کام تلخ نخلداران بوشهر از مونسون و دلالان خرما تا هزینه بالای تولید و صنایع تبدیلی

در استان بوشهر ۶ میلیون اصله نخل در سطح ۳۴هزار و ۵۰۰ هکتار وجود دارد که از این مجموع چهار میلیون و ۵۰۰ هزار اصله در سطح ۳۱ هکتار بارور هستند و سالانه به صورت میانگین ۱۶۰ تا ۱۷۰ هزار تن محصول تولید می‌کنند که این میزان تولید باعث شده تا این استان به عنوان یکی از قطب‌های تولید خرما در کشور شناخته شود.

براساس آمار موجود ۷۰ درصد خرمای  تولیدی استان بوشهر از واریته کبکاب، ۱۵ درصد زاهدی و ۱۵ درصد نیز از سایر ارقام است که این باعث شده تا در سال ۹۶ بود نشان ملی جغرافیایی کشور از آن خرمای کبکاب دشتستان و تنگستان و زاهدی دشتستان  استان بوشهر شود که این بیانگر مرغوبیت و پیشرو بودن این استان در تولید این محصول است.

خرمای استان بوشهر به دلیل کیفیت و تنوع ارقام، پتانسیل صادرات بیش از ۳۰ هزار تن  دارد، این درحالی است که در زمان حاضر به صورت میانگین سالانه بین ۱۸ تا ۲۵ هزار تن از این محصول به کشورهای روسیه، قزاقستان، ارمنستان، افغانستان، هند، پاکستان و حتی کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌شود.

استان بوشهر هرچند یکی از قطب‌های تولید خرما در کشور به شمار می‌رود، اما این محصول مزیت دار که زمینه اشتغال مستقیم بیش از ۱۸ هزار نفر و غیر مستقیم ۶۷ هزار نفر را در این استان بوجود اوده است چند سالی است با مشکلات و نوسان‌هایی روبرو شده، طوریکه فعالان این بخش را  از ادامه فعالیت وحفظ نخیلات به جا مانده از آبا و اجداد خود خسته کرده است.

قیمت نامناسب و ناهمگون با هزینه تولید همواره به عنوان یکی از مشکلات محصول خرما نه تنها در استان بوشهر بلکه در همه استان‌های خرما خیز کشور به شمار می‌رود و هرچند امسال نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی و مجموعه استانداری بوشهر تلاش کردند با برگزاری میز ملی خرما برای این مشکل قدیمی تصمیم گیری کنند و برگزاری این رویداد ملی بارقه امیدی برای نخلداران شد اما انگار همه چیز بر وفق مراد آنها پیش نرفته است.

هزینه‌های بالای تولید، نبود زیرساخت‌های لازم برای بسته بندی و درجه بندی خرما و ساز و کارهای نامناسب در خرید محصول، خشکسالی‌های پی در پی، پیر شدن نخیلات و پائین آمدن سطح کیفی محصول و افزون بر آن سامانه بارشی مونسون که امسال قوز بالای قوز شد، اجازه نداد افزایش ۱۰۰ درصدی قیمت خرما مرهمی بر مشکلات انباشته آنها باشد و کامشان را شیرین کند.

پدیده مونسون و خسارت به محصول نخیلات

در زمانی که خوشه‌های نخیلات  استان مملو از این میوه شکر بار و نخلداران منتظر تبدیل رُطَب به خرما و چیدن محصول بودند، وقوع سامانه بارشی عجیب مونسون که به گفته یکی از نخلداران کهنه کار تنگستانی در عمری که از خدا گرفته در تابستان و فصل خرماپزان بی مانند بوده، هرچند توانست سدها و سازه‌های آبخیزداری استان را پرآب کند اما نوید خوبی برای باغداران بویژه در مناطقی که این سامانه همراه با وزش باد بود نداشت و این ثابت کرد که کشاورزی و باغداری پیوسته با رخدادهای طبیعی عجین است.

این سامانه بی سابقه بارشی در دل تابستان گرم مرداد ماه  ۴۱۶ میلیارد تومان به بخش‌های مختلف کشاورزی بویژه نخیلات استان بوشهر خسارت زد و ریزش و ترشیدگی محصول تنها رهاورد این سامانه  برای نخلداران تنگستان و دشتستان بود.

همچنین این سامانه بارشی میزان تولید خرما در استان بوشهر را تحت الشعاع خود قرار داد به نحوی که براساس پیش بینی‌ها قرار بود امسال ۱۷۰ هزار تن محصول از  نخیلات این استان برداشت شود اما با وقوع مونسون این پیش بینی محقق نشد و میزان تولید به ۱۶۰ هزار تن کاهش یافت.

بالاخره از اوایل شهریور ماه فصل برداشت و چیدن خرما در استان بوشهر فرا رسید با تلاش صورت گرفته از سوی مسئولان این استان امسال قیمت پایه هر کیلوگرم خرما در پای نخل بین ۱۵ تا ۲۵ هزار تومان تعیین شد که این قیمت نسبت به قیمت هشت تا ۱۰ هزار تومان سال  گذشته افزایش ۱۰۰ درصدی داشته اما در مقابل؛ هزینه‌های تولید نیز افزایش یافته و در کنار خسارت ناشی از سامانه بارشی مونسون این افزایش قیمت خیلی برای جبران هزینه ها و ضررو زیان باغداران کارساز نبود.

محمود رضایی یکی  از نخلداران اهرم شهرستان تنگستان در باره خسارتی که سامانه بارشی مونسون برای باغداران به دنبال داشت به خبرنگار ایرنا می‌گوید: در کنار درد قدیمی خشکسالی که امروز حتی نخیلات نیز خود را با آن تطبیق داده اند امسال درست در زمانی که رُطَب‌ها داشت خرما می‌شد، سامانه بارشی مونسون در مرداد ماه مشکلات باغداران بوشهری را دوچندان کرد.

او ادامه می‌دهد: این سامانه بارشی پرقدرت در شهرستان تنگستان به دلیل همراه بودن با وزش باد شدید توانست حدود ۷۵ درصد از خرمای مرغوب این منطقه را از بین ببرد و تنها ۲۵ تا ۳۰ درصد محصول به مرحله برداشت رسید.

آنطوری که رضایی می‌گوید: پس از باد و باران، رطوبت بالا باعث ترشیدگی بیشتر محصول نخیلات مناطق تنگستان شده است.

او معتقد است بارش‌های اخیر موجب ریزش محصول و خشکسالی‌ها نیز باعث کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصدی میزان تولید شده است.

علی محمد دادور یکی از باغداران وحدتیه دشتستان نیز در این باره می‌گوید: ترشیدگی محصول خرما ناشی از بارش‌های مرداد ماه باعث شده بیشتر باغ‌ها اجاره نروند و برخی از باغدارانی که توان برداشت محصول خود را ندارند، با مشکل روبرو شده‌اند.

دادور از دیگر عواملی که باعث شده تا افزایش قیمت خرما برای باغداران چاره ساز نباشد را هزینه‌های تولید و برداشت می‌داند.

او توضیح می‌دهد: قیمت ۱۸ تا ۲۵ هزار تومانی تعیین شده برای محصول خرمای امسال با وجود افزایش هزینه‌های چیدن خرما از ۲۵ به ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان برای هر نخل، کارگر از ۱۶۰ به ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان در یک روز، پاک کردن خرما از ۱۲۰ به ۲۲۰ هزار تومان در روز، حمل و نقل نیز از ۲۰۰ به ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان، کارتن از یکهزار و ۱۰۰ به ۲هزار و ۲۰۰ تومان، پلاستیک از ۴۲ به ۵۶ هزار تومان باعث می‌شود تا  دخل و خرج نخل‌داران با هم سر به سر شود  و حتی هزینه حقابه، شخم و کود آن را نیز جبران نمی‌کند.

دادور گفت:  نداشتن نیروی متخصص برای بالارفتن از درخت، نبود بالابر برای چیدن خرما، مناسب نبودن جاده‌های دسترسی بین نخیلات، خالی بودن دست کشاورز از نظر مالی برای برداشت محصول دیگر مشکلات نخلداران بوشهری است.

حسرت نخلداران بوشهری از وجود دلالالان در بازار خرما

خرید و فروش محصول خرما پای نخل از نخلداران به قیمت تعیین شده ۱۸ تا ۲۵ هزار تومان هیچ ضمانت اجرایی ندارد این بخشی از سخنان اسد بهادری یکی از نخلداران منطقه آبپخش شهرستان دشتستان است.

او معتقد است: یکی از مشکلات باغداران نبود تاجر واقعی در منطقه است بیشتر افرادی که در منطقه اقدام به خرید محصول از باغدار می کنند دلال هستند که محصول را از باغدار بویژه باغدارانی که امکان نگهداری محصول را در سردخانه ندارند با قیمت ناچیز می‌خرند و در زمان مناسب با قیمت بالا وارد بازار می‌کنند.

این باغدار آبپخشی در خصوص نرخ تعیین شده برای خرما توضیح می‌دهد: بیشتر دلالان در منطقه حاضر به خرید خرما با مبلغ تعیین شده نیستند همچنین با توجه به اینکه برخی از باغداران امکان برداشت و نگهداری محصول خود را ندارند مجبور هستند تن به خواسته دلالان داده و ثمره تلاش یکساله خود را به قیمت ناچیزی بفروشند این درحالی است که بیشتر این افراد پرداخت وجه به باغدار را به بعد از فروش محصول موکول می‌کنند.

او به این یک تصمیم تلخ نیز اشاره می‌کند که باغداران مجبور به اتخاذ آن می‌شوند؛ “خیلی از نخلداران ترجیح می‌دهند محصول خود را بدون برداشت و روی درخت رها کنند”.

راه اندازی سردخانه و تامین سرمایه در گردش از الزامات باغداری در استان بوشهر

هرچند در سال‌های اخیر تحولی مهم در بخش راه اندازی سردخانه برای نگهداری خرما در استان بوشهر صورت گرفته است و امروز  ۶۴ واحد سردخانه ای با ۵۰ هزار تن ظرفیت در این استان تاسیس شده است اما آنطور که باغداران استان بوشهر می‌گویند: هنوز در این بخش جای کار وجود دارد و با توجه به میزان محصول تولیدی باید زیرساخت لازم در این زمینه توسعه یابد.

بهادری باغدار آبپخشی داشتن سردخانه بویژه سردخانه‌های کوچک را از الزامات باغداری در استان بوشهر عنوان می‌کند و می گوید: با وجود اینکه زیرساخت لازم برای راه اندازی سردخانه در کنار باغ فراهم است اما مجوز راه اندازی سردخانه کوچک در باغ داده نمی‌شود به همین دلیل باغدار امکان نگهداری محصول خود را ندارد و مجبور است زیر فشار دلالان، محصول خود را به قیمت ناچیز بفروشد این درحالی است که اگر این زیرساخت فراهم شود باغدار مجبور به فروش محصول خود در ابتدای برداشت نیست.

از نظر این باغدار آبپخشی دولت در کنار حمایت از صنایع وابسته به کشاورزی باید با پرداخت تسهیلات سرمایه در گردش ارزان قیمت از کشاورزان حمایت کند این درحالی است که امروز این کار انجام نمی‌شود و باغدار توان تولید محصول با کیفیت و برداشت را ندارد.

با توجه به اینکه باغدار در طول سال چندین مرحله باید برای آماده سازی و به بار نشستن باغ هزینه کند دولت باید تسهیلاتی برای باغدار در نظر بگیرد چون نخلداران در این مدت هرچه دارند برای تولید هزینه کرده و  همزمان با فرا رسیدن برداشت باغدار کلی بدهی دارد و برای تسویه بدهی خود باید محصول را به هر قیمتی بفروشد تا بتواند جوابگوی هزینه های زندگی و بدهی‌های خود باشد.

بسته بندی، سورتینگ و درجه بندی، حلقه مفقوده زنجیره تولید خرما در بوشهر

درجه بندی نشدن محصول خرما، نبود نظارت لازم بر شیوه درجه بندی و بسته بندی خرما و مجهز نبودن به سیستم بسته بندی از دیگر مشکلات باغداران استان بوشهر است.

به طور معمول عمده خرمای تولیدی استان بوشهر در داخل کشور مصرف و بخش کمی از آن صادر می شود در همین ارتباط همه  باغداران معتقدند تنها راه رونق بازار محصول امسال فراهم کردن زیر ساخت صادراتی این محصول است؛ در غیر این صورت به طور حتم باغدارن به عنوان تولید کنندگان با مشکلات زیادی روبرو خواهند شد.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر درجه بندی (سورتینگ) و بسته بندی مناسب را از جمله ضرورت‌های فروش محصول خرما عنوان می کند و می گوید هرچند در زمان حاضر ۶۴ واحد سردخانه و بسته بندی با  ۵۰ هزار تن ظرفیت در این استان ایجاد شده اما هنوز این بخش قابلیت توسعه دارد.

• بیشتر بخوانید:
• حمایت دولت از نخلداران برای فروش خرما با نرخ مناسب
• ضرورت توجه به دغدغه نخلداران دشتستان در آستانه برداشت خرما