شترمرغ راه رفتنش آرام و با طمانینه نیست، گویی همیشه عجله دارد و می‌خواهد خود را به جایی برساند، پر‌های بزرگ و سیاه رنگ با هاله‌هایی از رنگ قهوه‌ای و سفید را گاهی باز می‌کند، گویا خیال پرواز در سر می‌پروراند ولی آرزویی دست نیافتنی است، جایش روی زمین است، چون سر تا پایش برای بشر مفید بوده و از گوشت و پَر گرفته تا تخم‌های بزرگ و سنگین وزن، قابل مصرف هستند.
با راه رفتنش گرد و خاک به پا می‌کند و می‌خواهد بزرگی و عظمت خود را به رُخ همه بکشد، از بالاتنه بیضی شکل که بگذریم به گردن کشیده و قوس دار شتر مرغ می‌رسیم که شاید با دیدن فکر کنیم دچار ریزش پر شده، گردنی پرانعطاف که حرکت رو به عقب و جلو دارد، نوک پهن و کشیده آن هم دیدنی است، اما می‌گویند زیبایی هر کس در چشمان اوست، چشمانی شبیه انسان‌ها با مژه‌های بلند باعث می‌شود محو تماشایش شوی، معمولا همه پرندگان چشمانی گرد دارند، ولی چشمان شتر مرغ مثل نام و جثه اش منحصر به فرد هستند و بازتاب نور خورشید از پشت مژه هایش زیباتر می‌شود.
اما چه دارد که به آن لقب سر تا پا طلا داده اند؟ پوستش شاید به ظاهر مقاوم نباشد، اما استقامتی دارد به اندازه چرم شتر برابر بیشتر از چرم گاو، حدود ۵۰ سال فقط گوشت آن مورد استفاده قرار می‌گرفت و استفاده از تخم و پوست آن مغفول مانده بود، عمری حدود ۵۰ تا ۶۰ سال، داشتن وزنی حدود ۱۱۰ کیلوگرم و قد یک متر تا ۲ متر و نیم از دیگر ویژگی‌های این موجود است.
رفته رفته با پیشرفت علم و تحقیق و بررسی معلوم شد که شترمرغ فقط مصرف خوراکی ندارد و از سایر قسمت‌های آن می‌توان استفاده کرد، تخم بزرگ و چندکیلویی آن علاوه بر مصرف غذایی، در صنایع دستی هم کاربرد دارد، بطوری که آن را به صورت چراغ خواب و … تزیین و زیباسازی کرده و به فروش می‌رساند و قابلیت صادرات نیز دارد، ضمن اینکه این جاندار توانسته تعداد زیادی را از بیکاری نجات داده و دست به کار کند.
۸۰ تُن گوشت شترمرغ در سفره خوزستانی‌ها
عبدالامیر نیرومند معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان گفت: یک‌هزار قطعه شترمرغ در استان و شهرستان‌های بهبهان، رامهرمز، امیدیه، خرمشهر، آبادان، اندیمشک، کارون و سوسنگرد که از مناطق پرورش دهنده به شمار می‌روند، وجود دارد.
او با اشاره به صدور مجوز برای احداث واحد‌های جدید، افزایش ظرفیت واحد‌های موجود، تشکیل زنجیره تولید گوشت شترمرغ در واحد‌های صنعتی و پیگیری اخذ مجوز تولید در واحد‌های سنتی و کوچک روستایی افزود: به طور میانگین سالیانه بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ قطعه جوجه شترمرغ، حدود ۸۰ تن گوشت و ۹ هزار و ۸۰۰ عدد تخم شترمرغ در استان تولید و به بازار عرضه می‌شود.
از تولید گوشت تا ایجاد اشتغال
نیرومند با اشاره به فعالیت ۳ واحد صنعتی و ۱۲ واحد تولید شترمرغ بومی در سطح خوزستان اشاره کرد و بیان داشت: ۱۵ نفر فعالان در استان در زمینه پرورش شترمرغ فعالیت می‌کنند و اشتغالزایی مستقیم ۵۰ نفر را هم فراهم کرده است، ضمن اینکه شیوع بیماری کرونا ویروس تاثیر چشمگیری برای فرآیند پرورش، تولید و عرضه این محصول باارزش و پرطرفدار نداشته و با توجه به استقبال مردم از گوشت شترمرغ و نیاز استان به این محصول تقاضایی برای صادرات فرآورده‌های آن ارائه نشده است.
شترمرغ پرنده‌ای طلایی، ولی کم توقع
معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان در ادامه درخصوص شرایط نگهداری و وضعیت پرورش شترمرغ گفت: این موجود زنده پرنده‌ای است که در هر شرایطی توانایی زندگی دارد و معمولا در هر مکان و مزرعه ۳ قطعه مولد از آن را نگهداری می‌کنند و پرورش می‌دهند که از این تعداد یک قطعه مولد نَر و ۲ قطعه دیگر مولد ماده هستند، ضمن اینکه نیاز به رژیم غذایی خاصی ندارد و مکانی با مساحت مناسب که بتواند در آن حرکت و جست و خیز داشته باشد و همچنین سایبانی که بتواند در شرایط نامساعد جوی نظیر بارندگی و توفان و تابش خورشید زیر آن پناه بگیرد، برای نگهداری آن کافی است.
او به فراوانی فرآورده‌های شترمرغ اشاره کرد و بیان داشت: پوست این موجود بسیار با ارزش جزو گرانترین پوست‌های موجود در دنیا به شمار می‌رود و از آن در صنایع تزئینی و تولید چرم استفاده می‌شود، ضمن اینکه پَر و شاه پَرهای آن برای صنایع تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ضمن اینکه پَرهای ریز هم دور ریخته نمی‌شوند، ناگفته نماند که ناخن‌های شترمرغ، روغن و حتی امعاء و احشاء آن نیز قابل استفاده هستند.
آهن می‌خواهید، گوشت شترمرغ بخورید
نیرومند به تشریح خصوصیات گوشت شترمرغ پرداخت و تصریح کرد: گوشت این موجود جزو گوشت‌های قرمز با خاصیت فراوان و آهن زیاد و بدون کلسترول به شمار می‌رود که برای هر نوع رژیم غذایی می‌تواند مفید باشد و مورد استفاده قرار گیرد، ضمن اینکه نمی‌توان وجود انواع ویتامین‌ها و موادمعدنی، کمک به رفع افسردگی و لخته شدن خون، کاهش استرس، رفع خواب رفتگی دست و پا، درمان کم خونی و کمک به کاهش وزن را انکار کرد.
او تاکید کرد: شترمرغ با هر شرایطی محیطی و اقلیمی سازگاری دارد و می‌توان آن را پرورش داد، ضمن اینکه ایران از سالیان دور خاستگاه پرورش این پرنده بوده و بحمدالله در سال‌های اخیر با توجه به رویکرد‌های بسیار خوب در این زمینه، استقبال خوبی از آن صورت گرفته است و تعداد زیادی از افراد توانسته اند در این صنعت ورود کرده و موفق عمل کنند.
به گفته نیرومند؛ جوجه شترمرغ‌های تولیدی در واحد‌های پرورش تحت نظارت سازمان جهاد کشاورزی خوزستان علاوه بر توزیع در سطح استان، به استان‌های همجوار نیز صادر می‌شوند و ظرفیت و توانایی این را دارد که در صورت حمایت از تولیدکنندگان و پرورش دهندگان، آن‌ها را به کشور‌های همجوار صادر نمایند.
باتوجه به خصوصیات جالب توجه شترمرغ تصمیم گرفتم به یکی از واحد‌های پرورش دهنده این پرنده طلایی در شهرستان رامهرمز بروم تا از نزدیک با این موجود سنگین وزن و با ارزش که از همه اعضا و جوارح آن استفاده می‌کنند و دورریختنی ندارد آشنا شوم.
وقتی مهندس مکانیک هم شیفته شترمرغ می‌شود
اسماعیل بهمنی یکی از پرورش دهندگان شترمرغ در خوزستان که علیرغم تحصیل در رشته مکانیکی و داشتن مدرک کارشناسی در این رشته فنی به سمت پرورش این پرنده جذب شده و به گفته خودش موفقیت‌هایی در این زمینه کسب کرده و از داشتن چنین شغل و حرفه‌ای رضایت دارد، او همان جوانی است که سال‌های قبل از بیکاری رنج می‌برد، ولی اکنون شترمرغ‌ها دست یاری به او داده اند تا دیگر بیکار نباشد.
وارد مکانی شدم که زمین خاکی و دیوار‌های بلوکی کوتاهی داشت، بطوریکه گردن نسبتا دراز شترمرغ‌هایی که در آنجا در حال جست و خیز و قدم زدن بودند، قابل مشاهده بود، با اسماعیل همقدم شدم تا علت انتخاب این حرفه را از او جویا شوم، در حالیکه بال و پر‌های این پرنده بلند قامت را نوازش می‌کرد، گفت: پس از تاکید رهبر معظم انقلاب بر رونق و جهش تولید، تصمیم گرفتم با کمک و همفکری دیگران نسبت به پرورش این پرنده اقدام کنم.
چرخش چرخ تولید به مصرف در یک واحد تولیدی
او دستش را بلند کرد و در حالیکه گردن شترمرغ را اندکی پایین می‌کشید تا سرش را نوازش کند و هدف از این اقدام را رهایی از بیکاری و اشتغالزایی برای سایر جوانان همسن و سال عنوان کرد، گفت: بحمدالله در سال‌های فعالیت خود در این زمینه توانسته ایم صنعت پرورش و چرخه کامل از تولید به مصرف این موجود با ارزش و مفید را رونق دهیم، بطوریکه محصولات شامل گوشت و تخم آن را به بازار عرضه می‌کنیم و امیدواریم بتوانیم در آینده این کار را گسترش دهیم و علاوه بر فعالیت مرزعه پرورش شترمرغ، کارگاهی برای تولید محصولات چرمی راه اندازی نماییم.
جوجه‌های شترمرغ‌ها راهی شهرستان‌ها می‌شوند
جمال بهمنی پدر اسماعیل و بنیانگذار پرورش شترمرغ در رامهرمز می‌گوید: با توجه به خواص فراوان پرورش این پرنده، چرخه کاملی از شترمرغ مولد و تخمگذار ایجاد کردیم، بطوریکه تخم‌های آن را در دستگاه جوجه کشی قرار می‌دهیم و پس از تبدیل شدن به جوجه، به شهرستان‌های مجاور می‌فروشیم تا بتوانند در صنعت پرورش و تولید محصولات این پرنده فعالیت کنند، ضمن اینکه تعدادی از آن‌ها را در مزرعه خود پروار می‌کنیم.
او با بیان اینکه جوجه‌های شترمرغ پس از گذشت ۸ الی ۹ ماه و رسیدن به وزن ۹۰ الی ۱۱۰ کیلوگرم قابلیت کشتار دارند، اظهار داشت: بحمدالله با کسب مجوز از اداره کل دامپزشکی خوزستان و شهرستان رامهرمز عملیات کشتار را به صورت کاملا بهداشتی در مرزعه انجام داده و گوشت آن را نیز به بازار‌های متقاضی در سطح استان عرضه می‌کنیم، ضمن اینکه از پوست، روغن، پَر و سایر اعضا و جوارح آن استفاده می‌کنند، به عبارتی دیگر دورریز زیادی ندارد.
وقتی ۴ جوجه شترمرغ دنیای خانواده بهمنی را دگرگون کردند
بانو بهمنی مادر اسماعیل درحالیکه دسته سبزی‌ها را از درون یخچال بیرون می‌آورد و به سمت خانه ساده شترمرغ‌ها می‌برد، گفت: ابتدای کار تنها ۴ جوجه شترمرغ خریداری کردیم تا کار پرورش را آغاز کنیم، پس از اینکه از مزایای بی نظیر آن آگاه شدیم، تصمیم گرفتیم تعدادی مولد نیز خریداری کرده و کار را گسترش بیشتری دهیم، چون این جاندار در برابر بیماری‌ها مقاوم بوده و پرورش و تولید آن در مقایسه با سایر پرندگان و جانداران با مصارف متعدد خوراکی به سهولت انجام می‌شود، به همین دلیل چرخه تولید از پرورش تا کشتار و عرضه به بازار را تکمیل کردیم.
اما از آنجایی که می‌گویند همیشه اوضاع گُل و بُلبُل نیست و گاهی بعضی جا‌ها یک بام با دو هوا دارد، اینجا صدق می‌کند، در گوشه‌ای از خوزستان صدای تولید بلند و رسا است و در گوشه‌ای دیگر در شهرستانی در شمال استان، نوای تولید محزون و غمگین بوده و دیگر از تولید گوشت و شترمرغ خبری نیست و فعالان این زمینه مدتهاست که دیگر این پرنده را نمی‌بینند و پرورش نمی‌دهند، همانند ذاکر تولیدکننده دزفولی.
افزایش قیمت‌ها ریشه پرورش شترمرغ را خشکاند
او در حالیکه در مزرعه خالی از شترمرغ قدم می‌زد و روز‌های خوش راه رفتن بین این پرنده را تداعی می‌کرد، گفت: افزایش ۸ برابری قیمت نهاده سویا، نبود بازار فروش و خرید تضمینی دولتی و وجود واسطه‌ها و دلال‌ها در بازار و همچنین نبود سرمایه در گردش و نداشتن نقدینگی برای تامین مواد اولیه از عواملی به شمار می‌روند که منجر شد محصولات نهایی را زودتر از موعد مقرر و با قیمت کمتر بفروشم و سود واقعی نصیب دلالان و سود جویان شود.
ذاکر با بیان اینکه قیمت گوشت استحصال شده ۴ برابر شده و تناسبی بین این افزایش قیمت‌ها وجود ندارد، افزود: واحد‌های تولیدی سنتی از تسهیلات بانکی بی بهره هستند، این در حالی است که داشتن حداقل ۲ هکتار زمین با ۳۰۰ قطعه شترمرغ از شروط کسب مجوز برای راه اندازی واحد صنعتی است که هر متقاضی نمی‌تواند آن را فراهم کند.
سود شترمرغ در چنگال دلالان
این تولید کننده دزفولی دستی به پشت سرش کشید و آهی سر داد و با بیان اینکه ۸۰ درصد سود پرورش شترمرغ مربوط به فرآورده‌های آن است، اظهار کرد: این سود کلان به واسطه‌ها می‌رسد، بطوریکه دلالان علاوه بر خرید گوشت آن با قیمت کم، پوست آن را با مبلغی حدود یک میلیون ریال به دست آورده و با تولید ۲ کیف چرم از هر پوست و فروش آن به قیمت هر عدد ۶۰ میلیون ریال در کشور ترکیه به سودی گزاف دست پیدا می‌کنند، البته قابل ذکر است که گردش مالی صنعت پرورش این جاندار در خوزستان ۲۰ میلیارد تومان است.
از آنجاییکه چشم پوشی از اینهمه ارزش و البته ضرر و زیان تولیدکنندگان و پرورش دهندگان شترمرغ ممکن نبود، راهی سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان شدم تا اگر دستم به جایی می‌رسد برای فعالان در این زمینه کاری مفید انجام دهم.
ایرج آصفی معاون امور طیور سازمان جهاد کشاورزی خوزستان به فعالیت ۱۵ مزرعه فعال شترمرغ شامل ۳ واحد به صورت صنعتی با ظرفیت یک هزار قطعه شترمرغ و ۱۲ مزرعه به صورت سنتی اشاره کرد و گفت: گردش مالی سالیانه ۳ واحد صنعتی حدود ۱۱.۵ میلیارد تومان است که در شهرستان‌های رامهرمز و بهبهان فعالیت می‌کنند، ضمن اینکه عایدی این صنعت در روش سنتی با موجودی ۱۳۰ قطعه مولد حدود ۸.۵ میلیارد در طول سال است و گوشت استحصالی و محصولات جانبی به استان‌های ایلام، کرمانشاه، لرستان و بوشهر صادر می‌شوند.
شترمرغ‌ها در حصار مشکلات دست و پا می‌زنند
او درخصوص وضعیت تامین نهاده برای واحد‌های تولید کننده و پرورش دهنده شترمرغ بیان داشت: در حال حاضر نهاده برای همه طیور از طریق وزارتخانه تامین می‌شود، واحد‌هایی که به صورت رسمی پروانه بهره برداری داشته باشند مستقیما از تهران نهاده به آن‌ها تعلق می‌گیرد، البته افرادیکه به صورت غیرمجاز و سنتی پرورش می‌دهند مشکل تامین نهاده دارند که با مکاتباتی که انجام شده، امیدواریم تا یک ماه آینده مشکل حل شود، اما لازم به ذکر است که ارز دولتی برای نهاده شترمرغ تخصیص داده نمی‌شود و تولید کنندگان نهاده را باید با قیمت آزاد تهیه کنند.
تعاونی‌ها دست دلالان را کوتاه کردند
آصفی درخصوص کار‌های اجرایی برای کوتاه کردن دست دلالان و واسطه‌ها در بازار تولید گفت: تعاونی با عنوان سایر ماکیان در سال ۹۹ در خوزستان تاسیس شد تا واسطه‌ای بین تولید کننده و مصرف کننده باشد و بحمدالله با این اقدام بخش قابل توجهی از مشکلات این حوزه رفع شده، بطوریکه تعامل تولیدکننده‌ها با تعاونی منجر به تسهیل فروش شترمرغ و کاهش چشمگیر پرورش دهندگان و فعالان در این زمینه شده است، ضمن اینکه تعاونی‌ها می‌توانند علاوه بر بازاریابی برای گوشت شترمرغ در تامین نهاده و فروش سایر صنایع جانبی آن از جمله؛ چرم و روغن به ایفای وظایف خود بپردازند.
جای خالی ارزش افزوده در خوزستان
معاون امور طیور سازمان جهاد کشاورزی خوزستان درخصوص بی توجهی به صنایع جانبی پرورش شترمرغ و ایجاد ارزش افزوده برای محصولاتی نظیر پوکه و چرم گفت: در نشست‌هایی که با مسئولان صنایع دستی استان برگزار شده، کلاس‌هایی برای آموزش بهره برداری از صنایع جانبی این جاندار برپا شده است که آموزش چرم دوزی و طراحی روی پوکه را می‌توان از جمله کلاس‌ها عنوان کرد و هنرجویان با بهره مندی از آموزش‌ها می‌توانند از چرم برای تولید کیف و کفش استفاده کرده و با طراحی پوکه و ایجاد نقش و نگار بر روی پوکه‌های غیر مولد، آن‌ها را به صنایع دستی زیبا تبدیل کنند، اما در حال حاضر پوست شتر مرغ برای تولید چرم به تهران ارسال می‌شود.
آورده شخصی جای محرومیت از تسهیلات را پُر کرده است
این مقام در پاسخ به این سوال که جهاد کشاورزی خوزستان چگونه از تولیدکنندگان و فعالان در زمینه شترمرغ حمایت می‌کند؟ بیان کرد: جهاد کشاورزی با در اختیار قرار دادن مشاوره‌های تخصصی از این صنعت حمایت می‌کند، البته تسهیلات هم بر اساس توجیه اقتصادی و طرح توجیهی که سرمایه گذار تهیه کرده است پرداخت می‌شود، اما در ۶ تا ۷ سال اخیر بهره برداران با آورده شخصی فعالیت می‌کنند و از وام بی بهره هستند، ضمن اینکه به منظور کشتار بهداشتی و صنعتی شتر مرغ مقرر شده ۲ واحد کشتارگاه در اهواز و خرمشهر راه اندازی شود.
پرورش شترمرغ آینده دار است؟
آصفی راه اندازی ۲ واحد یک هزار قطعه‌ای پرورش شترمرغ را از برنامه‌های آینده سازمان جهاد کشاورزی خوزستان عنوان کرد و ادامه داد: برای این ۲ واحد صنعتی بیش از ۱۱۰ میلیارد ریال سرمایه در گردش تخمین زده شده است، البته تاکنون مکان احداث این واحد‌ها در استان مشخص نشده اند، اما سرمایه گذار بخش خصوصی موافقت خود را اعلام کرده و تصمیم داریم با بهره برداری از این واحد‌ها با همکاری تعاونی، زنجیره شتر مرغ را در سطح استان کامل کنیم.
شترمرغ‌ها پای صادرات ندارد
او درخصوص وضعیت صادرات گوشت شترمرغ به کشور‌های همجوار و جایگاه استان خوزستان در تجارت جهانی گفت: اکثر تولیدکننده‌ها متقاضی صادرات هستند، اما با این واحد‌های کوچک نمی‌توان صادرات مطلوب و با توجیه اقتصادی انجام داد، به عبارتی دیگر رفع مشکلات شترمرغ و صنعت پرورش آن در گروی تصاحب بازار تخصصی و صادرات آن منوط به بازاریابی آن در کشور‌های خارجی است که امیدواریم در آینده‌ای نه چندان دور بتوانیم با احداث و افتتاح واحد‌های بزرگ صنعتی و کاهش هزینه‌های جاری، قدرت رقابت با کشور‌های دیگر را به دست آوریم.
بحث تولید و صادرات محصولات مختلف در استان خوزستان غریبانه‌ای بی پایان است، وقتی شعار جهش تولید، اقتصاد مقاومتی، رفع بیکاری سر داده می‌شود، اما گام برداشتن تولیدکنندگان در راه که آغاز شد گردنه‌های مشکلات با پیچ‌های تند و نفس گیر از جمله؛ محرومیت از تسهیلات، افزایش قیمت ها، دست انداز‌های تولید و… یکی پس از دیگری نمایان می‌شوند و دیگر راه تولید هموار و سرسبز نیست، پس با حمایت می‌توان سری بین سر‌ها در بازار‌های داخلی و خارجی درآورد و نام ایران را سربلند کرد، مسئولان دست یاری به دست فعالان و تولیدکنندگان دهید.
سرویس خبری : دام ، طیور و آبزیان
