براساس اسناد بالا دستی، با توجه به خشکسالی‌های پی در پی و محدود شدن منابع زیرزمینی آب، توسعه گلخانه ها و تبدیل کشت از محیط باز به محیط گلخانه در راستای صرفه جویی در منابع و افزایش بهره وری از جمله سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی به شمار می رود.
تولید محصول درخارج از فصل، کاهش هزینه تولید، استفاده بهینه از نهاده‌های کشاورزی همچون آب، بذر، کود، سم، بکارگیری روش کشت هیدروپونیک، کنترل بیماری‌ها، آفات، آلودگی‌های احتمالی، اشتغال‌زایی، استفاده از زمین‌هایی که کشت باز در آنها امکان پذیر نیست از جمله مزایای کشت گلخانهای به شمار می‌رود.
گلخانه محیط کشتی است که در آن تغییرات دما، رطوبت، نور، آفت‌ها و بیماری‌ها در محدوده مورد نیاز گیاه کنترل می‌شود تا محصولی مناسب از لحاظ کمی و کیفی تولید شود، کشت گلخانهای به عنوان یک روش کاربردی با بازده بالا در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه کشاورزان قرار گرفته است.
در استان گرمسیری مانند بوشهر به دلیل شرایط اقلیمی با کمترین هزینه در بخش گرمایشی، سرمایشی و سیستم هایتک و حداقل سرمایه گذاری نسبت به استان‌های دیگر کشور به گلخانه ای طبیعی معروف است و در این سال‌ها سطح گلخانه های این استان به دلیل کم آبی، خشکسالی‌های پی در پی و رویکرد سازمان جهاد کشاورزی برای گذر از کشت سنتی و حرکت به سمت کشاورزی نوین از ۹۰ هکتار در سال ۱۳۹۲ به ۴۳۵ هکتار در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
اما در کنار این توسعه؛ صنعت بسته بندی که از جمله الزامات واحدهای گلخانه ای به شمار می رود در این استان توسعه نیافته و فعالان این بخش را با مشکلاتی روبرو کرده است.
براساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر در زمان حاضر از سطح ۴۳۵ هکتار گلخانه سالانه بیش از ۹۰ هزار تن محصول تولید می‌شود که چیزی حدود ۷۵ هزار تن آن گوجه فرنگی و براساس آمارها رتبه سوم کشور در تولید این محصول را به خود اختصاص داده است و خیار، فلفل دلمه، بادمجان و محصولات صیفی و جالیزی از جمله دیگر تولیدات گلخانه ای این استان به شمار می رود.
مطابق آمارها سالانه ۳۰ هزار تن محصولات گلخانه ای از استان بوشهر به کشورهای آسیای میانه، روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می شود که این میزان صادرات به صورت میانگین ۳۰ میلیون دلار ارزآوری برای کشور به دنبال دارد و البته در صورت حمایت، تامین زیر ساخت‌های لازم و برداشتن برخی محدودیت‌های صادراتی امکان افزایش صادرات به میزان ۶۰ هزار تن و ارتقای ارزآوری به میزان ۵۰ میلیون دلار وجود دارد.
یکی از اولویت‌های صادرات محصولات گلخانه ای و بازارپسندی آن، بسته بندی محصول براساس رنگ، سایز و رعایت سایر الزامات است که امروز تنها یک واحد بسته بندی محصولات گلخانه ای در استان بوشهر وجود دارد این درحالی است که شیوه و نوع بسته بندی به اندازه کیفیت محصول به صورت ۱۰۰ درصد در صادرات تاثیرگذار است.
گلخانه داران استان بوشهر پس از گذشتن از مشکلات ریز و درشت بسیار، موفق به تولید محصولی با کیفیت می‌شوند اما نبود صنعت سورتینگ مناسب در این استان به مانعی بزرگ‌تر برای شکوفایی و ثمربخش کردن تلاش‌های آنها در شکست این مشکلات بدل شده است.
نبود صنایع بسته بندی مانعی برای توسعه گلخانه ها
“با توجه به هزینه های تولید؛ یکی از هدف‌های تولید محصولات گلخانهای صادرات است اما امروز به دلیل نبود صنعت بسته بندی در استان بوشهر بیشتر محصولات تولیدی گلخانه‌ها به عنوان درجه ۲ وارد بازار داخلی و محلی می‌شود که این مساله برای گلخانه داران استان مقرون به صرفه نیست” اینها بخشی از سخنان ابراهیم آسیایی فرد یکی از گلخانه داران استان بوشهر است.
به گفته این گلخانه دار بوشهری نبود صنعت بسته بندی برای محصولات گلخانهای در این استان باعث شده توسعه گلخانه ها با وجود تمام قابلیت‌های طبیعی استان در بخش گلخانه متوقف شود.
آنطوری که آسیایی فرد می گوید: گلخانه داران بوشهری به دلیل محرومیت این استان از صنعت بسته بندی؛ مجبورند محصولات تولیدی خود را برای بسته بندی به استان‌های همجوار ارسال کنند که این رفت و برگشت هزینه زیادی به آنها تحمیل می‌کند بویژه برای گلخانه‌های با مقیاس کوچک این کار به هیچ صورتی به صرفه نیست چون مبلغ قابل توجهی را بابت کرایه حمل و نقل به آنها تحمیل می کند.
میدان‌داری رقبای خارجی در ضعف زیرساختی بوشهر
هرچند هزینه تولید محصولات گلخانه ای در ایران نسبت به کشورهای رقیب از جمله ترکیه کمتر است اما زیرساخت‌های پس از فرایند تولید در زمینه بسته بندی و سورتینگ در آن کشورها مهیاتر از ایران است که همین امر باعث شده در صادرات محصولات گلخانه ای موفق تر از تولیدکنندگان داخلی عمل کنند.
حسین اندایش یکی دیگر ازگلخانه داران مطرح استان بوشهر است که با داشتن بیش از هشت هکتار گلخانه از جمله کارآفرینان این استان به شمار می رود معتقد است با توجه به ارزآوری قابل توجهی که محصولات گلخانه ای دارند کشورهای رقیب امروز با توسعه بخش بسته بندی توانسته اند گوی سبقت را در بحث صادرات این محصولات از تولیدکنندگان ایرانی بربایند.
او با اشاره به فعالیت تنها یک واحد بسته بندی برای محصولات گلخانه ای در استان بوشهر می گوید: وقتی بسته بندی بخوبی و مطابق با نیاز و سلیقه بازار براساس سایز، رنگ بندی و براساس کیفیت باشد کار صادرات بخوبی دنبال می شود اما امروز محصول ایرانی به عنوان یک برند از سوی برخی کشورها خریداری و با تغییر بسته بندی و نصب لیبل دیگری به فروش می رسد، به این ترتیب سود ناشی از دسترنج تولید کنندگان این استان به جیب کشورهای رقیب می رود.
آنطوری که مدیرباغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر می گوید: با توجه به هزینه بالای کشت‌های گلخانه ای توسعه این نوع کشت باید با رویکرد انجام صادرات و به صورت دانش بنیان باشد.
سمیه فرح بخش معتقد است پس از برداشت محصول آنچه موجب رونق صادرات می‌شود عملیات بسته بندی و سورتینگ است که باید مورد توجه قرار گیرد مساله ای که بخوبی در استان بوشهر به آن پرداخته نشده و نیاز است برای رونق و توسعه و مقرون به صرفه بودن گلخانه ها در این بخش سرمایه گذاری لازم انجام شود.
به اعتقاد فرح بخش بسته بندی‌های فله‌ای با حجم‌های بزرگ محصولات گلخانه ای مورد پسند بازارهای هدف نیست و برای رقابت با کشورهای رقیب ضمن توسعه واحدهای بسته بندی این واحدها باید به دانش روز مجهز باشند تا مطابق با سلیقه کشورهای هدف محصولات تولیدی بسته بندی و صادر شوند.
او ادامه می دهد: در زمان حاضر به دلیل اینکه مقصد فلفل دلمه تولیدی گلخانه های استان بوشهر روسیه است برای بسته بندی به استان اصفهان ارسال می شود اما گوجه فرنگی شرایط متفاوتی دارد و با توجه به مقصد که اگر به سمت کشورهای حوزه خلیج فارس باشد با بسته بندی معمولی ارسال می شود.
به گفته فرح بخش تنها برخی از گلخانه داران که امکان تنوع بسته بندی دارند و مطابق با تقاضای بازار اقدام به بسته بندی می‌کنند، می‌توانند محصول گوجه فرنگی خود را به کشور روسیه صادر کنند.
دریا بهترین مسیر برای صادرات محصولات گلخانهای
مساله حمل و نقل یکی از مسائل مهم در بخش گلخانه ها به شمار می رود چرا که طولانی شدن روند جابه جایی محموله های صادراتی باعث خراب شدن محصولات و بروز مشکلات و خسارت‌هایی را برای فعالان این بخش به دنبال دارد.
به گفته حسین اندایش در زمان حاضر هزینه حمل و نقل صادرات محصولات کشاورزی در ایران نسبت به کشور ترکیه بسیار افزایش یافته است و افزون براین کامیون‌ها باید روزها در نوبت منتظر بمانند و این امر باعث خراب شدن محصول می‌شود.
آن طوری که این گلخانه دار بوشهری در باره حمل و نقل محموله‌های گلخانه ای صادراتی می گوید در زمان حاضر حمل و نقل این محموله ها از مسیر آذربایجان انجام می شود و با توجه به اینکه کشور ترکیه از رقبای ایران است اجازه عبور به سمت روسیه را به کامیون‌های ایرانی با تاخیر می‌دهد و خوب است امکان صادرات از دریا فراهم شود.
او ادامه می دهد در زمان حاضر ۱۳ تا ۱۴ روز به طول می انجامد تا محموله ها و کامیون‌های حمل بار محصولات گلخانه به روسیه برسد این درحالی است که جابه جایی محموله های صادراتی از راه دریا تنها طی ۶ روز براحتی و بدون معطلی امکان پذیر است.
به بیان اندایش برای جا به جایی کالاهای صادراتی از طریق دریا تنها به ۱۰ لندیگرافت نیاز است که کار جابه جایی محموله های صادراتی محصولات گلخانه ای باید به وسیله آنها انجام شود.
او معتقد است فراهم کردن امکان جابه جایی کالاهای صادراتی از طریق دریا به کشورهای همسایه تنها مربوط به محصولات گلخانه ای نیست و فراهم کردن زیرساخت‌های این کارنقش مهمی در نجات کشاورزی کشور دارد که با توجه به مطرح کردن این مساله با مسئولان انتظار می رود چاره اندیشی و تدابیر لازم در این زمینه فراهم شود.
انتظار گلخانه‌داران بوشهر از مسئولان
گرانی مواد اولیه، هزینه برق و نبود کارگر ماهر چندی از این مشکلات است که می طلبد مسئولان با توجه به نقش این صنعت در ایجاد اشتغال سه هزار و ۴۳۰ نفری در استان نسبت به برطرف کردن آنها گامی موثر بردارند.
اندایش یکی دیگر از مشکلات گلخانه داران را تصمیم آنی مسئولان در خصوص ممنوع شدن صادرات یک محصول عنوان می کند که این امر مشکلات غیر قابل جبرانی برای تولید کنندگان به دنبال دارد.
آسیایی فرد نیز به فهرست این مشکلات ریز و درشت، هزینه بالای مواد اولیه را می افزاید، او توضیح می دهد: کشت گلخانه ای به واسطه شرایط خاصی که دارد و به دلیل صادراتی بودن بخش بیشتری از تولید؛ محصول باید از کودها و سم‌های با ماندگاری کم و سازگار با محیط زیست استفاده شود که قیمت این مواد اولیه مصرفی از جمله کود و سم و همچنین بذر به دلیل وارداتی بودن و وجود تحریم بسیار بالا است.
او می افزاید: بسیاری از کشورهای همسایه برای فعالان بخش تولید بویژه در بخش صادرات، بسته‌های تشویقی پیش بینی می‌کنند اما در ایران برای تولید کنندگان چنین چیزی وجود ندارد.
به گفته آسیایی فرد بالا بودن نرخ تعرفه برق از دیگر مشکلات گلخانه داران استان بوشهر است و همین امر باعث شده که سالانه ۱۲۰ تا ۱۳۰میلیون تومان بابت هزینه برق پرداخت کنند.
امکان صادرات نشاء های تولیدی گلخانه های بوشهر به خارج کشور
امروز در کنار ۹۰ هزار تن تولید محصول، بیش از یک میلیارد قطعه نشاء سبزی و صیفی نیزدر گلخانه‌های بوشهر تولید می شود که بخشی از آن در استان و بخشی دیگر به سایر استان‌ها ارسال می‌شود و به دلیل رعایت استانداردها و اصول فنی امکان صادرشدن به دیگر کشور نیز وجود دارد به نحوی که امروز به صورت محدود به کشور قطر صادر می شود.
به گفته مدیرباغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر با توجه به فراهم آوردن سه هزار و ۴۳۰ فرصت شغلی در گلخانه ها در این استان توسعه این زیرساخت راهکار و فرصتی مناسب برای ایجاد ثروت، درآمد و اشتغال و جلوگیری از مهاجرت و مانایی منطقه را به دنبال دارد.
کشت گلخانه ای بهترین روش برای حفظ منابع آب و خاک و کشاورزی پایدار به شمار می رود و نقشی مهم در ایجاد اشتغال و در ارزآوری دارد به شرطی که با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای این نوع کشت بتوانیم از این قابلیت و فرصت استفاده کنیم.
امروز نبود صنعت بسته بندی باعث شده این تولید بالقوه، پویا و پیش رونده محدود شود و لازمه بهره مندی از این قابلیت ایجاد این زیرساخت است که می طلبد مسئولان زمینه حضور سرمایه گذار در این بخش را فراهم کنند.
