گیاهان دارویی شگفتی سازان نسبتا نوظهور اقتصاد در عرصه کشاورزی هستند که به دلیل میل به مصرف گیاهان دارویی به ویژه گیاهانی بر پایه رژیم‌های لاغری و چاقی، کاهش و افزایش در امیال مختلف انسانی مانند امیال جنسی، رفع افسردگی، افزایش انرژی و گیاهان دارویی موثر بر سلامت و زیبایی پوست و مو در جوامع مختلف در حال افزایش است و روز به روز بر قیمت آن‌ها افزوده می‌شود.
همچنین عوارض جانبی ناشی از مصرف دارو‌های شیمیایی تمایل مردم را به استفاده از گیاهان دارویی افزایش داده است؛ بنابراین آینده شغلی کاشت و پرورش گیاهان دارویی چشم انداز روشنی خواهد داشت.
میزان تجارت جهانی گیاهان دارویی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است و پیش بینی‌های بانک جهانی از ۵۰ برابر شدن آن تا ۳۰ سال آینده (سال ۲۰۵۰) حکایت دارد.
با این که پرورش و فرآوری گیاهان دارویی در ایران فرآیندی شناخته شده است، اما آن چنان که باید و شاید از این ظرفیت استفاده نمی‌شود؛ گیاهان دارویی به اشکال مختلف قابلیت فرآوری و عرضه به بازار را دارند و منفعت چشمگیری هم به تولیدکننده و فراوری کنندگانش هدیه می‌دهد.
بازار گیاهان دارویی صرفا مختص بازار‌های داخلی نبوده و در کل جهان برای گیاهان دارویی ایران متقاضی وجود دارد و همانطور که پیش‌تر نیز گفته شد این تقاضا رو به افزایش است.
گیاهان دارویی گونه‌ها و مصارف مختلفی دارند، از این گیاهان نه تنها برای درمان بیماری‌ها بلکه در صنایع کنسروسازی، نوشابه سازی، عطر سازی و غذایی نیز استفاده می‌شود.
حجم عمده‌ای از سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور به محصولات معروفی، چون زعفران و گل محمدی اختصاص دارد و متاسفانه بسیاری از گیاهان دیگر، مورد غفلت تولیدکنندگان و کشاورزان هستند و نکته‌ی مهم تری که توجه بیشتری می‌طلبد اینست که اقلیم ایران یکی از مناسب‌ترین اقلیم‌ها برای پرورش گیاهان دارویی است!
تنوع آب و هوای ایران و شرایط اکولوژیک مختلف آن از عواملی هستند که کاشت گیاهان دارویی در این کشور را به یک شغل مناسب با درآمدزایی نسبتا بالا تبدیل کرده اند.
زعفران، نعناع فلفلی، بابونه، گل گاوزبان، حنای اتابک، گل محمدی، زیره سیاه از عمدهترین گیاهان دارویی هستند که در ایران کشت می شوند.
تا کنون حدود ۸۰۰۰ گونه گیاهی مختلف در ایران یافت شده است که از میان آن‌ها در حدود ۲۳۰۰ گونه از خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی بهداشتی برخوردار هستند.
گیاهانی که می‌توانند جایگزین صنعت نفت شوند
ایران سرزمین گیاهان شفابخش و معجزه گر بسیاری همچون شیرین بیان و بادرنجبویه است، سرزمین آویشن و بابونه، اسطوخودوس و مرزنگوش، مارچوبه و بادرنجبویه.
به گفته دکتر حسن زینعلی پژوهشگر گیاهان دارویی و استاد دانشگاه هر کدام می‌توانند زنجیره‌ای از اشتغال را در کشورمان فعال کنند، گیاهانی که می‌توانند جایگزین در آمدزایی صنعت نفت ما شوند.
او افزود: برای پیوستن به این بازار پرطرفدار داشتن یک باغچه کوچک در گوشه‌ای از ساختمان یا خانه قدیمی پدری هم کافی است.
سفره پربرکت زمین در چهارمحال و بختیاری
دشت‌ها و کوهستان‌های چهارمحال و بختیاری نیز به واسطه شرایط خاص اقلیمی، توپوگرافی و اکولوژیکی از این خوان گسترده بی‌بهره نیستند و این استان از تنوع و غنای ویژه‌ای در بحث گیاهان برخوردار است.
ارتفاع بالای استان از سطح دریا و آب و هوای خنک در فصل رویش گیاهان موجب افزایش اسانس گیاهان دارویی و در نتیجه افزایش کیفیت محصول تولیدی از گیاهان دارویی شده است.
چشم انداز روشن کشت گیاهان دارویی در چهارمحال و بختیاری
ابراهیم شیرانی مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اقتصادی بودن کشت گیاهان دارویی، گفت: هم اکنون یکهزار و ۷۵۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان زیرکشت گیاهان دارویی قرار دارد.
او افزود: گونه قالب مورد کشت گیاهان دارویی شامل جمله کلوس، موسیر، آویشن، مرزه بختیاری، اسطوخدوس و گل محمدی است.
شیرانی اضافه کرد: هم اکنون ۴۵۰ هکتار از اراضی استان زیرکشت گونه موسیر قرار دارد که این گیاهان در مناطق پر بارش استان مانند کوهرنگ به صورت دیم کشت می‌شود.
او ادامه داد: سطح زیر کشت گل‌محمدی در استان ۵۷۰ هکتار است که در راستای تغییر الگوی کشت به صورت آبی و دیم کشت می‌شود.
شیرانی گفت: ۳۰۰ هکتار از اراضی استان به خصوص در مناطق کم بارش زیر کشت زعفران قرار دارد.
او با اشاره به اینکه پارسال برای نخستین بار به صورت پایلوت کشت سیاهدانه و زیره سبز در مناطق گرمسیر استان آغاز شد افزود: به دلیل درآمدزایی بالا و ایجاد اشتغال این طرح امسال نیز در شهرستان‌های خانمیرزا و لردگان افزایش پیدا کرد و سطح زیر کشت به ۲۵۰ هکتار رسید.
شیرانی بر توسعه کشاورزی قراردادی در استان تاکید و اضافه کرد: هم‌اکنون گل‌محمدی در قالب طرح قراردادی است و یک واحد کشت بافت در استان فعال شده که پایه‌های گل محمدی را برای بهره‌بردران آماده می‌کند و محصول برداشتی را به صورت تضمینی خریداری می‌شود.
او ادامه داد: سال‌های گذشته گل‌های برداشت شده برای اسانس‌گیری به کاشان ویزد ارسال می‌شود که با توسعه کشاورزی قراردادی و راه‌اندازی کارگاه اسانس‌گیری این مشکل نیز بر طرف خواهد شد.
جهش تولید در کشت گیاهان دارویی
اعظم شیخ سامانی کارشناس مسئول گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: عمده مساحت زیرکشت گیاهان دارویی در چهارمحال و بختیاری متعلق به زعفران، موسیر، گل محمدی و سیاهدانه است که هرکدام از این گیاهان دارای زمان کشت متفاوتی هستند، برای مثال کشت زعفران از اواخر مرداد و اوایل شهریور انجام می‌شود.
او ادامه داد: کشت موسیر نیز در ماه‌های مهر و آبان انجام می‌شود و گل محمدی دارای کشت پاییزه و بهاره است، همچنین زمان کشت سیاهدانه باتوجه به منطقه و اقلیم‌های متفاوت موجود در چهارمحال و بختیاری از آذرماه آغاز می‌شود و تا اسفند نیز ادامه پیدا می‌کند، سایر گیاهان دارویی نیز دارای کشت بهاره هستند و به‌صورت کشت نشایی انجام می‌شوند.
شیخ سامانی عنوان کرد: امکان کشت گیاهانی خوراکی و دارویی مانند زعفران، گل محمدی، سیاهدانه و موسیر در اکثر شهرستان‌های چهارمحال و بختیاری وجود دارد، اما تعدادی از این گیاهان در برخی مناطق استان سطح زیرکشت بیشتری دارند، برای مثال بخش عمده سطح زیرکشت سیاهدانه در لردگان و خانمیرزا وجود دارد، همچنین گل محمدی در بروجن و موسیر در کوهرنگ بیشترین مساحت زیر کشت را دارند.
کارشناس مسئول گیاهان دارویی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به این موضوع که گیاهان دارویی به نور فراوان و شب‌های خنک احتیاج دارند یادآور شد: این شرایط با توجه به اقلیم موجود در این استان برای پرورش و رشد گیاهان دارویی فراهم است، ۱۴۰۰ گونه گیاه در مناطق مختلف استان شناخته شده است که نزدیک بر ۳۹۸ گونه از این گیاهان دارای خاصیت دارویی، عطری و ادویه‌ای هستند بنابراین در این استان امکان رشد اکثر گیاهان دارویی وجود دارد.
او بیان کرد: برخی از گیاهان دارویی چهارمحال و بختیاری به سایر استان‌های کشور ارسال می‌شوند، برای مثال با توجه به کامل بودن زنجیره کشت، تولید و سایر موارد مربوط به گل محمدی در استان امکان ارسال این محصول به استان‌های دیگر مانند اصفهان و یزد فراهم شده است، همچنین در مزارع بزرگ گل محمدی در استان نیز کار گلاب‌گیری و خشک کردن محصول نیز انجام می‌شود.
شیخ سامانی ادامه داد: تیموکینون، مهم‌ترین ماده موثره موجود در سیاهدانه است و به همین دلیل می‌توان از این محصول برای تولید انواع دارو‌های ضدتشنج استفاده کرد، همچنین با روغن‌کشی از سیاهدانه می‌توان این روغن را در موارد تغذیه‌ای و دارویی مورد استفاده قرار داد.
کارشناس مسئول گیاهان دارویی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری افزود: موسیر کشت شده در استان به صورت پودر یا خشک شده در کارخانه‌های لبنیات استفاده می‌شود، اما متاسفانه واحد‌های بزرگ و صنعتی که به‌صورت تخصصی روی اسانس و مواد موثره موسیر فعالیت داشته باشند در استان وجود ندارد و بیشتر فعالیت‌های انجام شده نیز در واحد‌های سنتی و در حجم کم صورت می‌گیرد.
او با اشاره به این موضوع که کشاورزان چهارمحال و بختیاری از هیچ‌گونه سم یا موادشیمیایی در کشت گیاهان دارویی استان استفاده نمی‌کنند، گفت: در خصوص گیاه گل محمدی صحبت‌هایی با استان تهران صورت گرفته است که پس از ارسال نمونه از استان به تهران این محصول به عنوان محصول ارگانیک و کاملا سالم معرفی شود.
شیخ سامانی تصریح کرد: مهم‌ترین مشکل در زمینه گیاهان دارویی موجود در چهارمحال و بختیاری و ارسال این محصولات به سراسر ایران، بحث صنایع جانبی مانند بسته‌بندی و فرآوری این گیاهان در استان است که می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در ایجاد اشتغال داشته باشد و ارزش افزوده این محصولات را به فعالان و کشاورزان این زمینه برگرداند.
کارشناس مسئول گیاهان دارویی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: برای استفاده بهتر و بیشتر مردم از گیاهان دارویی به آموزش و برگزاری کلاس و دوره‌های متفاوت نیاز است، همچنین برای گسترش بیشتر این محصولات لازم است تسهیلات کم‌بهره در اختیار کشاورزان قرار بگیرد و سوددهی و درآمد کشت آن‌ها برای کشاورزان مشخص شود.
اسطوخودوس؛ گیاهی ارزشمند تازه کاشته شده در چهارمحال و بختیاری
ابراهیم شیرانی مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: منشأ اسطوخودوس را به اروپا نسبت می‌دهند، هم اکنون نیز این گیاه در سطوح وسیع، در برخی کشور‌های اروپایی کاشته می‌شود.
او افزود: این گیاه پرخاصیت حدود دو سال است که برای اولین بار در این استان کشت شده است.
شیرانی اضافه کرد: معمولا در مناطق دارای نور (تابش خورشید) بیشتر عملکرد مناسب تری دارد چرا که میزان اسانس گیاه بیشتر خواهد بود.
او ادامه داد: گیاه عموما به سرما حساس نیست، اما اگر در فصل گل دهی یعنی بهار، سرمای شدید رخ دهد، سرمازدگی محصول دور از انتظار نخواهد بود.
شیرانی گفت: کاشت آن هم از طریق بذر انجام می‌شود، اما قلمه و ریشه گیری (قرار دادن ساقه در خاک به منظور ریشه دواندن) قابل انجام است.
او افزود: مزرعه اسطوخودوس در چهارمحال و بختیاری به مساحت ۳ هکتار ۲ سال است گه زیرکشت رفته است و محصول این گیاه برای درمان بیماری و همچنین وسایل آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.
انقراض گونه‌های گیاهی کلوس و بن سرخ
مسئله نگران‌کننده و مشکل‌ساز در چهارمحال و بختیاری استفاده بی‌رویه و از بین بردن گونه‌های پراستفاده گیاهی است که بیشتر براساس نیاز مالی و ذائقه مردم هر منطقه رخ می‌دهد و با هر برداشت گویی تکه‌ای از پازل طبیعت به یغما می‌رود.
فرامرز مردانی رئیس اداره مرتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: گونه‌های گیاهی کلوس و بن سرخ در حال انقراض هستند.
او افزود: این گیاهان دارویی عمدتا خودرو هستند و باتوجه به اینکه این گیاهان زراعی نیستند جزو منابع ژنتیکی گیاهان دارویی محسوب می‌شوند.
مردانی اضافه کرد: برخی افراد از روی ناآگاهی و برخی نیز از روی سودجویی اقدام به ریشه کنی این گیاهان دارویی می‌کنند، زمانی که گیاه از ریشه درآورده شود، سال آینده توان رویش را از دست خواهد داد، بنابراین هرساله به این علت تراکم گیاهان دارویی در سطح مراتع کاهش پیدا می‌کند.
او ادامه داد: زراعی کردن و توسعه گیاهان دارویی قبل از برداشت یک راه‌حل مناسب برای حفاظت از گونه‌های در حال انقراض است، اگر دام زودتر از موعد مقرر و قبل از موعد بذردهی گیاهان دارویی وارد منطقه شود به گیاه آسیب وارد می‌کند و دیگر زادآوری نمی‌کند، هرساله تعدادی از گیاهان دارویی رو به انقراض می‌روند.
براساس پیش‌بینی فائو (سازمان جهانی خواربار و کشاورزی) حجم تجارت گیاهان دارویی تا سال۲۰۵۰ با رشدی ۱۰۰ برابری به پنج هزار میلیارد دلار می‌رسد بنابراین با توجه به ظرفیت‌های بسیار خوب کشور در زمینه گیاهان دارویی باید برای افزایش سهم خود از این بازار پر سود تلاش‌ها بیشتر و با برنامه‌تر شوند.
سرویس خبری : کشاورزی و باغبانی
