آنفلوانزای پرندگان یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و دام است و از نظر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و بهداشت عمومی اهمیت زیادی دارد. این بیماری توسط ویروس‌های تیپ A آنفلوانزا ایجاد و در پرندگان باعث بیماری می‌شود.
سازمان بهداشت جهانی دام، ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان را بر اساس بیماری‌زایی در طیور به دو نوع ویروس‌های با بیماری‌زایی پایین و ویروس‌های با بیماری‌زایی بالا یا آنفلوانزای فوق حاد بیان تقسیم می‌کند.
ویروس آنفلوانزای پرندگان تیپ H9N2 شایع‌ترین ویروس آنفلوانزا با بیماری‌زایی کم در بین پرندگان سراسر دنیا است. پرندگان آبزی وحشی، میزبان طبیعی ویروس‌های آنفلوانزا هستند؛ اما ویروس‌های H9N2 در این پرندگان به نسبت غیر معمول است. این تیپ ویروس‌ها که با پرندگان سازگار شده است، در ۲۰ سال گذشته یک نگرانی بزرگ در صنعت طیور بود؛ اما در عین حال به دلیل این‌که برخی از دودمان‌های این ویروس قابلیت انتقال به انسان را دارند، به عنوان یک نگرانی بهداشت عمومی نیز تلقی می‌شود.
در ایران علاوه‌بر طیور صنعتی، پرورش طیور بومی نیز رونق دارد. جهت عرضه و فروش طیور بومی، بیش از ۱۰۰ بازار زنده فروشی وجود دارد. تقریبا در اکثر مناطق روستایی کشور، طیور بومی پرورش داده می‌شود. در این بازارها انواع گونه‌های پرندگان عرضه می‌شود و در کنار هم قرار می‌گیرند. تنوع گونه‌ها، ارتباط آن‌ها با هم، پایین بودن وضعیت بهداشتی و امنیت زیستی بازارها، سبب می‌شود این بازارها به عنوان منبع بالقوه برای ویروس‌ها آنفلوانزا مطرح باشند.
با توجه به تعدد بازارهای فروش پرندگان در کشور و اهمیت طیور بومی در نگه‌داری و انتقال ویروس‌های آنفلوانزای H9N2، پژوهشگران با انجام یک مطالعه شیوع سرمی و مولکولی این بیماری را در کشور، بررسی کردند.
برای انجام این تحقیق که از مرداد ماه تا آخر آذرماه سال ۱۳۹۵ انجام شد، تمامی بازارهای فروش پرندگان زنده، باغ‌های پرندگان و پارک‌ها و باغ‌وحش‌هایی که در زمان انجام مطالعه فعال بودند و پرنده داشتند، مورد بررسی قرار گرفتند. در هر یک از واحدها حداقل از ۴۰ پرنده از گونه‌های مختلف خون‌گیری شد. همزمان در هر یک از واحدها از ۶۰ پرنده آبزی نیز نمونه سواب کلواک گرفته شد.
در این مطالعه از تعداد دو هزار و ۶۳۸ پرنده در ۱۲۷ بازار، باغ‌وحش، پارک پرنده و …. در ۲۲ استان کشور نمونه خون گرفته شد. تعداد ۷۳ واحد از ۱۲۷ واحد (حدود ۵۷.۵ درصد) و ۷۲۰ پرنده از دو هزار ۶۳۸ پرنده (حدود ۲۷.۳ درصد) از نظر ویروس آنفلوانزای H9N2 مثبت بودند.
بر اساس مشاهدات؛ بیشترین تعداد نمونه مثبت در استان‌های مازندران، تهران، آذربایجان شرقی به ترتیب با ۱۱، ۹ و هشت واحد بود. بیشترین تعداد پرنده مثبت نیز مربوط به استان‌های آذربایجان شرقی و مازندران بود.
بررسی‌ها نشان داد که بالاترین درصد مثبت از نظر ویروس مربوط به بوقلمون و مرغ و کم‌ترین نیز مربوط به اردک و غاز بود.
بررسی‌های مولکولی نیز نشان داد که از سه هزار و یک سواب کلواک از اردک و غاز در ۱۲۲ واحد، ۳۹ نمونه از ۱۸ واحد از نظر ویروس مثبت بودند. استان‌های مازندران و گیلان بیشترین تعداد واحد مثبت را داشتند.
به گفته پژوهشگران این مطالعه « نتیجه به دست آمده نشان‌دهنده شیوع بالای ویروس‌های آنفلوانزای H9N2 و گردش آن‌ها در بین طیور عرضه‌شده در بازارهاست. در مشاهدات میدانی، علاوه بر پایین بودن سطح امنیت زیستی در بازارها، وضعیت بهداشتی طیور کشتار شده عرضه شده نیز مناسب نبوده و حتی در بسیاری از موارد غیر بهداشتی است که می‌تواند از نظر بهداشت عمومی و انتقال سایر بیماری‌های مشترک نیز مسئله‌ساز شود».
این محققان می‌گویند: «در سال‌های اخیر با شیوع آنفلوانزا، سازمان دامپزشکی اقدام به تعطیلی بازارها کرده است که این اقدام پیشگیرانه نه تنها مؤثر نبوده بلکه سبب ایجاد بازارهای حاشیه ای و کوچک‌تر در اطراف بازارهای اصلی شده است. همچنین از طرفی با توجه به تأثیر آن بر معیشت مردم، موجب نارضایتی مردم و به تبع آن عدم تمایل مسئولین محلی در تعطیلی بازارها و بازگشایی آن‌ها شده است. بنابراین سامان‌دهی بازارها با ارتقاء سطح بهداشتی و امنیت زیستی بازارها، آموزش مردم با همکاری شهرداری و سایر دستگاه‌های متولی و پایش مداوم پرندگان عرضه‌شده در بازارها از نظر ویروس‌های آنفلوانزا به منظور آگاهی از ویروس‌های در گردش و تغییرات ایجاد شده در آن‌ها و اتخاذ تصمیمات پیشگیرانه مناسب، به خصوص در فصل‌های پرخطر از جمله اقدامات ضروری جهت کنترل بیماری در بازارهای کشور است».
در انجام این تحقیق محمد حسین فلاح‌مهرآبادی، عبدالحمید شوشتری، نجمه معتمد و بهرام حائریان؛ پژوهشگران موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، فرشاد تهرانی و سعید امیرحاجلو، پژوهشگران دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور سازمان دامپزشکی کشور، آرش قلیانچی ازگروه میکروبیولوژی و ایمونولوژی دانشگاه تهران و سید علی غفوری از گروه علوم بالینی دانشگاه فردوسی مشهد، مشارکت داشتند.
نتایج به‌دست‌آمده از این مطالعه، زمستان سال ۱۳۹۹ به صورت مقاله علمی با عنوان «بررسی سرمی و مولکولی شیوع آنفلوآنزای پرندگان تیپ H9N2 در بازارهای زنده فروشی پرندگان در سال ۱۳۹۵» در مجله تحقیقات دامپزشکی دانشگاه تهران منتشر شده است.
این مقاله از پروژه مصوب موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی استخراج شده که به صورت مشترک با دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور سازمان دامپزشکی و با همکاری ادارات کل دامپزشکی استان‌های مربوطه، انجام شده است.
سرویس خبری : دام ، طیور و آبزیان
