کاهش منابع آبی و تغییرات اقلیمی چالش‌های پیش روی کشورهایی با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، مانند ایران، محسوب می‌شوند. در چنین شرایطی، کشت فراسرزمینی (Overseas Farming) به‌عنوان یک راهکار استراتژیک برای تأمین امنیت غذایی و کاهش فشار بر منابع داخلی مورد توجه قرار گرفته است. این مدل کشاورزی به کشورهای دارای محدودیت منابع آبی اجازه می‌دهد که در اراضی کشورهای دیگر، به تولید محصولات کشاورزی مورد نیاز خود بپردازند. در ادامه این گزارش به بررسی مزایا، چالش‌ها و راهکارهای توسعه این نوع کشاورزی پرداخته می‌شود.
کشت فراسرزمینی چیست؟
کشت فراسرزمینی به سرمایه‌گذاری مستقیم یک کشور در بخش کشاورزی کشورهای دیگر اطلاق می‌شود. در این روش، دولت یا بخش خصوصی، زمین‌های کشاورزی کشورهای دارای منابع آبی و خاک حاصلخیز را خریداری یا اجاره می‌کنند و در آنجا محصولات مورد نیاز کشور خود را کشت کرده و سپس وارد می‌کنند.
مدیریت بحران آب و کاهش وابستگی به واردات
از جمله مزایای کشاورزی فراسرزمینی، مدیریت بحران آب و کاهش فشار بر منابع داخلی است. ایران به دلیل قرارگیری در کمربند خشک جهانی با بحران کم‌آبی روبه‌روست. کشت محصولات آب‌بر مانند برنج، ذرت و گندم در کشورهای پرآب، از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین جلوگیری می‌کند.
همچنین با توجه به نوسانات بازار جهانی و محدودیت‌های تجاری، کشت فراسرزمینی می‌تواند وابستگی کشور به واردات مواد غذایی را کاهش داده و در شرایط بحرانی، از بروز کمبودهای ناگهانی در بازار جلوگیری کند. نکته مهم دیگر این است که برخی کشورها، مانند قزاقستان، برزیل و اوکراین، زمین‌های حاصلخیز و نیروی کار ارزان دارند. سرمایه‌گذاری در این کشورها باعث کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری در مقایسه با تولید داخلی می‌شود.
فرصت‌های اقتصادی و تجاری در کشاورزی فراسرزمینی
سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی کشورهای دیگر، علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، فرصت‌هایی برای صادرات محصولات مازاد، ایجاد اشتغال و افزایش تعاملات تجاری بین‌المللی را نیز فراهم می‌کند.
چالش‌های کشت فراسرزمینی
اما این تمام ماجرا نیست. چراکه کشاورزی فراسرزمینی علاوه بر فواید موجود، ریسک‌ها و خطراتی نیز دارد که از جمله آن‌ها ریسک‌های سیاسی و تغییرات قوانین کشورهای میزبان است. کشورهای میزبان ممکن است قوانین خود را تغییر دهند یا سیاست‌های محدودکننده‌ای برای سرمایه‌گذاران خارجی اعمال کنند. این موضوع می‌تواند باعث عدم ثبات سرمایه‌گذاری و حتی از دست رفتن زمین‌های اجاره‌ای شود.
مشکلات لجستیکی و هزینه‌های انتقال محصولات
همچنین انتقال محصولات کشاورزی از کشورهای دیگر نیازمند زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقل، نظیر بنادر، راه‌آهن و ناوگان حمل‌ونقل دریایی است. هزینه‌های بالا و مشکلات لجستیکی می‌تواند مزایای اقتصادی این روش را کاهش دهد.
ریسک‌های اقلیمی در کشورهای میزبان
علاوه بر این موارد، کشورهایی که هدف کشت فراسرزمینی قرار می‌گیرند نیز ممکن است با چالش‌های اقلیمی نظیر خشکسالی، سیل و تغییرات دمایی مواجه شوند. این موضوع می‌تواند تولید محصولات را تحت تأثیر قرار داده و ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش دهد.
چالش‌های اجرایی کشاورزی فراسرزمینی از نگاه مسئولان
در ادامه مطلب به گفت‌وگویی در خصوص کشاورزی فراسرزمینی که به عنوان یک طرح برای دستیابی به امنیت غذایی مطرح شده اما چندان نتیجه‌ای نداشته، پرداخته شده است.
شاهپور علائی‌مقدم، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی وزارت جهاد کشاورزی، پیشنهاد کرد که اصطلاح “کشت فراسرزمینی” به “کشاورزی فراسرزمینی” تغییر یابد، زیرا این مفهوم تنها به کشت محصولات یک‌ساله زراعی محدود نمی‌شود، بلکه دامپروری، شیلات، صنایع تبدیلی، فرآوری، بسته‌بندی و صادرات را نیز در بر می‌گیرد.
وی یکی از چالش‌های اساسی در اجرای طرح کشاورزی فراسرزمینی را مسئله لجستیک و جابه‌جایی محصولات دانست و گفت: ما تفاهم‌نامه‌هایی با کشورهایی نظیر ونزوئلا و نیکاراگوئه برای تولید محصولات پرآب‌بر داریم، اما هنوز مشخص نیست که چگونه محصولات تولیدشده در این مناطق با وجود فاصله جغرافیایی زیاد، به داخل کشور منتقل خواهد شد.
علائی‌مقدم تصریح کرد: تاکنون این طرح موفق نبوده، زیرا علاوه بر مسائل لجستیکی، ظرفیت کافی برای انتقال محصولات از مزارع فراسرزمینی به ایران وجود ندارد و یکی از راهکارهای پیشنهادی این است که تولیدات در همان کشورها به فروش برسد یا صادر شود.
لزوم اصلاح الگوی کشت در کشور
وی همچنین به اهمیت اصلاح الگوی کشت در کشور اشاره کرد و گفت: برای موفقیت در این زمینه، لازم است که مشوق‌هایی برای کشاورزان در نظر گرفته شود. نمی‌توانیم از کشاورزان بخواهیم محصولات پرآب‌بر را کنار بگذارند، مگر اینکه جایگزینی مناسب ارائه دهیم. یکی از این جایگزین‌ها، توسعه تولید در محیط‌های کنترل‌شده مانند گلخانه‌هاست.
علائی‌مقدم در پایان تصریح کرد: در برنامه هفتم توسعه، اصلاح الگوی کشت به‌عنوان یکی از راهبردهای اساسی مدنظر قرار گرفته، اما اجرای آن نیازمند حمایت‌های عملی از کشاورزان و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لازم است.
منبع: ایسنا
