خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک بی‌دانه جهان به شمار می‌رود که با قدمت ۲۵۰ ساله به عنوان یکی از محصولات شاخص و مزیت‌دار این استان محسوب می‌شود و علاوه بر آورده اقتصادی، بخشی از هویت منطقه است.
سطح زیر کشت زرشک خراسان جنوبی که از آن به عنوان “یاقوت سرخ کویر” نیز یاد می‌شود بیش از ۱۹ هزار و ۴۸۵ هکتار است که از این میزان ۵۱۲ هکتار به‌صورت دیم کشت شده و سالانه در مجموع بیش از ۲۲ هزار تن زرشک خشک حاصل می‌شود.
زرشک از جمله درختچه‌های مقاومی است که قابلیت رشد و تولید در زمین‌های کم‌بهره با آب شور را داراست به همین دلیل از سالیان دور در منطقه خشک و کم‌آب خراسان جنوبی مورد توجه قرار گرفته است لذا توجه بیشتر به آن، ضمن افزایش ظرفیت تولید، در حفاظت از خاک منطقه نیز می‌تواند موثر باشد.
بنا بر اعلام سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیش از ۳۸ هزار خانوار به‌طور مستقیم تولیدکننده زرشک هستند و ۵۰ هزار خانوار مستقیم و غیرمستقیم از این محل امرار معاش می‌کنند.
کشاورزان خراسان جنوبی بیش از ۲۰ سال است که با خشکسالی‌های پیاپی دست و پنجه نرم می‌کنند اما زرشک تاکنون به عرصه‌های کشاورزی این دیار تشنه حیات داده و امید را در دل کشاورزان زنده نگه داشته است.
برداشت زرشک از اواسط شهریور در خراسان جنوبی آغاز می‌شود که تا اواخر مهر ماه ادامه دارد و پنج شهرستان این استان شامل قاینات، زیرکوه، درمیان، سربیشه و بیرجند بیشترین سطح زیر کشت زرشک را دارند.
یکی از نکات قابل توجه اینکه همواره چرخه تولید تا فروش زرشک به‌صورت قدیمی و سنتی بوده که لازم است از این چرخه خارج و در قالب‌های نوین در سطح ملی و بین‌المللی معرفی شود.
محصولی که علاوه بر تضمین اشتغال روستاییان و مرزنشینان، هر سال به میزان کم به بیش از ۳۰ کشور دنیا از جمله روسیه، آلمان، استرالیا، اتریش، هلند، امارات متحده عربی و آمریکا صادر می‌شود و در این زمینه نیاز به توجه ویژه‌تر دارد.
بنا بر اعلام مدیریت صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، در حال حاضر هشت واحد و کارخانه فرآوری زرشک با ظرفیت چهار هزار و ۴۶۰ تن در استان فعال است.
همچنین ۲۸ واحد بسته‌بندی زرشک با ظرفیت ۱۰ هزار و ۴۴۰ تن در خراسان جنوبی فعال بوده که برای بیش از ۱۰۰ نفر شغل ایجاد کرده است.
زرشک در این واحدها به محصولاتی از جمله شربت، آب زرشک، پوره زرشک و کنسانتره زرشک فرآوری و به استان‌های همجوار و کشورهای اروپایی صادر می‌شود.
جشنواره‌ای برای تکمیل چرخه تولید
خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک جهان میزبان جشنواره ملی زرشک است؛ جشنواره‌ای که قرار است با هدف معرفی محصول و تکمیل چرخه تولید از ۲۱ تا ۲۷ مهر ماه جاری در پنج شهرستان زیرکوه، قاینات، درمیان، بیرجند و سربیشه برگزار شود.
استاندار خراسان جنوبی جشنواره ملی زرشک را فرصت مناسبی برای معرفی ظرفیت‌های استان در حوزه‌های مختلف کشاورزی، گردشگری، معدنی و سرمایه‌گذاری دانست که باید با هم‌افزایی و کار تیمی محقق شود.
به اعتقاد جواد قناعت ثبت جهانی چهار اثر تاریخی، طبیعی و صنایع دستی خراسان جنوبی نشان از اصالت این استان است اما از ظرفیت‌های گردشگری به‌خوبی استفاده نشده که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
وی گفت: خراسان جنوبی چند محصول مزیت‌دار مانند زرشک، زعفران و عناب دارد که به این محصولات شناخته می‌شود و باید برای چرخه تولید تا فرآوری، بازاریابی و فروش آنها برنامه‌ریزی صحیح داشته باشیم که یکی از اهداف مهم جشنواره ملی زرشک است.
استاندار خراسان جنوبی معرفی محصول زرشک در سطح ملی و فراملی، معرفی ارزش‌های دارویی و اقتصادی زرشک، توجه شرکت‌های دانش بنیان و مراکز علمی به فرآوری، جذب سرمایه‌گذار برای توسعه صنایع تبدیلی و غذایی، تقویت معیشت کشاورزان از طریق ایجاد ارزش افزوده و کمک به بازاریابی را از اهداف برگزاری جشنواره زرشک برشمرد.
قناعت تصریح کرد: تقویت معیشت خانواده باعث ماندگاری روستاییان در روستا و حتی مهاجرت معکوس می‌شود که این جشنواره باید معیشت کشاورزان را در اولویت برنامه‌ها داشته باشد.
امرار معاش ۵۰ هزار خانوار با تولید زرشک
بنا بر اعلام سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، ۳۸ هزار خانوار در این استان به‌صورت مستقیم تولیدکننده زرشک هستند و ۵۰ هزار خانوار مستقیم و غیرمستقیم از این محل امرار معاش می‌کنند.
معرفی زرشک، افزایش تقاضا و قیمت این محصول و کمک به معیشت کشاورزان، ایجاد دغدغه بین مسئولان به منظور حمایت از این محصول ارزشمند از جمله اهداف برگزاری جشنواره ملی زرشک در خراسان جنوبی است.
خوشه‌های یاقوت سرخ هر سال با سرد شدن تدریجی هوا آماده برداشت می‌شود و در این روزها زرشک‌کاران برای بهره مندی از دسترنج خود روزهای پرکاری را سپری می‌کنند.
اما در این میان کشاورزان و زرشک‌کاران برای فرآوری و نگهداری زرشک با مشکلات متعددی مواجه هستند که موجب می‌شود سود و منفعت آنان روانه جیب واسطه‌گران و دلالان شود.
یکی از زرشک‌کاران روستای مهمویی بیرجند اظهار داشت: در این روستا بیش از ۱۰۰ تن محصول زرشک اکنون در انبارها از سال گذشته مانده است که امیدواریم با قیمت مناسب و واقعی به فروش برسد.
علی براتی از معرفی نشدن زرشک به بازارهای داخلی و خارجی گلایه کرد و افزود: به جرات می‌گویم کمتر از ۱۵ استان کشور زرشک را به‌طور کامل می‌شناسند در حالی که ۹۸ درصد زرشک دنیا در این استان تولید می‌شود.
وی گفت: زرشک یکی از گیاهان دارویی است که ثابت شده در درمان بسیاری از بیماری‌ها اثرگذار است در حالی که در کشور ما فقط برای زرشک پلو استفاده می‌شود و مردم از خواص دارویی این محصول بی‌اطلاع یا کم‌اطلاع هستند.
این بهره‌بردار ادامه داد: اگر زرشک در سبد غذایی و دارویی مردم ایران قرار بگیرد بدون شک حتی یک کیلوگرم زرشک در انبارها نخواهد ماند و نیاز به همکاری و همراهی بیش از پیش رسانه‌های ملی داریم.
ضرورت ایجاد بارگاه‌های بهداشتی زرشک
براتی گفت: ایجاد بارگاه های بهداشتی و استاندارد زرشک یکی از نیازهای زرشک‌کاران است زیرا خشک کردن اصولی زرشک می‌تواند در صادرات این محصول تاثیر بسزایی داشته باشد.
وی افزود: هر قدر به سمت فرآوری و بسته‌بندی این محصول برویم درآمد آن چندین برابر می شود زیرا خام‌فروشی محصول سود چندانی ندارد.
زرشک‌کار بیرجندی گفت: تازه‌خوری زرشک به عنوان میوه می‌تواند با معرفی خواص غذایی و دارویی آن به مردم از بار محصول در انبارها کم کند.
به گفته وی اکنون قیمت زرشک با گرانی نهاده‌های کشاورزی، تورم بازار و دستمزد کارگر تناسب ندارد و فروش آن برای زرشک‌کار به صرفه اقتصادی نیست.
براتی افزود: سال گذشته مراکز زرشک به مدت یک هفته زرشک را از کشاورزان با قیمت بالاتر خریداری کردند که از ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان قیمت زرشک را افزایش داد اما بعد از آن دوباره قیمت افت کرد لذا خرید زرشک از سوی دولت باید طی یک ماه تا یک ماه و نیم که فصل برداشت است، ادامه یابد.
وی گفت: با اینکه ۹۸ درصد زرشک ایران در خراسان جنوبی تولید می‌شود اما هنوز شرکت تعاونی و اتحادیه‌ای برای قیمت‌گذاری، فروش و ارسال محصول از این استان به سایر نقاط کشور نداریم و تعیین قیمت آن به دست دلالان خارج از استان است.
لزوم تفاوت قیمت بین زرشک ارگانیک و ناسالم
زرشک‌کار نمونه و اولین تولیدکننده سالم زرشک در خراسان جنوبی هم معتقد است که باید بین قیمت زرشک سالم و ناسالم تفاوت باشد تا تولیدکنندگان این محصول به سمت تولید سالم و ارگانیک تشویق شوند.
حبیبه آلمانی مهمویی افزود: برای تولید محصول سالم زرشک با همکاری و راهنمایی مهندسان و پژوهشگران کشاورزی، محصول به‌صورت ارگانیک و بدون استفاده از کودهای سمی تولید می‌شود و بعد از تولید، محصول در آزمایشگاه مورد سنجش قرار می‌گیرد.
وی گفت: پرداخت تسهیلات به‌موقع به کشاورز موجب می‌شود که زرشک‌کار مجبور نشود محصول خود را روی درخت به دلالان بفروشد بلکه با برداشت و انبار کردن بهداشتی آن می‌تواند در موقع مناسب با قیمت بهتر از سود آن بهره ببرد.
این تولیدکننده یادآور شد: در خرید زرشک باید بین عرضه و تقاضا تناسبی وجود داشته باشد که نیاز است در این زمینه چاره‌اندیشی شود.
اما معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی از زرشک به عنوان یکی از حوزه‌های مغفول مانده در خراسان جنوبی نام برد و گفت: سه اولویت اقتصادی طرح‌ریزی شده برای زرشک در حال حاضر توجه به فرآوری، سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع غذایی با محوریت زرشک و ایجاد زمینه‌های صادراتی این محصول است.
جواد اشرفی با اشاره به معضل خام‌فروشی محصولات مزیت‌دار استان افزود: لازم بود نگاه علمی و توجه همه‌جانبه به این محصولات داشته باشیم که در این راستا برای برگزاری جشنواره ملی زرشک برنامه‌ریزی شد.
معاون استاندار خراسان جنوبی به تشکیل کمیته‌های تخصصی برای برگزاری این جشنواره اشاره و تصریح کرد: این برنامه‌ها محدود به مدت کوتاه جشنواره نخواهد بود و مشکلات زرشک به‌طور مستمر پایش خواهد شد.
وی بر افزایش ماندگاری زرشک با بسته‌بندی مطلوب تاکید کرد و افزود: به دنبال این هستیم زرشک به‌صورت میوه نیز استفاده شود.
جشنواره ملی زرشک با شعار “زرشک خراسان جنوبی، برای همه مردم ایران” از ۲۱ تا ۲۷ مهر امسال در پنج شهرستان استان خراسان جنوبی شامل زیرکوه، قاینات، درمیان، سربیشه و بیرجند برگزار خواهد شد.
مراسم افتتاح این جشنواره روز پنجشنبه ۲۱ مهر ماه در روستای هدف گردشگری افین شهرستان زیرکوه با حضور جمعی از مسوولان کشوری، صاحبنظران و تولیدکنندگان برگزار می‌شود.
