند داشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل ادامه داد: در حال حاضر وضعیت کشاورزان اسفبار است و علاوه بر کشاورزان، عشایر استان هم در منطقه ییلاقات گرفتار تنش خشکی خواهند بود.
شهریار اظهار کرد: راهکار دیگر برای جلوگیری از خسارت‌های احتمالی خشکسالی در زراعت دیم، راه اندازی سیستم نوین آبیاری است که در سال ۱۴۰۰ در سطح یک هزار و ۵۷۰ هکتار و در سال ۱۴۰۱ هم ۲ هزار و ۱۶۸ هکتار اجرا شد.
با وجود هشدارها باز هم شاهد کشت هنداونه هستیم
وی بیان کرد : یکی دیگر از راهکارهای ما برای جبران کم آبی، رعیات الگوی کشت است که باید کشاورزان از کشت محصولات پرآب‌بر خودداری کنند که متاسفانه با وجود هشدارهای لازم امسال باز شاهد کشت هندوانه در منطقه مغان هستیم.
این کارشناس بخش کشاورزی اضافه کرد: این در حالی است که برای زراعت آبی هم با وجود ظرفیت کم شبکه مغان و سد یامچی، منابع آبی خارج از ظرفیت به بهره برداران داده شده است.
شهریار افزود: در حال حاضر سه میلیون تن تولید محصولات زراعی متکی به منابع آبی است که برای هیچکدام برنامه ریزی نشده است و عملا در منطقه مغان هم کشت دون متوقف شده که غیر قابل پیش بینی بود.
وی ادامه داد: حجم ذخیره سدهای استان به مراتب کاهش یافته و در سد قوری چای، نئور و پیله سحران حجم ذخیره آبی پایین آمده است و باید اعتراف کرد که با این نوع مدیریت آب ، آینده استان در وضعیت بدی قرار خواهد داشت.
شهریار با بیان اینکه بخش کشاورزی در تامین امنیت غذایی کشور نقش بزرگی را ایفا می‌کند، افزود: برای تولید سه میلیون تن محصول در بخش دیم و آبی استان کشت ۴۲ رقم محصول در استان پیش بینی شده که با توجه به اینکه استان اردبیل قطب مهم تولید انواع محصولات بویژه گندم است انتظار می‌رود که در این بخش اقدامات لازم بعمل آید.
نگاهمان به کشاورزی علمی نیست
یوسف جهانی رئیس ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل هم در این باره به ایرنا گفت: متاسفانه ما به مقوله کشاورزی به شکل علمی نگاه نمی‌کنیم اگر بخش کشاورزی را به افراد صاحب نظر بسپاریم و از روش علمی برای مقابله با خشکسالی هم در این باره استفاده کنیم نتیجه خوبی می‌گیریم.
وی با بیان اینکه مقابله با خشکسالی در اجرا و پژوهش نیازمند اعتبار است افزود: برای اینکه موفق شویم باید در کاشت، داشت و برداشت از دانش فنی بهره بگیریم اینکه کشاورز چه زمانی محصولات خود را بکارد چه زمانی برداشت کند و چگونه هم با آفات مبارزه کند و ضروری است تا اینکه کشاورز با دانش فنی اقدام به تولید محصولات بکند در این صورت علاوه بر اینکه بهره وری افزایش می‌یابد خسارت‌های وارده هم به مراتب کاهش می‌یابد.
رئیس ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل افزود: برای مقابله با خشکسالی ۳۸ طرح در بخشهای مختلف فنی مهندسی، زراعی، باغی، گیاه پزشکی، آبخیزداری، مرتع و جنگل در استان اردبیل قابل اجرا است که امید است تنیجه خوبی داشه باشد.
جهانی ادامه داد: ۴۰۰ نوع ارقام برای کشت در استان اردبیل در دست بررسی و مطالعه است و هشت لاین هم برای ارقام متحمل با خشکسالی معرفی شده است.
وی ادامه داد: تا کنون ۳۸ طرح مربوط به جلوگیری از مخاطرات خشکسالی با ۲۷ لاین به بهره برداران و کشاورزان استان اردبیل معرفی شده است.
جهانی اظهار کرد: در کشت حبوبات از جمله عدس سه رقم و در کشت نخود هم ۳۶ رقم با ۳۳ لاین برای مقابله با خشکسالی به کشاورزان استان معرفی شده که همه آنها در مقابل خشکسالی مقاوم و متحمل هستند.
کشت عمودی باید جایگزین کشت افقی شود
رئیس اینگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل افزود: باید به فکر توسعه کشت آبی به شکل افقی نباشیم و ضروری است سال به سال کشت افقی در استان کاهش یاید و کشت عمودی جایگزین آن شود که تحقق آن نیازمند اعتبارات است.
جهانی با بیان اینکه تناوب زراعی در کشت آبی و دیم رعایت نمی‌شود، افزود: عدم حمایت از کشت جو سبب شده که کشاورزان کمتر به سراغ کشت جو بروند و برای افزایش آن ضروری است قیمت گذاری بصورت عادلانه صورت بگیرد تا کشاورز رغبت بیشتری به کشت جو داشته باشد.
یوسف عزیز زاده نماینده صندوق بیمه کشاورزی استان اردبیل هم در این باره گفت: یکی از راهکارهای اصلی برای جبران خسارت‌های خشکسالی، توسعه بیمه محصولات کشاورزی است که ضروری است فرهنگ توسعه بیمه در استان افزایش یابد.
وی افزود: در برخی از محصولات، توسعه بیمه صورت نگرفته و طبیعی است که کشاورز در هنگام خشکسالی با خسارت هنگفتی مواجه خواهد شد.
نماینده صندوق بیمه کشاورزی استان اردبیل گفت: امسال در بحش زراعت۱۶۲ هزار و ۸۸۰ هکتار و در باغ هم سه هزار و ۵۷۶ هکتار باغ زیر پوشش بیمه قرار گرفته است که سال گذشته این میزان در بخش زراعت ۱۵۶ هزار هکتار و در بخش باغ هم ۲ هزار و ۴۵۴ هکتار بود ضمن اینکه امسال ۲۰ هزار هکتار اراضی آبی هم زیر پوشش بیمه قرار گرفته است.
عزیز زاده بیان کرد: در بخش دام میزان سطح پوشش بیمه به مراتب اندک است به طوری که سال گذشته یک میلیون و پنج هزار دام زیر پوشش بیمه بود که امسال این میزان به ۲۲۸ هزار دام کاهش یافته است و با این وضعیت دامداران در برابر خسارت‌های احتمالی با مشکل مواجه خواهند شد.
سال گذشته یک میلیون و پنج هزار دام زیر پوشش بیمه بود که امسال این میزان به ۲۲۸ هزار دام کاهش یافته است و با این وضعیت دامداران در برابر خسارت‌های احتمالی با مشکل مواجه خواهند شد.
وی ادامه داد: خشکسالی در صنعت زنبورداری هم تاثیر بیشتری گذاشته و چون در این بخش هم سطح بیمه بسیار ضعیف است هر سال زنبور داران متحمل خسارت می‌شوند.
عزیز زاده اظهار کرد: در بخش آبزی پروری هم میزان سطح بیمه بسیار اندک است و ۱۴ هزار و ۷۰۰ قطعه آبزی در استان زیر پوشش بیمه قرار گرفته است.
وی ادامه داد: در مجموع سال گذشته سه هزار میلیارد ریال از بابت خسارت خشکسالی به کشاورزان استان اردبیل پرداخت شد و ضروری است همه دستگاه‌های اجرایی در افزایش سطح بیمه در بخش کشاورزی اهتمام جدی داشته باشند.
۳۰ درصد عشایر استان اردبیل شغل خود را دست دادند
۳۹ درصد دام سبک استان اردبیل متعلق به جامعه عشایری است منتهی خشکسالی‌های شدید چند سال اخیر در استان و در کنار آن حذف ارز ترجیحی و افزایش پنج برابری قیمت نهاده‌ها و در عین حال عدم افزایش قیمت دام باعث شد حدود ۳۰ درصد عشایر ترک دامداری کنند.
حاتم طهماس‌پور مدیرکل امور عشایر استان اردبیل هم در این باره به ایرنا گفت: خشکسالی به دامداری‌های روستایی و عشایری خسارت هنگفتی زده و علاوه بر آن مراتع ییلاقی استان هم تحت تاثیر خشکسالی از بین رفته و احیای آن جبران ناپذیر شده است.
وی افزود: متاسفانه مراتع ییلاقی عشایر متحمل خسارت‌های بیشتری شده که امکان جبران آن مانند زراعت و باغت از سوی بیمه مقدور نیست.
طهماس پور ادامه داد: در حال حاضر ۳۰ درصد دامداران شغل خود را از دست داده و به شهر مهاجرت کردند و بیم آن می‌رود که روستاها با استمرار خشکسالی خالی از سکنه شوند.
مدیرکل امور عشایر استان اردبیل اظهار کرد: امسال میزان بارندگی دراکثر استان‌ها به جز اردبیل، گیلان و مازندان بهتر بود و بنا به گفته مسئولان آب منطقه ای استان اردبیل دچار تنش آبی شده است.
طهماس‌پور ادامه داد: برای جبران خسارت‌های وارده به عشایر نیاز است دولت علاوه بر پرداخت تسهیلات تبصره ۱۶ به عشایر، تسهیلات بلاعوض هم به این قشر زحمتکش ارائه شود.
وی افزود: سال گذشته میزان خسارت وارده خشکسالی به زراعت و باغات استان چهار هزار و ۷۶۰ میلیارد ریال بود و امسال هم ۱۰۱ هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال خسارت به عشایر وارد شده است.
خطر بیابان زایی در کمین است/سیاستگذاری‌ها باید تعدیل شود
اواخر سال گذشته تندباد همراه با گرد و غبار بیشتر مناطق استان اردبیل را فرا گرفت و این پدیده جوی سبب ایجاد مشکلاتی در تردد ساکنان در خیابان‌ها و معابر بویژه در محلات حاشیه شهرها و روستاهای استان شد. کارشناسان دلیل فراگیر ریزگردها در استان را ناشی از خشکسالی و از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع و جنگل‌ها اعلام کردند.
علیرضا خواجوی معاون برنامه‌ریزی اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل هم در این باره به ایرنا گفت: متاسفانه بخش کشاورزی در استان مورد بی مهری قرار گرفته است . کارشناسان بارها هشدار داده اند که آینده استان در بخش کشاورزی به مخاطره می افتد و زیاد طول نمی‌کشد که بسیاری از روستائیان در اثر خسارت‌های خشکسالی روستای خود را ترک کنند چرا که هر سال خشکسالی دسترنج روستائیان را از بین می‌برد.
وی افزود: در حال حاضر ۴۰ درصد روستائیان استان اردبیل تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی هستند و این زنگ خطری است که باید جدی گرفته شود.
خواجوی ادامه داد: ما برای کشاورزان و روستائیان برنامه نداشتیم هنوز کشاورزان ما از مرحله سنتی و مکانیزه خارج نشده اند. امروز کشاورزی باید به سمت کشاورزی هوشمند برود و در واقع ما باید کشاورزان را قانع کنیم که به سمت کشاورزی هوشمند بروند و زمانی کشاورزی هوشمند تحقق می‌یابد که سیاست گذاری‌ها تعدیل شود.
وی با بیان اینکه آینده بخش کشاورزی استان اردبیل شدید در خطر است، افزود: تا ۱۰ سال آینده بیش از ۲۰ هزار هکتار از اراضی استان اردبیل تبدیل به بیابان شده و بیش از ۳۰ هزار بهره بردار هم کشاورزی را ترک خواهند کرد.
خواجوی اظهار کرد: در بحث اقلیم با افزایش دما و در بحث آب، خاک و ژنتیک با بحران‌های کمبود آب‌های زیرزمینی و همچنین فرسایش خاک روبه‌رو هستیم.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل تشریح کرد: برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی، تداوم خشکسالی و فقر خاک شرایط بحرانی را در استان اردبیل رقم‌زده است.
۲ هزار میلیارد تن فرسایش خاک در اردبیل اتفاق افتاده است
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر، ۲ هزار میلیارد تن فرسایش خاک در استان اتفاق افتاده است افزود: منابع ارزشمند خاک در این استان از بین رفته است و موانع رشد تولید در بخش کشاورزی در بخشهای مختلف قابل‌تأمل و بررسی است و ما سعی می‌کنیم تا با توجه به اهمیت مواد غذایی در این حوزه، سنگر تولید را موردحمایت و صیانت قرار دهیم.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل بیان کرد: برای جلوگیری از تشدید خسارت‌های احتمالی خشکسالی راهکارهایی تدوین شده که این راهکارها در صورت عملی شدن منجر به تثبیت اشتغال کشاورزان خواهد شد.
خواجوی ادامه داد: مدیریت بحران استانداری اردبیل برای عبور از بحران و تنش آبی با هماهنگی امور اقتصادی استانداری اردبیل، آب و فاضلاب، آب منطقه ای و جهاد کشاورزی در این باره می‌تواند اقدامات لازم را در برنامه داشته باشد.
استان اردبیل کمتر از یک درصد مساحت ایران را دارد ولی با تولید سالانه ۴.۵ میلیون تن انواع محصول کشاورزی، چهار درصد تولیدات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.
۷۵۰ هزار هکتار از اراضی استان اردبیل کشت می‌شود که ۴۰ هزار هکتار آن باغ، ۲۲۵ هزار هکتار آن اراضی آبی و ۴۸۰ هزار هکتار نیز جزو اراضی دیم است.
محصول گندم با حدود ۳۰۵ هزار هکتار، بیشترین سهم اراضی کشت محصول کشاورزی در استان اردبیل را دارد.
اردبیل در تولید بسیاری از ارقام و محصولات کشاورزی از جمله رتبه اول تولید عدس، رتبه اول تولید کلزا، رتبه دوم تولید سیب زمینی، رتبه سوم تولید عسل، رتبه پنجم تولید چغندر قند، رتبه هفتم تولید حبوبات و رتبه هفتم تولید گندم و جو را دارد.
سرویس خبری: کشاورزی و باغبانی
