قیمت عمده فروشی موز در میدان مرکزی طی سه تا چهار ماه گذشته از سوم آذرماه ۹۹ هر کیلوگرم بین ۲۲ هزار تا ۲۶ هزار تومان، ۱۰ آذرماه ۹۹ بین ۲۳ هزار تا ۲۶ هزار و ۵۰۰ تومان، ۱۷ آذرماه ۹۹ بین ۲۲ هزار تا ۲۵ هزارتومان، ۲۴ آذرماه ۹۹ بین ۲۴ هزار تا ۲۹ هزارو ۵۰۰ تومان، یکم دی ماه ۹۹ بین ۲۹ هزار تا ۳۳ هزارتومان، هشتم دی ماه بین ۳۱ هزار تا ۳۵ هزارتومان، ۱۵ دی ماه بین ۲۸ هزار تا ۳۲ هزارت تومان، ۲۲ دی ماه بین ۲۸ هزار تا ۳۱ هزار تومان، ۳۰ دی ماه بین ۲۸ هزار تا ۳۳ هزار تومان، ۶ بهمن ماه ۳۲ هزار تا ۳۹ هزار تومان، ۱۳ بهمن‌ماه بین ۲۷ هزار تا ۴۵ هزار تومان، ۲۰ بهمن ماه بین ۳۵ هزار تا ۴۵ هزارتومان و اسفندماه بین ۳۵ هزار تا ۶۰ هزارتومان بوده است.
در ابتدای امسال با شیوع ویروس کرونا و افزایش تقاضا، قیمت هر کیلوگرم موز در بازار به ۴۰ هزار تومان رسید که در آبان ماه به ۱۸ هزار تا ۲۷ هزار تومان کاهش یافت، اما در بهمن ماه امسال دوباره قیمت این محصول در بازار خرده فروشی بدون در نظر گرفتن کیفیت و درجه بندی برای مصرف کنندگان بین ۵۰ هزار تا ۶۰ هزار تومان رسید بدون اینکه تفکیک قیمتی بین تولید داخلی و خارجی باشد. حال این سوال پیش می آید که مابه التفاوت قیمت موز داخلی با موز خارجی (که موز داخلی سهم ۲۰ درصدی از بازار دارد) و به جیب تولیدکنندگان نمی رود، به جیب چه کسانی می‌رود و چه کسانی از این موضوع منتفع می‌شوند؟
ایران با نیاز سالیانه بین ۵۵۰ هزار تا ۵۷۰ هزار تن، یکی از واردکنندگان موز در جهان به شمار می رود که بخش عمده نیاز خود را از محل واردات تامین می کند. طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران میزان واردات موز در سال ۹۸ حدود ۴۵۷ هزارو ۲۲۵ تن به ارزش ۳۰۸ میلیون دلار بوده که رقم قابل توجهی است.
حال براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، سال ۱۳۹۸ حدود ۱۰۰ هزار تن موز در سطح چهار هزار و ۸۳۸ هکتار از اراضی استان های جنوبی کشور تولید و به بازار عرضه شد که نشان می دهد ۲۰ درصد نیاز کشور از این محل تامین می شود. این بدان معناست که ۴۵۰ هزار تن موز از محل واردات و نزدیک ۱۰۰ هزارتن از محل تولید داخلی است.
این درحالی است که هر کیلوگرم موز تولید داخل با قیمت هایی بین ۹ هزار تا ۱۰ هزار تومان سرباغ از کشاورزان خریداری می شود، بنابراین باید با قیمت های مناسب به دست تولیدکنندگان برسد اما جالب آن است که به قیمت نرخ های وارداتی به فروش می رسد.
با وجود اینکه ایران به یکی از تولیدکنندگان موز تبدیل شده اما در سطح خرده فروشی ها برچسب و اتیکت موز داخلی دیده نمی شود و موز داخلی با قیمت وارداتی به فروش می رسد، درحالی که محصول تولید داخل می‌تواند نیاز اقشار کم درآمد جامعه را با نرخ‌های مناسب تامین کند.
طبق گزارش های موجود، ۹۹.۹ درصد موز مصرفی جهان از گونه «کاوندیش» است که بومی مناطق گرمسیری جنوب شرق آسیا، شبه‌جزیره مالزی و استرالیا است و امروزه این گیاه در همه مناطق گرمسیری با رطوبت مناسب کاشت می‌شود.
کشورهای آفریقای جنوبی، چین، اوگاندا، فیلیپین و اکوادور به ترتیب بزرگترین تولیدکنندگان و کشورهای اکوادور، کاستاریکا، کلمبیا و فیلیپین بزرگترین صادرکنندگان موز در جهان هستند. اما طبق آمار سال ۲۰۱۸ هند، چین، اندونزی، برزیل، اکوادور، فیلیپین، گواتمالا، کلمبیا، آنگولا و تانزانیا تولیدکنندگان برتر موز در جهان به شمار می روند.
پیش از اینکه کشت موز در ایران مورد اقبال قرار بگیرد، همه محصول مورد نیاز با تخصیص ارز از محل واردات تامین می شد اما از سال‌های ۹۶ به بعد که بخشی از این محصول در داخل کشور تولید شد همچنان این محصول با قیمت های وارداتی به دست مصرف کنندگان می رسد.
موز میوه مصرفی در همه کشورها از جمله ایران است اما قیمت های نجومی این محصول باعث شده به‌تازگی مردم از مصرف این محصول روی برگردانند و تقاضای آن نیز کاهش یابد، این درحالی است که موز کالای مورد نیاز مردم است اما چون از اقلام اساسی مصرفی محسوب نمی شود به دلیل محدودیت‌های ارزی موجود در کشور، ارز آن حذف و ثبت سفارش آن از اردیبهشت ماه ممنوع شد.
با کم شدن واردات موز، عرضه این محصول در بازار کاهش یافت و در واکنش به این کاهش عرضه، قیمت موز در ماه های اخیر افزایشی شد که البته با صدور مجوز واردات احتمال ریزش قیمت این کالا در بازار پیش بینی شده است، اما با این وجود همچنان قیمت این محصول در بازار بالاست.
صادرات سیب به ازای واردات موز
«کاظم خاوازی» وزیر جهاد کشاورزی دی‌ماه امسال در نامه‌ای به وزیر صنعت، معدن و تجارت، مجوز واردات موز در ازای صادرات سیب درختی را خواستار شد.
پیش از این، وزارت جهاد کشاورزی تولید حدود چهار میلیون و ۱۲۰ هزارتن سیب درختی را در کشور پیش بینی کرده بود که نسبت به سال گذشته (۹۸) با حدود چهار میلیون تن تولید، سه درصد افزایش نشان می‌دهد که بخش عمده آن برای مصرف تازه‌خوری، بخشی وارد صنعت کنستانتره و آب‌گیری و بخشی نیز صادر شده است.
هر ساله بین یک میلیون تا ۱.۵ میلیون تن سیب درختی به کشورهای هدف صادر می‌شود.
با توجه به کمبود و افزایش قیمت موز در بازار، چندی پیش «حمید زادبوم» رییس کل سازمان توسعه تجارت ایران با تاکید بر تداوم ممنوعیت ثبت سفارش واردات موز اعلام کرده بود که برای کاهش التهاب بازار واردات این محصول از محل تعرفه سیب درختی میسر است.
طی سال‌های اخیر صادرکنندگان سیب می توانستند در ازای هر سه کیلوگرم صادرات، یک کیلوگرم موز وارد کنند، اما با تصمیم اتخاذ شده صادرکنندگان سیب می توانند اقدام به واردات موز کنند.
برای حل این مشکل در بازار میوه و تره بار، به تازگی نرخ مصوب هر کیلوگرم موز توسط دولت ۲۵ هزارتومان تعیین شد اما همچنان این محصول با نرخ های بالا به‌دست مردم می رسد.
البته «زهرا جلیلی‌مقدم» مدیرکل دفتر امور میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی چندی پیش گفته بود که کشور نیازمند واردات ارقام تجاری سازگار با کمترین مصرف آب است، زیرا میزان مصرف آب موز بالاست؛ بنابراین برای توسعه کشت این محصول باید با دقت و احتیاط بیشتر عمل کرد.
با وجود تلاش خبرنگار برای دستیابی به علل برابری نرخ موز داخلی و خارجی، اما مسوول اتحادیه بارفروشان پاسخگو نبود.
تحقق تعادل قیمت بازار موز در گرو تهاتر موز با صادرات سیب درختی
در این زمینه، «محمدمهدی برومندی» معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی درباره وضعیت تولید و علت افزایش قیمت موز در بازار، گفت: علت کاهش واردات این محصول در ماه های اخیر، قرار گرفتن موز در گروه هفت کالایی و عدم ثبت سفارش است که به تازگی با فرایند تهاتر از سر گرفته شده است.
وی از سیاست ها و برنامه های این معاونت در راستای کاهش واردات محصول موز را اجرای تهاتر واردات موز در قبال صادرات سیب درختی و افزایش تعرفه واردات از چهار درصد در سال ۹۲ به ۲۰ درصد در سال ۹۸ اشاره کرد و افزود: در صورت تامین اعتبار طرح توسعه و تولید میوه‌های گرمسیری در محیط های کنترل شده و سایبان ها این امر میسر خواهد شد.
برومندی اظهار داشت: همچنین وزارت جهاد کشاورزی هیچ ممنوعیتی برای واردات میوه‌های گرمسیری موز، انبه، آناناس و نارگیل اعلام نکرده و این موضوع در حیطه وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار دارد.
معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: اکنون موز در استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب استان کرمان، فارس و بوشهر در فضاهای باز، کنترل شده و سایبان ها تولید می شود که ۹۹.۸ درصد این تولید مربوط به استان سیستان و بلوچستان است.
وی با بیان اینکه امکان کاشت موز در سایر استان‌های کشور نیاز به بررسی بیشتر در شرایط کنترل شده توسط موسسات تحقیقاتی دارد، اضافه کرد: کشت و پرورش موز در مناطق جنوب استان سیستان و بلوچستان از قدیم رواج داشته و با توجه به شرایط مستعد و تامین نیاز های اکولوژیک موز در این استان، سطح زیر کشت آن در حال افزایش است.
برومندی افزود: معاونت امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی برنامه توسعه، اصلاح و نوسازی باغ‌های موز در فضای باز و محیط های کنترل شده (گلخانه‌ها و سایبان ها) را طی یک مدت زمان پنج ساله در دست دارد.
وی اظهار داشت: براساس این برنامه پنج ساله (از سال ۹۶ تا پایان سال ۱۴۰۰ ) باغ های موز کشور یک‌هزار و ۷۵۰ هکتار توسعه، ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار اصلاح و نوسازی و ۲۵۰ هکتار تحت پوشش سایبان، اجرایی می‌شود.
معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی ابراز امیدواری کرد: با انجام عملیات اصلاح و نوسازی باغ‌ها شامل تغذیه، هرس، مبارزه با آفات و بیماری ها، زمینه افزایش کمیت و کیفیت محصول تولیدی موز در کشور فراهم شود.
وی از دلایل کوچک بودن اندازه موز در ایران را فراهم نبودن شرایط کامل اقلیمی برشمرد و افزود: اکنون با ورود برخی ارقام تجاری و جدید و اصلاح باغ ها در استان سیستان و بلوچستان، امکان تولید میوه موز با کیفیت و اندازه بزرگ وجود دارد، البته بازارپسندی میوه های با سایز کوچک در بین برخی از خانوارهای ایرانی بیشتر شده است.
برومندی اظهار داشت: پیگیری اخذ ردیف اعتباری و اجرایی شدن طرح تولید میوه های گرمسیری در فضای باز و محیط کنترل شده و زیر سایبان، اصلاح باغ های درجه ۲ و بازسازی باغ های غیراقتصادی و درجه سه و برگزاری دوره های آموزشی ویژه کارشناسان و بهره‌برداران در کشور، از برنامه‌های اولویت‌دار این معاونت است.
وی، سرانه مصرف موز در کشور را ۶.۸ کیلوگرم در سال برای هر ایرانی عنوان کرد و ادامه داد: وقوع سیل، پدیده سرمازدگی و خشکسالی، موانع تولید از جمله تغییر شرایط اقلیمی و کاهش کمی و کیفی منابع آبی و خاکی مناسب موجب خساراتی در توسعه باغ‌ها می شود.
وی اضافه کرد: البته هر ساله خسارت های ناشی از سیل در باغات موز توسط صندوق بیمه کشاورزی پرداخت می شود.
موز ایرانی به مصرف آبمیوه‌گیری‌ها می‌رسد
در همین پیوند، «اسدالله کارگر» رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی درباره قیمت موز ایرانی گفت: وقتی در بازار با کمبود یک میوه روبه‌رو می شویم، به طور حتم عدم تعادل عرضه و تقاضا موجب افزاش قیمت ها می شود.
وی اظهار داشت: موز ایرانی کوچک و دارای کیفیت پایین‌تری نسبت به برندهای خارجی است، بنابراین در کشور ما بازارپسندی ندارد و بخش عمده این محصول با قیمت های کمتر در اختیار صنایع تبدیلی کنستانتره و آب میوه گیری ها قرار می گیرد.
کارگر تصریح کرد: موز تولید داخل به دلیل ظاهر کوچک قابل رقابت با موزهای وارداتی نیست و مردم از این محصول استقبال نمی کنند و کمتر مشاهده می شود که موز تولید داخل، وارد بازار شود.
وی اضافه کرد: با توجه به محدودیت منابع ارزی و کمبود این محصول در بازار، به نظر نمی رسد به سرعت، بازار موز کشور متعادل شود.
