افزایش عجیب و غریب قیمت محصولات اساسی در بازارهای جهانی بار دیگر زنگ هشدار را برای مسئولان داخل کشور به صدا در آورد که از خواب غفلت بیدار شده و بخش کشاورزی کشور را به سمت تولید محصولات اساسی سوق دهند، محصولات اساسی مانند گندم، ذرت و جو که به عنوان خوراک دام و طیور استفاده می‌شود، دانه های روغنی، گوشت، برنج و شکر بیشترین وزن را در سبد مصرفی خانوارها دارند و متاسفانه کشور در همه آنها وارد کننده است.
سالانه 4.5 میلیارد دلار ارز 4200 تومانی تنها برای واردات خوراک دام و طیور از کشور خارج می‌شود، یک میلیون تن شکر، یک میلیون تن برنج، 150 هزار تن گوشت و 90 درصد نیاز دانه‌های روغنی وارداتی است که تنها در حوزه کالاهای اساسی صورت می‌گیرد.
امروز در بازارهای جهانی قیمت هر بوشل گندم 5.75 دلار دیگر افزایش یافت و قیمت این محصول اساسی در یکسال گذشته بیش از 70 دلار رشد کرده است، قیمت ذرت هم که به عنوان خوراک دام و طیور استفاده می شود امروز بیش از 3.5 دلار در هر بوشل رشد داشته، قیمت دانه روغنی سویا 31 دلار در هر بوشل افزایش قیمت را تجربه کرده است،قیمت سایر محصولات اساسی مانند پنبه و گوشت هم افزایش داشته‌اند.
این افزایش ها تنها در یک روز است اما در یکسال گذشته قیمت این گونه محصولات به دلیل خشکسالی و نیز بیماری کووید 19 نزدیک 100 درصد رشد کرده است، از سوی دیگر دولت ها در این شرایط بحرانی تامین نیاز داخل را در اولویت قرار داده و انبارهای خود را پر می‌کنند و این مسئله هم به کاهش محصولات صادراتی و افزایش قیمت کمک کرده است.
پوتین رئیس جمهور روسیه دستور داده «عوارض صادرات محصولات کشاورزی در این کشور دو برابر شود تا میل به صادرات کمتر شود.»
*رشد قیمت جهانی ارز مورد نیاز به واردات را نزدیک به دو برابر کرد
افزایش وابستگی به واردات در زمینه کالاهای اساسی و نیز افزایش قیمت های جهانی باعث شده روز به روز ارز بیشتری برای واردات از کشور خارج شود، به طوری که محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور هفته گذشته گفت:« با اینکه برای واردات کالاهای اساسی 8 میلیارد دلار پیش بینی کرده بودیم، اما با توجه به افزایش 60 تا 70 درصدی قیمت در بازارهای جهانی باید 14 میلیارد دلار ارز برای واردات کالاهای ضروری اختصاص یابد.»
افزایش روز به روز قیمت کالاهای اساسی اهمیت تولید این گونه محصولات را بیشتر کرده است و همه دولت‌ها روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، آنها عمدا محصولاتی مانند هندوانه و خربزه و دیگر محصولات آب بر را وارد می‌کنند و به جای آن محصولاتی که برای کشور ضروری است و یا از صادرات آن ارز بیشتری به دست می‌آید، تولید می‌کنند.
با واردات محصولات آب بر آنها در حقیقت «آب مجازی» وارد می‌کنند و این سیاستی است که سالها دنبال می‌کنند و در عوض کشور ما به جای تولید محصولات اساسی گوی سبقت را از دیگران در محصولات آب بر ربوده است مثلا جایگاه اول و دوم هندوانه و خربزه دنیا را داریم و سالانه بیش از 5.5 میلیون تن گوجه فرنگی تولید می کنیم و صادر کننده عمده صیفی‌جات به کشورهای همسایه هستیم.
وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌وگوی تلویزیونی 5 شهریور ماه میزان تولید محصولات کشاورزی کشور را بیش از 130 میلیون تن اعلام کرد و گفت: «در تولید محصولات کشاورزی گوجه فرنگی، سیب زمینی، محصولات جالیزی و دهها محصول دیگر کمبودی در کشور نداریم .» اما از میزان وابستگی در کالاهای اساسی صحبتی به میان نیاورد.
اگرچه در سالهای گذشته تولید محصولات رشد خوبی داشته، اما متاسفانه این رشد سرطانی بوده که در محصولاتی که شاید ضروری نبود، بیش از اندازه رشد کردیم و در محصولات ضروری درجا زدیم.
اهمیت کالاهای اساسی برای کشور طوری است به رغم اینکه تولید مرغ، تخم مرغ و لبنیات صادر کننده هم بودیم اما به دلیل فراهم نشدن خوراک و نهاده های دامی، تولید کنندگان در تولید مشکل دارند و مردم کالاهایی مانند مرغ و تخم مرغ، گوشت ولبنیات را با قیمت بسیار گران‌تری می‌خرند. در یک سال گذشته وابستگی بیش از 70 درصدی به واردات نهاده های دامی و سیاست های غلط ارزی باعث ایجاد فساد و رانت شده و همان کالای وارداتی هم دست دامدار نرسید و همه اینها باعث آشفتگی بازار نهاده و محصولاتی که در تولید آنها دخیل هستند، شد.
*امسال 5 میلیون تن گندم وارد می‌کنیم
در سالهای گذشته مدتی در تولید گندم خودکفا بودیم، اما در چند سال گذشته این خودکفایی رنگ باخت، عمدتا سیاست‌های غلط خرید تضمینی دولت باعث شده امسال نیز کشاورزان گندم کمتری به سیلوهای دولتی تحویل دهند، البته تولید گندم هم به خاطر خشکسالی بنابه گزارش ها بیش از 30 درصد کاهش داشته است.
شرکت بازرگانی دولتی می‌گوید: «تاکنون 3.2 میلیون تن گندم از کشاورزان کشور خریداری کرده است.» این در حالی است که تیر و مرداد اوج خرید گندم در سالهای گذشته بوده و با این وصف پیش بینی‌ها از تولید و خرید دولتی گندم بسیار پایین است.
محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور در حاشیه نشست دولت اعلام کرد: « پیش بینی شده است امسال 5 میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری شود که این رقم سال گذشته 8 میلیون تن بود و در هیئت دولت تصویب شده که این مابه التفاوت وارد شود.»
بزرگترین اشتباه دولت این بود که حاضر می‌شود، گندم را به دو برابر پولی که به کشاورزی داخلی می‌دهد از خارج وارد کند، اما حاضر نیست نرخ خرید تضمینی را به نفع کشاورز داخلی اصلاح کند، در حقیقت یارانه به جیب کشاورز خارجی می‌ریزد و از کشاورز داخلی حمایت نمی‌کند.
قیمت خرید تضمینی گندم امسال پس از اصلاحاتی که با فشار تولید کنندگان صورت گرفت نهایتا 5 هزار تومان در هر کیلوگرم تعیین شد، اما گندمی که دولت وارد می کند بیش از 10 هزار تومان تمام می شود.
طی سالهای گذشته تولید محصولات کشاورزی به صورت غیر اصولی پیش رفته است همانند درخت انگوری که اگر داربست زده نشود از خانه همسایه سر در می آورد. در تولید محصولات غیر ضرور موفق بوده ایم به همان اندازه وابستگی به محصولات اساسی و ضروری بیشتر شده است و تمام مشکلات بازار و معیشت مردم نیز از همین جا ناشی می‌شود.
کشت کشاورزان مدیریت نمی شود و آنها هرآنچه که برایشان درآمد دارد، می‌کارند، اما نفع کشور در تولید این محصولات نیست«طرح الگوی کشت» قرار بود پایانی بر این مشکلات باشد و به کشاورزان بگوید که چه بکارند اما اجرایی نشد.
وزیر جهاد کشاورزی در تابستان گذشته قول داد که «طرح الگوی کشت از مهر 99 اجرایی می شود اما هیچوقت اجرا نشد» بزرگترین توجیه وزارت جهاد برای اجرایی نشدن این است که نمی تواند 4.5 میلیون بهره بردار کشاورز را متقاعد کند، اما علم مدیریت می گوید می توان با سیاست های تشویقی و ترویجی کشاورزان را به کشت محصولات اساسی روی آورد، آنها بسیار هوشمند هستند و اگر منافع خود را در کشت این محصولات ببینند حتما عمل خواهند کرد. بنابراین به جای اینکه وزارت جهاد کشاورزی توپ را در زمین کشاورزان بیندازد، طوری مدیریت کند که کشت محصولات اساسی برای کشاورزان درآمدزا باشد.
در پایان باید گفت، کشاورزی و امنیت غذایی با توجه به محدودیت های آب و خاک، تغییرات اقلیم و گرم شدن کره زمین، افزایش روز افزون جمعیت و هجوم انبوهی از بیماری و آفات و نیز سیاست های تجاری دولت‌ها از پیچیدگی های خاصی برخوردار است که دیگر نمی توان به روش آزمون و خطایی و تکرار تجربه گذشتگان پیش برد، باید تا دیر نشده طرحی نو در انداخت و تولید را به سمت محصولات اساسی و استراتژیک سوق داد.
