«معجزه آبخیزداری»|ذخیره سازی آب در زیر زمین/ نظر مفسرین قرآن کریم در این باره چیست؟

قرآن سرچشمه نور است و منبع فیض، قرآن کتاب زندگی است و مجموعه والای حقایق الهی، قرآن ظاهری زیبا دارد و چشم نواز و باطنی ژرف و ناپیدا کرانه. آموزه های قرآن هرگز پایان نمی­ پذیرد و کشش و کوشش ها به فرجام شگفتی ها و معارف آن نمی رسند، تعالیم قرآن دریاوار است و آموزه های آن آفتابگون. قرآن چون بر صفحه ذهن و صحنه زندگانی کس و یا کسانی برتابد سپیدی آفریند و چون بر جان کسی نشنید، جان را حیات دوباره بخشد.

از معارف و آموزه های الهی در قرآن کریم، ضرورت ذخیره سازی آب باران است؛ خداوند باران را به گونه ای آفریده است که نرم نرم ببارد و سطح رویین و زیرین زمین را طوری سامان داده که بسان مخزنی عظیم برای باران درآید و آب این مخازن بزرگ را به صورت چشمه ها و چاه ها و … بر زمین جاری سازد تا زندگانی انسان سرشار از نشاط گردد.

در آیات متعدد قرآن کریم به موضوع ضرورت ذخیره سازی آب و آب باران در زیرزمین اشاره شده است که این آیات را می توان در سه دسته: اسکان آب در زمین، ذخیره سازی و خروج آب باران از مراکز ذخیره شده در زمین دسته بندی کرد. این آیات عبارتند از:

1. اسکان آب باران در زمین

«وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ» از آسمان آبی به اندازه فرستادیم و در زمین جای دادیم و بی گمان بر از بین بردن آن تواناییم. (مومنون آیه 18)

«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَکَهُ یَنَابِیعَ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ یَجْعَلُهُ حُطَاماً إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْرَى لِأُولِی الْأَلْبَابِ» آیا ندیدی که خدا از آسمان آبی را نازل کرد و همان را در منابع وچشمه های زیرزمینی جاری نمود و سپس بوسیله آن آب همواره زراعتی را بیرون می آورد که دارای رنگ های گوناگون است ، پس از آن کشت را می خشکاند و تو می بینی که پس از سبزی و خرمی زرد رنگ می شود، آنگاه آن را بصورت کاه و خس متفرق می سازد، همانا در این امر برای صاحبان خرد تذکری است. (زمر آیه 21)

قرآن کریم با تعبیر زیبا و گویای «فاسکناه فی الارض» از ذخیره سازی آب در زمین سخن می گوید و با تعبیر «ینابیع» از بازگشت این به گستره زمین. مرحوم طبرسی از مفسران بزرگ قرآن کریم در این باره می نویسد: زمین مسکن و جایگاه تجمع آب آسمانی است. (مجمع البیان، ج4، ص101)

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شریفه نوشته اند: مراد از «اسکان آب در زمین» ذخایر فراهم آمده از آب کوه ها و دشت ها که به صورت، جوشش چشمه ها و پدید آوردن چاه ها ظاهر می شود. (المیزان، ج15، ص12) و نیز ایشان می گوید: «زمین دارای مجاری است که همانند رگ ها در بدن عمل نموده و آب از طریق آنها در داخل زمین جابجا می شود.» (المیزان، ج17، ص269)

2. ذخیره سازی باران

« وَ أَرْسَلْنَا الرِّیَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَیْنَاکُمُوهُ وَ مَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِین» فرستادیم بادهای بارورکننده را، و سپس از آسمان آبی فرود آوردیم و بدان، سیرابتان ساختیم، و شما خزانه داران آن نیستید. (حجر آیه 22)

در این آیه به ذخیره کردن آب توجه شده است. آلوسی از مفسران قرآن کریم می گوید: مراد از آیه، آن است که شما هم می توانید آنچه را که ما از آسمان می فرستیم نگاه دارید (در دل زمین ذخیره کنید) و با استفاده بهینه از آن، از هدر رفتن آن جلوگیری کنید. (روح المعانی، ج14، ص31)

3. خروج آب باران از مراکز ذخیره شده در زمین

« وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحَاهَا أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا» پس از آن، زمین را گسترانید و از آن، آب و چراگاهش را پدیدار کرد.(نازعات آیات 30 و 31)

«هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَکُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیهِ تُسِیمُونَ» او کسی است که از آسمان برایتان آب فرود آورد، از آن می نوشید و بدان، گیاه می روید و در آن (چهارپایان) می چرانید. (نحل آیه 10)

از این آیات فهمیده می شود منشا جاری شدن چشمه ها، نهرها و چاه ها، آب ذخیره شده در اعماق زمین است؛ مرحوم طبرسی در این باره نوشته اند: خداوند پس از نزول آب از آسمان، آن را در زمین حفظ (ذخیره) می کند و سپس به اندازه نیاز آن را از چشمه ها خارج می کند. (مجمع البیان، ج3، ص334)

امام باقر علیه السلام نیز در این باره می فرماید: «مراد از آب آسمانی که در زمین ذخیره می شود، نهرها، چشمه ها و چاه هاست.» (تفسیر قمی، ج1، ص91)

امام صادق علیه السلام نیز در به مفضل می فرماید: «ای مفضل به کوه ها نگاه کن که برای آدمیان منافع فراوانی دارد یکی از سودمندی های آن، این است که برف ها بر آن قرار می گیرد و در قله های آنها، باقی می ماند و به تدریج در زمین نفوذ کرده و چشمه های پرآبی را پدید می آورد و در پرتو بهم پیوستن همین قنات ها و چشمه ها است که رودخانه های بزرگ و کوچک به وجود می آید و به همین دلیل است که دامنه های کوه ها معمولا سرسبز و خرم است و گیاهان دارویی و انواعی از گیاهان که در دشت یافت نمی شود در کوه ها می روید.» (بحار الانوار، ج3، ص127)

لذ از آیات و روایات قرآن کریم می توان این چنین نتیجه گرفت که باید انسان ها از طبیعت یاد بگیرند و در ذخیره سازی و بهره برداری بهینه از آب بکوشند و از اسراف آن جلوگیری کنند. و همچنین به این نتیجه می رسیم که اگر همه چیز نزد خداوند، به مقدار و اندازه است و آب باران نیز با حساب و اندازه فرو می آید چرا ما از این نظم و انضباط  غافل باشیم و از کار خداوند (ذخیره آب در زیرزمین) نیاموزیم و حساب شده عمل نکنیم.

سرویس خبری: کشاورزی و باغبانی