ویتامین A یک ماده ریزمغذی ضروری برای عملکرد طبیعی سلول، سیستم بینایی، رشد و تکامل، حفظ سلامت سلول‌های موسوم به اپیتلیال و همچنین عملکرد ایمنی و تولید مثل است. شیوع بالای کمبود ویتامین A در بیش از 60 کشور جهان و عوارض مرتبط با آن که شامل ضعف در عملکرد سیستم ایمنی و افزایش ابتلا و شدت عفونت، اختلال در رشد سلول‌های عصبی، کم‌خونی و حتی کوری هستند، می‌تواند به افزایش مرگ‌ومیرهای جهانی نیز منجر شود. مطابق با تعریف سازمان جهانی بهداشت، کمبود ویتامین A حدود 30 درصد از کودکان در سراسر مناطق با درآمد متوسط و پایین را درگیر می‌کند.
بنا بر نظر متخصصان، کمبود ویتامین A یک مشکل بهداشت عمومی در بیش از نیمی از همه کشورها به‌ویژه در آفریقا و آسیای جنوب شرقی است و به‌شدت کودکان و زنان باردار در کشورهای کم‌درآمد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که 33 درصد کودکان کمتر از پنج سال دچار کمبود ویتامین A باشند. در حال حاضر یافته‌هایی در ایران نیز وجود دارد که نشان‌دهنده مشکلات فراگیری ازنظر ریزمغذی‌ها به‌ویژه ویتامین A است. بر این اساس، دریافت ریزمغذی‌ها در مناطق مختلف ایران و حتی در یک شهر متفاوت است؛ به‌عنوان مثال نشان داده شده که بیشترین دریافت ویتامین C، ریبوفلاوین، ویتامین A و کلسیم در شهر تهران در شمال آن و کمترین آن در جنوب این شهر است.
اهمیت بالای این موضوع، موجب شده است که تیمی پنج نفره از پژوهشگران کشور از دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دست به انجام مطالعه‌ای بزنند و به‌مرور سیاست‌ها و برنامه‌های مرتبط با کاهش کمبود ویتامین A در جهان بپردازند.
در این پژوهش، به بررسی سیاست‌ها و تجربیات سایر کشورها و اثربخشی، نقاط ضعف و قوت، مزیت‌ها و محدودیت‌های هر یک پرداخته شده است.
یافته‌های حاصل از این بررسی‌ها که توسط مجله «علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران» وابسته به انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور انتشار یافته‌اند، نشان می‌دهند که به‌صورت کلی، برنامه‌ها و سیاست‌های مرتبط با کمبود ویتامین A را می‌توان در چهار دسته طبقه‌بندی کرد: مکمل یاری، غنی‌سازی مواد غذایی، تغییرات رژیم غذایی و مداخلات بهداشتی.
دراین‌باره، امیرحسین تکیان، دانشیار و پژوهشگر گروه مدیریت و اقتصاد سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران و همکارانش می‌گویند: «با در نظر گرفتن اثربخشی و نقاط قوت برنامه‌ها (مانند سریع اثر بودن مکمل یاری، پایداری تغییرات رژیم غذایی یا غنی‌سازی) و ضعف (مانند وابسته بودن به منابع خارجی در مکمل یاری یا هزینه‌های بالای غنی‌سازی و مقاومت محلی در تغییرات رژیم غذایی)، بهترین رویکرد کاهش کمبود ویتامین A، به‌کارگیری ترکیبی از مداخلات است و در تدوین و اجرای آن باید به بافتار جامعه، جلب حمایت ذی‌نفعان، پایش و ارزشیابی فرآیند و نتیجه برنامه توجه گردد».
به گفته آن‌ها، «شکل‌گیری سیاست‌های جهانی مرتبط با کاهش کمبود ویتامین A از سال 1970 با همکاری مؤسسات و سازمان‌های بین‌المللی آغاز شده است. به دنبال شکل‌گیری این سیاست‌ها، کشورهای مختلف، بر اساس زیرساخت‌های خود راهکارهای متفاوتی برای کاهش کمبود ویتامین A اتخاذ نموده‌اند؛ این سیاست‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم نمود: سیاست‌هایی با اثر مستقیم و سیاست‌هایی که اثر غیر مستقیم بر کاهش ویتامین فوق دارند».
بر همین اساس، اثرات مستقیم به سه دسته مکمل یاری، غنی‌سازی و تغییرات رژیم غذایی دسته‌بندی می‌شوند و اثرات غیر مستقیم نیز مجموع مداخلات بهداشتی را دربرمی گیرند.
تکیان و همکارانش در پایان اشاره کرده‌اند: «تجربیات مرتبط با سیاست‌های کمبود ویتامین A نشان می‌دهد که راهبردهای اساسی در این زمینه باید بر اساس رویکردهای درازمدت و با تمرکز بر پیشگیری و کنترل باشد و سیاستمداران پیش از هرگونه تصمیم‌گیری باید به نقش‌آفرینان، بافت جامعه، هزینه اثربخشی و میزان شیوع مشکل در جامعه توجه نمایند».
سرویس خبری : علمی-تغذیه و سلامت
