در روزهایی که صدای آژیر جنگ، خواب و آرامش را از بسیاری شهرهای منطقه ربوده، ایران چهره‌ای متفاوت از خود به نمایش گذاشته است؛ قفسه‌های فروشگاه‌ها پر، نانوایی‌ها فعال، قیمت‌ها ثابت و چشمان مردم آرام. تجربه ایران در مدیریت بازار در روزهای اخیر، همزمان با بحران‌های منطقه‌ای و سایه سنگین جنگ، تبدیل به مثالی درخشان از هم‌افزایی دولت و ملت شد اتفاقی که نه فقط حاصل تدابیر کارآمد تیم اقتصادی دولت چهاردهم، که ثمره عقلانیت و بلوغ اجتماعی مردم نیز بود.
در کشوری که خاطرات بحران‌های مختلف اقتصادی و دوره‌های التهاب قیمت در ذهن مردم تازه است، آرامش و ثبات این روزها در بازار، حاصل مجموعه‌ای منسجم از مدیریت و همکاری همگانی بود. بررسی شرایط “جنگی” اخیر نشان می‌دهد، ایران توانسته است برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه، نه فقط کالا را در همه فروشگاه‌ها حفظ کند و با افزایش قیمت مقابله کند، بلکه آرامش روانی کم‌نظیری به جامعه تزریق نماید.
مدیریت چندلایه دولت چهاردهم در بازار کالاهای اساسی
دولت با تشکیل قرارگاه ویژه کنترل بازار از نخستین ساعات تشدید بحران، سه محور راهبردی را دنبال کرد:
مدیریت ذخایر استراتژیک: هر شب موجودی انبارهای اصلی رصد می‌شد و توزیع کالا به شیوه هدفمند به نقاط پرمصرف و پرخطر انجام شد.
هم‌افزایی با نهادهای پشتیبان: تمامی ارگان‌های مسئول (وزارت صمت، وزارت اقتصاد، سازمان حمایت و …) در یک زنجیره تصمیم‌گیری و اجرا قرار گرفتند.
افزایش ظرفیت توزیع و ناوگان حمل: تاکسی‌ها، وانت‌بارها و ناوگان اتحادیه‌ها در کنار شبکه رسمی وارد مدار توزیع کالا شدند تا هیچ تأخیری در رسیدن کالاها نباشد.
نقش تیم‌های نظارتی و سامانه‌های رصد
بیش از ۱٬۵۰۰ تیم متشکل از بازرسان دولتی و نمایندگان اصناف، روزانه بازار را به صورت حضوری رصد کرده و گزارش تخلفات یا کمبودها را از طریق سامانه‌ها به مرکز فرماندهی ارسال می‌کردند. سامانه‌های هوشمندی برای کنترل موجودی و قیمت نصب شد تا حتی کوچک‌ترین نوسان در شعب و فروشگاه‌ها در لحظات اولیه شناسایی و رفع شود.در همین بازه زمانی، بیش از ۲۶۰ هزار مورد بازرسی انجام و نزدیک به ۴,۵۰۰ پرونده تخلف ثبت و برخورد قاطع شد.
تثبیت قیمت‌ها و سیاست‌های کنترلی
قیمت کالاهای اساسی از جمله نان، برنج، روغن، قند و گوشت، بر مبنای نرخ مصوب، زیر نظر دولت بود و کوچک‌ترین تخطی، چه در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و چه در سوپرمارکت‌های محلی، با اخطار و جریمه فوری مواجه شد. پلتفرم‌های اطلاع‌رسانی قیمت راه‌اندازی شد که شهروندان حتی از طریق پیام‌رسان‌ها، نرخ روز کالاها را استعلام می‌کردند تا جلوی سودجویی احتمالی گرفته شود.
رفتار اجتماعی مردم و همدلی کم‌نظیر ملی
بزرگترین نقطه قوت بحران اخیر همین‌جا بود؛ مردم ایران علی‌رغم احساس خطر جنگی، در هیچ کجای کشور دچار خریدهای هیجانی و هجوم به فروشگاه‌ها نشدند. اعتماد به دولت، اطلاع‌رسانی دقیق و فرهنگ دیرینه انصاف و همدلی، باعث شد که تقاضا به طور طبیعی توزیع و کمبودی تجربه نشود. متأسفانه همزمان، تصاویر و گزارش‌ها از سرزمین‌های اشغالی اسرائیل و برخی دیگر مناطق، هجوم گسترده مردم برای انبار کردن آذوقه و خالی شدن فروشگاه‌ها را به تصویر کشید پدیده‌ای که ایران این بار از آن مصون ماند. اصناف، مردمی را که خرید غیرعادی می‌خواستند انجام دهند، به آرامش دعوت کردند. کمپین‌های مردمی هر ایرانی، نانی برای همسایه و “خرید به‌اندازه مصرف در بسیاری نقاط به راه افتاد.
وضعیت نان و نماد آرامش معیشتی
در روزهای سخت اقتصادی، نان همواره جایگاه ویژه‌ای در امنیت غذایی ایرانیان دارد. این روزها اما توزیع نان نه تنها دچار بحران نشد، بلکه با تدبیر اتحادیه نانوایان و مدیریت جهادی استانداری‌ها، نه فقط قطعی و صف تشکیل نشد، بلکه کیفیت و کمیت هم حتی بهتر از قبل شد. تلاش شد سهمیه آرد تمامی نانوایی‌ها و حتی ذخیره اضطراری روستاها و حاشیه شهرها به موقع تأمین شود.
شفافیت و مقابله با محتکران / کم‌فروشان
یکی از عوامل کلیدی موفقیت، برخورد بی‌اغماض با محتکران بود. تشدید نظارت بر انبارها و حتی انبارهای خانگی، منجر به کشف و ضبط چندین محموله بزرگ کالای مخفی و تشکیل پرونده‌های قضائی شد. در کنار آن، با کم‌فروشان و تخلفات جزئی هم برخورد فوری انجام شد تا اخلالی در صف توزیع به وجود نیاید.
تحلیل روانشناسی بحران
کارشناسان علوم رفتاری معتقدند برخورد مناسب و قاطع دولت با متخلفان، همراه با اطلاع‌رسانی شفاف، آغاز موجی از اعتماد جمعی در جامعه شد. محمدرضا رفیعی (روانشناس اجتماعی) می‌گوید: تصاویر قفسه‌های پر و فروشگاه‌های بدون صف در صدا و سیما، مستقیماً به کاهش اضطراب جامعه منجر شد. در سوی مقابل، تصاویر آشوب در بازارهای اسرائیل و نگرانی‌های مردم آن، تنها به تشدید اضطراب عمومی‌شان دامن زد.
وی ادامه می‌دهد: در اسرائیل همزمان با جنگ، هجوم مردم به فروشگاه‌ها، خالی شدن قفسه‌ها و تشکیل صفوف طاقت‌فرسا به یک بحران بزرگ اجتماعی و حتی امنیتی بدل شد. بی‌اعتمادی مردم به مدیریت بحران دولت و تجربه ترس‌های پیشین، باعث شد هراس بر عقلانیت غلبه کند. رسانه‌های غربی نیز به کمبود کالا در سوپرمارکت‌ها و حتی داروخانه‌های حیاتی اشاره کردند. این تفاوت رفتاری، ایران را به الگویی برای مدیریت بحران منطقه تبدیل کرد.
نقش رسانه، شفافیت و اطلاع‌رسانی
این کارشناس اقتصادی خاطرنشان می‌کند: صدا و سیما و رسانه‌های دیجیتال، هر روز جدیدترین وضعیت بازار را بی‌پرده به مردم نمایش دادند. ارتباط تعاملی مسئولان با خبرنگاران و گزارش‌های تصویری از وضعیت واقعی فروشگاه‌ها، باعث شد شایعات در همان ابتدا کنترل شود. هشتک‌های حمایتی از خرید متعادل و نمایش روایت‌های موفق محلی، دلگرمی را افزایش داد.
به گفته رفیعی ایران پیش‌تر و طی بحران کرونا و سال‌های ابتدایی تحریم، تجربه‌هایی از خرید هیجانی و کمبود مقطعی کالا را از سر گذرانده بود. اما تحلیل‌گران معتقدند دولت چهاردهم با آموختن از گذشته و تقویت رزروهای استراتژیک و پشتیبانی لجستیکی، این بار دست بالا را داشت و دیگر اجازه تکرار اشتباهات پیشین را نداد.
وی گفت: دولت چهاردهم با پیش‌بینی دقیق الگوهای رفتار عمومی، تزریق ذخایر استراتژیک و تثبیت قیمت‌ها بدون دخالت دستوری افراطی، نمونه‌ای نادر از مدیریت حکمرانی اقتصادی را به اجرا گذاشت. بزرگترین سرمایه این دوره، اعتماد مردم به سیاست‌گذاران و وفاداری رفتار اجتماعی بود.
به گفته این جامعه شناس رویکرد ترکیبی سیاست سخت‌گیرانه علیه محتکران، مشوق‌های مثبت به اصناف، و شفافیت اطلاع‌رسانی باعث شد نه تنها بازار آرام بماند، بلکه اعتماد مردم به ظرفیت‌های داخلی افزایش یابد.
تجربه روزهای اخیر، ایران را به الگویی از هم‌افزایی دولت و ملت بدل کرد. از یک سو تیم اقتصادی دولت چهاردهم، با هوشمندی و شجاعت تمام، نقشه اجرایی موفق خود را به عمل آورد. از سوی دیگر، مردم با رفتار عقلانی و همدلانه، نه تنها اعتماد خود را به مسئولان نشان دادند بلکه عملاً نشان دادند که وحدت، تضمین‌کننده آرامش و امنیت ملی است.
منبع:خبرگزاری مهر
