ایرانی‌ها از دیرباز برای صدها سال قهوه‌خور بودند اینکه ما امروز مکان‌هایی به نام قهوه‌خانه داریم، محصول همان زمان است. ولی در زمان قاجار ذائقه ایرانی‌ها به دلایل مختلف از قهوه به چای تغییر کرد و چای به نوشیدنی اصلی مردم ایران تبدیل شد که دریکی دو دهه اخیر، مجددا ذائقه ایرانی‌ها به قهوه تغییر پیدا کرده است.
براین اساس طی سال های اخیر کافی شاپ‌ها و رستوران‌های بسیاری در سراسر ایران حضور دارند که محل تجمع همکاران، خانواده‌ها و دوستان هستند که قهوه‌های مختلف را با افزودنی‌های طعم دهنده مصرف می‌کنند، البته ناگفته نماند که در زمان قاجار هم قهوه در فرهنگ ایرانی با آیین‌های اجتماعی و فرهنگ مهمان نوازی سرو می‌شده است، اما طی سال های اخیر تقاضا برای مصرف این نوشیدنی افزایش یافته که براین اساس میزان واردات هم ۷۰ درصد رشد داشته است.
بنابر آمارهای اعلامی انجمن قهوه در سال ۹۸ حدود ۸ هزار تن دانه قهوه وارد کشور شد که این عدد در ۷ ماهه امسال به ۳۰ هزارتن رسید، درحالیکه اگر محدودیت ثبت سفارش نبود،میزان واردات بیش از این رقم بود. گفتنی است، سال گذشته ۲۰۰ میلیون دلار ارز برای واردات قهوه سبز از کشور خارج شد، درحالیکه اگر صنعت فرآوری در کشور نبود، برای واردات قهوه آماده مصرف باید یک میلیارد دلار ارز از کشور خارج می شد.
بسیاری از کارشناسان صنعت قهوه تامین مواد اولیه وسهمیه بندی دانه سبز قهوه را بزرگترین چالش این حوزه می دانند که استمرار این روند منجر به هدررفت سرمایه گذاری و کاهش اشتغالزایی می شود، هرچند بدلیل اقبال مردم به مصرف قهوه، عدم تامین مواد اولیه می‌تواند منجر به قاچاق قهوه آماده مصرف به کشور می شود.
واردات دانه قهوه تا پایان سال به ۶۰ هزارتن می رسد
در ادامه محمدرضامرتضوی رئیس فدراسیون صنایع غذایی گفت: در سنوات قبل از راه اندازی کارخانجات فرآوری در کشور، قهوه از طریق کانال های قاچاق وارد می شد، اما اکنون کارخانجات بزرگ صنایع تبدیلی قهوه خام یا قهوه سبز وارداتی را تبدیل به قهوه قابل مصرف می کنند.
به گفته او، در حال حاضر صنعت قهوه و صنایع تبدیلی موجود در کشور این پتانسیل را دارند که پس از واردات مواد خام علاوه بر تامین قهوه مورد نیاز کشور نیاز بازار صادراتی به کشورهای سی آی اس را فراهم کنند.
مرتضوی با بیان اینکه در سال ۹۹ حدود ۸ هزارتن دانه قهوه وارد کشور شد، بیان کرد: مابقی قهوه مورد نیاز از طریق کانال های غیررسمی وارد می شد، اما از ابتدای سال ۳۰ هزارتن وارد شده که در صورت تامین منابع ارزی، واردات تا پایان سال به ۶۰ هزارتن می رسد.
رئیس فدراسیون صنایع غذایی از افزایش مصرف قهوه در کشور خبر داد و گفت: طی سال های اخیر با افزایش تقاضا برای مصرف قهوه تعداد زیادی کافی شاپ ظهور پیدا کرده است به طوریکه اکنون رقتن به کافی شاپ به یکی از تفریحات مردم تبدیل شده است، البته در گذشته های دور هم شرایط به گونه ای نبوده که قهوه در ایران نباشد، اما اکنون به طور فراوان در سوپرمارکت ها وجود دارد.
او با بیان اینکه قهوه جایگزین چای نشده است، گفت: در حال حاضر قهوه بازار مصرف خود را دارد و بنده جایگزینی قهوه با چای را قبول ندارم، هرچند بخشی از دمنوش ها جایگزین چای مصرفی شدند و به عبارتی دیگر بازار دمنوش گسترده تر است.
مرتضوی با بیان اینکه چای جایگاه مخصوصی در بین ایرانیان دارد، افزود: حرکت و دیدگاه مصرف کننده باید دید بیشتر به کدام سمت است، اما وجود صنایع تبدیلی این امکان را می دهد که قهوه های مختلف با درصدهای مختلف در کشور تولید شود. به اعتقاد بنده در آینده نزدیک ۲۰ درصد قهوه فرآوری شده به روسیه صادر می شود و همواره در سال های آتی شاهد بازاریابی و صادرات خواهیم بود. به عنوان مثال آینده صنعت قهوه همانند صنعت شکلات خوب خواهد بود چراکه در یک مقطعی کشی تصور نمی کرد که صنعت شکلات بیش از یک میلیارد دلار ارزآوری داشته باشد.
اولین بار در اوایل قرن شانزدهم میلادی قهوه وارد ایران شد،همان زمانی که بازرگانان و مسافران شبه جزیره عربستان قهوه را از کشورهای اتیوپی و استوایی وارد ایران کردند. اولین شهری که قهوه را رست و تایید کرد، شهر قزوین در شمال غربی ایران بود که در آن زمان یک شهر کلیدی برای بازرگانان شناخته می‌شد که با گذشت زمان قهوه به عنوان یک نوشیدنی اجتماعی و بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ ایرانی در شهرهای مختلف تبدیل شد. برخلاف تصور همگان و علی رغم محبوبیت قهوه اولین بار در اواخر قون نوزدهم و اوایل قرن بیستم برخی از رهبران مذهبی، مصرف قهوه را منع کردند.
خروج ۲۰۰ میلیون دلار ارز برای واردات دانه سبز قهوه
در ۱۰۰ ساله گذشته ایرانی‌ها بالاترین مصرف سرانه چای را در دنیا داشتند. از آنجا که توان عرضه و تقاضا قهوه در داخل کشور متکی بر کشورهای خارجی و وارد کنندگان و سیاست‌های قیمت گذاری است، تغییر الگوی مصرف بخشی از جامعه و نوشیدن قهوه به جای چای تعجبی ندارد، سالیان پیش قهوه در اختیار و انحصار طبقه خاصی از جامعه بوده و عموم توانایی مصرف آن را نداشته‌اند. اما اکنون حتی در روستاها هم این نوشیدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ادامه حسام ربیعی رئیس انجمن قهوه ایران با اشاره به علل افزایش واردات قهوه گفت: افزایش واردات قهوه منظور واردات دانه سبز قهوه است و در واقع کشور ایران یکی از تبدیل کنندگان ماده خام است که پس از فرآوری، محصول را در بازار عرضه می کند.
به گفته او، اکنون تمامی قهوه های مصرفی کشور از برندهای ایرانی است که کاملا پاسخگوی تقاضا و نیاز بازار است، هرچند طی سال های اخیر، مصرف قهوه روز به روز در کشور افزایش می یابد به طوریکه در سال ۹۸، ۸ هزارتن و سال گذشته ۵۰ هزارتن دانه سبز قهوه وارد شد.
ربیعی ادامه داد: در ۷ ماهه امسال ۳۰ هزارتن دانه سبز قهوه وارد شد، درحالیکه اگر محدودیت های ثبت سفارش لحاظ نمی شد میزان و گرنه واردات بیش از این رقم بود چراکه قهوه نوشیدنی مفید و لذت بخش و سالم است که جای خود را در بین مصرف کنندگان باز کرده است به طوریکه در بین تمامی اقشار جامعه، روستاها و ده های کوچک هم به عنوان نوشیدنی روزمره مصرف می شود.
رئیس انجمن قهوه ایران با بیان اینکه سال گذشته ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون دلار ارز بابت واردات قهوه خام از کشور خارج شد، افزود: امسال بدلیل محدودیت ها ممکن است وزارت جهاد اجازه ندهد بیش از ۵۰ هزارتن وارد شود، البته این بدان معنانیست که افزایش مصرف متوقف می شود،هرچند بدلیل شرایط ممکن است اجازه واردات بیش از ۵۰ هزارتن را ندهند، اما این امر اتفاق مثبتی نیست چراکه بدلیل افزایش تقاضا ممکن است از راه قاچاق وارد شود.
او سرانه مصرف قهوه در ایران را ۵۰۰ گرم اعلام کرد و گفت: سرانه مصرف قهوه در ایتالیا ۷ تا ۸ کیلو، فنلاند ۱۲ کیلو و ترکیه ۳ تا ۴ کیلوست، هرچند این امکان وجود دارد که سرانه مصرف قهوه به کشورهای همسایه برسد.
ربیعی با اشاره به تاثیر افزایش مصرف قهوه بر سرانه مصرف چای بیان کرد: با اطمینان نمی توان گفت که افزایش مصرف قهوه باعث کاهش مصرف چای شده است چراکه این موضوع ممکن است علل دیگری داشته باشد، اما به طور کلی قهوه نوشیدنی نیست که همانند چای امکان مصرف آن زیاد باشد و به طورکلی افرادی که قهوه نوش هستند، یک تا ۳ فنجان در روز مصرف می‌کنند.
رئیس انجمن قهوه با اشاره به ارزش فرآوری صنعت قهوه گفت: در مورد فرآوری اگر سال گذشته ۲۰۰ میلیون دلاربابت فرآوری از کشور خارج شد، در مقابل رقمی بین ۸۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار مانع خروج ارز شده که این همان ارزش افزوده ای که صنعت قهوه ایران دارد، درحالیکه اگر کارخانجات و صنعت فرآوری قهوه در کشور نداشتیم به طوریکه ناگریز به واردات قهوه برشته شده و آماده مصرف بودیم، یک میلیارد دلار باید ارز از کشور خارج می شد تا پاسخگوی نیاز بازار بودیم.
او با بیان اینکه ۲۵۰ تا ۳۰۰ واحد بزرگ صنعتی و فرآوری قهوه در کشور داریم، تصریح کرد: طی سال های اخیر سرمایه گذاری زیادی در این حوزه انجام شده و کماکان این روند ادامه دارد، همچنین بسیاری از کارگاه های کوچک کار فرآوری قهوه انجام می دهند و قطعا در سال های آتی تعداد کارخانجات زیاد می شود.
مصرف قهوه در ایران و جهان از سال ۲۰۱۳ تاکنون رشد قابل توجهی را در سراسر جهان تجربه کرده که همین امر‌منجر به افزایش ۷۰ درصدی واردات دانه سبز طی سال های اخیر شده است که خوشبختانه با افزایش کارخانه های فرآوری قهوه در کشور از خروج قابل توجه ارز برای واردات قهوه آماده جلوگیری شده است که انتظار می رود با تعامل وزارت جهاد و صمت، ثبت سفارش ها واردات مواد اولیه به موقع انجام شود.
