کاربردهای متعدد و فراوان و خواص دارویی و مصارف متنوع غذایی زعفران ضرورت توجه ویژه به مسائل تولید و صادرات این محصول را بیش از پیش روشن می سازد.
زعفران از گیاهان بومی ایران و به عنوان گرانترین ادویه جهان جایگاه منحصر به فرد و ارزشمندی در میان محصولات کشاورزی و صادراتی کشور به خود اختصاص داده است.
زعفران ایران علاوه بر اینکه از نظر کمی درصد بالایی از تولید جهانی را تشکیل می دهد، از لحاظ کیفی از جمله عیار بالا در رنگ دهی، طعم و عطر مطلوب، مرغوبیت زیادی دارد و همین امر سبب رونق صادرات این محصول به کشورهای مختلف جهان از قبیل اسپانیا، امارات متحده، ایتالیا، چین، فرانسه، انگلستان، استرالیا، سوئد، عربستان سعودی، کویت و بحرین شده است.
ایران با سطح ۱۰۵ هزار هکتار سطح زیرکشت زعفران ۹۰ درصد تولید این محصول را در جهان به خود اختصاص داده است و بعد از آن هند با پنج هزار و ۷۰۰ هکتار و پنج درصد در ردیف دوم و یونان جایگاه سوم را دارند.
با وجودی که اسپانیا در ردیف پنجم جهان از این نظر قرار دارد ولی در بازاریابی و برندسازی بسیار موفق بوده است بطوری که زعفران در جهان بیشتر با اسم این کشور تجارت می شود.
قدمت ۷۰۰ ساله کشت زعفران در گناباد
۸۶ هزار هکتار از مجموع ۱۰۵ هزار هکتار زمین های کشت زعفران ایران مربوط به استان خراسان رضوی است و در این میان گناباد با سه هزار و ۵۰۰ هکتار مزرعه زعفران از جایگاه خاصی در تولید زعفران کشورمان برخوردار است.
گناباد از مناطق بسیار غنی و با کیفیت و با قدمت در تولید زعفران در سطح کشور و استان خراسان رضوی است به طوری که پیشینه کشت زعفران در این شهرستان به ۷۰۰ سال قبل باز می گردد و هم اکنون نیمی از مجموع سطح زیر کشت اراضی کشاورزی این شهرستان زیر کشت زعفران قرار دارد.
از مجموع تولید سالیانه حدود ۱۹ هزار و ۳۰۰ تن محصولات باغبانی در گناباد ۱۲ تن را زعفران تشکیل می دهد و بیش از ۵۰ درصد اراضی زیر کشت این شهرستان زیر کشت زعفران رفته است.
گرچه طبق برآورد مسوولان ذیربط به دلیل استمرار خشکسالی و کمبود منابع آبی برداشت زعفران گناباد طی امسال بیش از ۷۰ درصد کاهش یافته ولی باز هم محصول زعفران این شهرستان از تولیدات بسیار راهبردی کشاورزی محسوب می شود و جایگاه خاصی در رونق اقتصادی گناباد دارد و در صورت توجه بیشتر مسوولان و کاهش مشکلات موجود، می تواند حرف بسیاری برای گفتن داشته باشد.
با توجه به ظرفیت های شاخص زعفران گناباد در سطوح ملی و بین المللی، نظام زراعت زعفران مبتنی بر آبدهی قنات این شهرستان در سه سال گذشته به عنوان سومین میراث جهانی کشاورزی ایران در سازمان خواروبار ملل متحد (فائو) به ثبت رسید و شهرستان های دیگر خطه خراسان که در تولید زعفران سرآمد هستند تاکنون نتوانسته اند چنین توفیقی به دست آورند و این مساله نشان دهنده پتانسیل های منحصر به فرد زعفران گناباد است.
همایش ملی زعفران
با توجه به جایگاه گناباد در تولید محصول زعفران، ششمین همایش ملی زعفران ۲۶ و ۲۷ آبان ماه جاری با حضور مسوولان وزارت جهاد کشاورزی، صاحبنظران و پژوهشگران کشوری در این شهرستان خراسان رضوی برنامه ریزی شد و این خود مجالی برای بررسی و معرفی ظرفیتهای تولید زعفران این شهرستان در سطوح منطقه ای و ملی و حتی بین المللی فراهم کرده است.
یکی از زعفران کاران گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: کمبود منابع آبی و خشکسالی در کاهش راندمان تولید زعفران نقش زیادی داشته و موجب افت محصول شده است.
علیرضا باقری گفت: زعفران از جایگاه خاصی در تامین امنیت اقتصادی خانوارها در مناطق شهری و روستایی گناباد برخوردار است و تعداد زیادی از کشاورزان به صورت تک محصولی و یا در کنار سایر محصولات به کشت زعفران اشتغال دارند.
وی با اشاره به اینکه کاهش تولید زعفران در گناباد خسارتهایی از نظر اقتصادی به زعفران کاران وارد کرده است، از مسوولان جهاد کشاورزی و صندوق بیمه محصولات کشاورزی خواست که با پرداخت تسهیلات از کشاورزان خسارت دیده حمایت کنند.
یکی دیگر از زعفران کاران و کارشناسان کشاورزی گنابادی هم می گوید: محصول زعفران در این شهرستان با توجه به ظرفیتهای خاص خود در اشتغال خانوارها نقش اساسی دارد و بروز مشکلات و از جمله استمرار معضل خشکسالی، معیشت بخش اعظمی از خانوارهای کشاورز در مناطق شهری و روستایی را تحت تاثیر منفی خود قرار داده است.
اسماعیل همتی گفت: با توجه به اینکه بخش عمده زعفران تولیدی گناباد، به دلیل ضعف در صنایع بسته بندی و تکمیلی کشاورزی، به صورت خام به دیگر نقاط ارسال می شود، توسعه این صنایع باید محور توجه مسوولان مربوطه قرار بگیرد.
وی کمبود تسهیلات درازمدت با سود پایین برای حمایت از زعفران کاران، نبود بازارهای محلی توانمند برای عرضه زعفران، شرایط سخت آب و هوایی و استمرار معضل خشکسالی، کمبود شدید آب و منابع آبی ، نبود سیستمهای آبیاری تحت فشار و زیرسطحی و توجه صرف به نگاه سنتی در آبیاری را مهمترین مسائل کشت و برداشت زعفران در گناباد دانست و گفت: افزایش دمای هوا در تابستان در کنار مسائل و مشکلات ناشی از خشکسالی موجب کاهش عملکرد تولید این محصول شده است.
یک فروشنده و صادر کننده زعفران گناباد هم با اشاره کاهش راندمان تولید زعفران به دلیل استمرار معضل خشکسالی گفت: این معضل افزایش تحمیل هزینه ها در کشت و برداشت زعفران برای زعفران کاران را به دنبال داشته است.
سیدعلی پاکدامن با اشاره به کاهش رغبت کشاورزان به تولید زعفران به دلیل استمرار معضلات ناشی از خشکسالی ابراز امیدواری کرد: با قول مساعد دولت سیزدهم و وزارت جهاد کشاورزی برای حمایت از زعفران کاران و از جمله افزایش قیمت خرید تضمینی، زعفران کاران به استمرار کشت این محصول بیشتر ترغیب شوند.
وی تصریح کرد: استمرار معضل خشکسالی موجب کاهش ۵۰ درصدی تولید زعفران در اراضی کشاورزی شده است ولی با وجود کاهش برداشت زعفران در این منطقه، بازهم به لحاظ کیفیت خاص خود در بین مشتریان جایگاه خاصی دارد.
وی اضافه کرد: زعفران تولیدی شهرستان گناباد از نظر ارگانیک بودن و کیفیت، مرغوبیت خاصی نسبت به تولیدات سایر نقاط دارد.
یکی دیگر از زعفران فروشان گنابادی نیز گفت: با وجود کاهش تولید زعفران به دلیل تغییر اقلیم و معضل خشکسالی، سیاست حمایتی دولت سیزدهم و تعاون روستایی برای خرید تضمینی و افزایش قیمت تعیین شده، نقش مهمی در حمایت از زعفران کاران و کاهش زیانهای اقتصادی آنان داشته است.
محمود قربانیان ریابی گفت: معضل خشکسالی به صورت متوسط منجر به کاهش ۵۰ درصدی تولید زعفران در اراضی زیر کشت شده است.
وی افزود: از دیرباز بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران کاشت و برداشت می‌شده است اما اکنون در کشورهای دیگر این امر در سطح های بالاتری اتفاق می افتد و جایگاه زعفران کشورمان با توجه به مشکلات در چند سال اخیر متزلزل شده است.
یکی از اعضای شورای اسللامی شهر گناباد هم گفت: این شهرستان از دیرباز به دلیل پتانسیلهای خاص خود از نقاط بسیار مستعد در تولید زعفران شناخته می شده است و این محصول در رونق اقتصادی گناباد نقش مهمی بازی می کرده است.
مهدی صفاری گفت: با توجه به ظرفیتهای خاص گناباد باید این شهرستان به عنوان قطب زعفران کشور شناخته شود و با حمایتهای دولت سیزدهم، شاهد توسعه کمی و کیفی اراضی زیرکشت و بهبود وضعیت زعفران و نقش آفرینی بیشتر آن در سطح ملی و بین المللی و توسعه صادرات باشیم.
مدیر مرکز رشد فناوری گناباد نیز گفت: با هدف حمایت از توسعه کیفی محصول زعفران چند شرکت دانش بنیان در زمینه تولید کودهای بیولژیک و ارگانیک و بهینه سازی مصرف آب در این مرکز فعالند.
حسین تقوی ادامه داد: طرحهای علمی شاخص در زمینه زعفران تحت پوشش حمایت مرکز رشد فناوری گناباد قرار می گیرند.
کاهش ۷۰ درصدی زعفران برداشتی
مدیر جهاد کشاورزی گناباد هم با اشاره به آغاز برداشت محصول زعفران این شهرستان از ابتدای آبان که تا نیمه آذرماه ادامه می یابد، گفت: معضل خشکسالی و کمبود منابع آبی و کاهش ۷۶ درصدی بارندگی ها طی امسال که در ۵۲ سال گذشته بی سابقه بوده است، موجب کاهش ۷۰ درصدی برداشت زعفران در گناباد خواهد شد.
نعمت غفوری گفت: این معضل منجر به اختلال در روند فیزیولوژیک و رشد گیاه زعفران در طی فصل رشد و تابستان و کاهش تشکیل گل و در نهایت کاهش محصول زعفران شده است.
وی تصریح کرد: همه ساله به طور متوسط ۱۲ تن زعفران از سطح سه هزار و ۵۵۰ هکتار اراضی زیر کشت این محصول در گناباد برداشت می شد که انتظار می رود این رقم امسال به دلیل معضلات پیش گفته به ۳.۶ تن کاهش یابد.
وی ادامه داد: بیش از ۴۵۰ هکتار از مزارع شهرستان به دلیل کاهش آبدهی قنوات نیازمند آبیاری با تانکر بودند که بخشی از آن انجام و در حال آبرسانی است و هزینه های بسیار بالای حمل آب با تانکر فشار مضاعفی بر زعفرانکاران وارد کرده است.
رییس اداره صنعت و معدن و تجارت گناباد گفت: خرده مالک بودن بخش اعظم اراضی زعفران گناباد در شرایط کمبود منابع آبی، افزایش هزینه ها را در این بخش به دنبال داشته است.
هادی ایزدی گفت: کشت بی رویه، سرمایه گذاری های بدون برنامه ریزی و توجه ناکافی به بازار مصرف و صادرات این محصول در نقاط مختلف کشور در آینده مشکلاتی را برای کشاورزان به وجود می آورد.
عضو کمیسیون اقتصادی و نماینده گناباد و بجستان در مجلس شورای اسلامی هم گفت: با وجودی که بیشتر زعفران تولیدی جهان در ایران کشت می شود ولی کشورمان نتوانسته سهم قابل توجهی از صادرات و فروش این محصول را در سطح دنیا به خود اختصاص دهد.
محمد صفایی دلویی گفت: قیمت کلی فروشی هر کیلوگرم زعفران در جهان ۶ هزار دلار اما در ایران تنها هزار دلار است.
وی با اشاره به برگزاری همایش ملی زعفران ۲۶ و ۲۷ آبان ماه جاری در گناباد گفت: از فرصت مغتنم این همایش باید برای افزایش جایگاه کشورمان در صادرات و کاهش تنگناهای زعفران کاران و بهره گیری از ظرفیتهای منطقه ای برای توسعه کمی و کیفی این محصول بهره گرفت.
تلاش برای ایجاد مرکز ژنتیک زعفران کشور در گناباد
وی تاکید کرد: علاوه بر این موارد یکی از مسائلی که به عنوان دستاورد همایش ملی زعفران در گناباد پیگیری می شود، ایجاد مرکز ژنتیک زعفران کشور در این شهرستان است.
فرماندار گناباد هم برگزاری همایش ملی زعفران را فرصتی مناسب برای شناساندن بیش از پیش زعفران این شهرستان به کشور خواند و ادامه داد: باید از ظرفیت همه ادارات و دست اندرکاران ذیربط برای برگزاری پرشور این رویداد بهره گرفت و از آن برای افزایش جذب گردشگر و شناساندن ظرفیت های زعفران این شهرستان استفاده کرد.
حامد قربانی گفت: باید از نقاط ضعف و قوت همایش های ملی قبلی و از جمله تجارب سایر دستگاههای اجرایی برای برگزاری هرچه کیفی‌تر همایش ملی زعفران در گناباد حداکثر بهره برداری را کرد.
وی با اشاره به استقرار دبیرخانه برگزاری ششمین همایش ملی زعفران گناباد در مجتمع آموزش عالی این شهرستان بر هماهنگی بیشتر سایر دستگاههای اجرایی دست اندرکار برای ایجاد وحدت رویه در برگزاری و دعوت از مدعوین این همایش تاکید کرد.
وی با یادآوری ظرفیت های شاخص زعفران گناباد در سطوح ملی و بین المللی و از جمله ثبت نظام زراعت زعفران مبتنی بر آبدهی قنات این شهرستان در سه سال گذشته به عنوان سومین میراث جهانی کشاورزی ایران در سازمان خواروبار ملل متحد (فائو) گفت: شهرستان های دیگر خطه خراسان که در تولید زعفران سرآمد هستند تاکنون نتوانسته اند چنین توفیقی به دست آورند و این مساله نشان دهنده پتانسیل های منحصر به فرد زعفران گناباد است.
رییس مجتمع آموزش عالی و دبیر برگزاری همایش ملی زعفران گناباد هم گفت: از مجموع ۱۷۰ مقاله که از صاحبنظران و پژوهشگران سراسر کشور به دبیرخانه این همایش ارسال شده است، ۵۰ درصد تایید شد.
دکتر سیدمصطفی موسوی زاده گفت: ششمین همایش ملی زعفران در محورهای فناوری های تولید و پس از برداشت زعفران، مصارف و کاربردها و بازاریابی و اکوتوریسم زعفران برگزار شد.
وی اظهار داشت: فناوریهای تولید زعفران شامل ژنتیک، اصلاح نباتات، بیوتکنولوژی، اکولوژی، فیزیولوژی و بیولوژی زعفران، فناوریهای کاشت، داشت و برداشت، مدیریت آفات، بیماریها و علفهای هرز، مدیریت مصرف منابع و بهره وری تولید، مکانیزاسیون تولید، تنوع گونه ها و ذخایر ژنتیک و فناوریهای پس از برداشت زعفران در زیربخشهای فرآوری و بسته بندی، فیتوشیمی، شناسایی، استخراج و خالص سازی مواد موثره، آنالیز، کنترل کیفیت و استانداردها و نوآوری و تولید محصولات دانش بنیان است.
وی گفت: همچنین زیربخشهای محورهای مصارف و کاربردهای و بازاریابی و اکوتوریسم زعفران همایش فوق هم مصارف غذایی، مصارف دارویی، فارماکولوژی، کاربردهای آرایشی بهداشتی و صنعتی، اقتصاد دانش بنیان و تجاری سازی، کارآفرینی و اشتغال، برندسازی و بازاریابی، صادرات و تجارت جهانی، فرهنگ و دانش بومی، یافته های باستان شناسی، اگروتوریسم و توسعه پایدار روستایی را شامل می شود.
از مجموع تولید سالیانه حدود ۱۹ هزار و ۳۰۰ تن محصولات باغی در گناباد ۱۲ تن را زعفران تشکیل می‌دهد و سه هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین‌های این شهرستان به کشت زعفران اختصاص یافته است.
بر اساس پیش بینی مسوولان ذیربط به دلیل معضلات ناشی از خشکسالی میزان برداشت زعفران در سال جاری در گناباد ۷۰ درصد کاهش خواهد داشت.
۳۴ هزار بهره بردار بخش کشاورزی گناباد با ۲۰ هزار هکتار کشتزار آبی، هزار و ۷۰۰ هکتار دیمزار و ۵۰۰ هزار راس دام، سالانه ۸۷ هزار تن محصولات زراعی، باغی و دامی تولید و روانه بازار مصرف می کنند.
مرکز شهرستان ۹۳ هزار نفری گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.
