خراسان شمالی با دارا بودن ظرفیت رشد گیاهان دارویی و مستعد بودن بیش از ۲ میلیون هکتارعرصه‌های طبیعی، زمینه توانمند شدن هرچه بیشتر را در حوزه پرورش گیاهان دارویی و ایجاد اشتغال پایدار را دارد.
این عرصه‌های طبیعی، خواستگاه رویش بیش از ۳۵۰ گونه گیاهان دارویی و صنعتی متعدد است که در همین راستا تاکنون طرح‌های زیادی جهت احیاء و بهره برداری گیاهان دارویی و صنعتی در سطح استان توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تهیه شده است.
مصرف گیاهان دارویی درخراسان شمالی به لحاظ داشتن ویژگی‌های خاص طبیعی و اقلیمی و تنوع آب و هوایی منحصر به فرد، از دیرباز مورد توجه بوده و هم اکنون هم در اکثر مناطق روستایی و عشایری مصرف گیاهان دارویی در درمان برخی بیماری‌ها از جایگاه بالایی برخوردار است.
بررسی‌های جهانی نشان داده که حدود ۷۰ درصد از مردم دنیا، برای اهداف درمانی مختلف از گیاهان دارویی و اسانس‌ها استفاده می‌کنند.
طبق آمار مرکز تجارت جهانی در سال ۲۰۱۸، صادرات جهانی گیاهان دارویی، حدود ۱۰۰ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، ارزش داشته است. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۵۰ ارزش صادرات این بخش به رقم پنج تریلیون دلار برسد.
با این اوصاف در ایران با وجود منابع گسترده گیاهان دارویی٬ تا کنون توجهی به چرخه مالی و اقتصادی این قطب اقتصادی نشده و به تبع آن در خراسان شمالی نیز چنین است. توجه چند ساله اخیر به تولید زعفران در خراسان شمالی نمونه‌ای بارز از این موضوع است که اگر کشاورزان استان وارد این عرصه شوند سود سرشاری نصیب آنان خواهد شد.
حلقه مفقوده صنعت گیاهان دارویی فرآوری این محصولات است
فرآوری محصولات کشاورزی در استانی همچون خراسان شمالی که اقتصاد آن بر پایه روستانشینی استوار است، ازجمله ضرورت‌های مهم در عرصه ارتقا سطح درآمد و اشتغال ساکنان در استان است، امری که در عرصه گیاهان دارویی همچون بسیاری از بخش‌های دیگر حوزه کشاورزی توجه کمتری به آن شده و نیازمند همت جدی مسئولان است.
یکی از مهم‌ترین و بزرگترین پروژه‌ها و البته وعده‌های داده‌شده در حوزه فرآوری گیاهان دارویی در خراسان شمالی، تکمیل احداث کارخانه‌ای نیمه‌کاره است که با نگاه فرآوری به نتیجه برسد.
کارخانه سیمان سمنگان که هم‌اکنون بیش از ۱۵ سال با سرمایه‌گذاری نهاد‌هایی همچون آستان قدس، به‌صورت نیمه‌کاره باقی‌مانده است، قرار بود با طراحی مجدد به مجموعه‌ای برای فرآوری گیاهان دارویی تبدیل شود.
سید هادی حسینی، رئیس اداره طرح و برنامه سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی در سال ۹۷ در خصوص آخرین وضعیت سیمان سمنگان گفت: اکنون آستان قدس اعلام کرده که جهت سرمایه‌گذاری را تغییر داده و فرآوری گیاهان دارویی را جایگزین تولید سیمان می‌کند.
حسینی، ظرفیت و قابلیت استان خراسان شمالی برای سرمایه‌گذاری در زمینه گیاهان دارویی را بسیار مناسب دانست و گفت: طرح اولیه فرآوری گیاهان دارویی آماده‌شده و در آینده نزدیک مجوز‌های لازم در این خصوص صادر می‌شود.
اما پس از گذشت بیش ازدوسال از این طرح هنوز هیچ اقدام عملیاتی در زمینه راهاندازی این مرکز فرآوری انجان نشده است.
خام فروشی بلای جان صنعت گیاهان دارویی خراسان شمالی است
معاون منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین به برداشت کتیرا به‌عنوان محصولی در حوزه گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: بخشی از باریجه‌های تولیدی دریکی از واحد‌های تولیدی خارج استان تبدیل به اسانس شده، اما قسمت اعظم آن دوباره به‌صورت خام توسط صادرکنندگان به کشور‌های دیگر صادر می‌شود.
این مقام مسئول افزود : استفاده از این گیاه در تولید دارو، در ساخت عطر و ادکلن و چسب الماس ازجمله مواردی است که در سایر کشور‌ها مورد مصرف قرار می‌گیرد.
یزدانی تعداد طرح‌های تهیه‌شده برای گیاهان دارویی در این استان را ۲۵ مورد اعلام کرد و گفت: این گیاهان شامل باریجه، گون کتیرا و زرشک کوهی است و مساحت آن ۷۰ هزار هکتار است.
خراسان شمالی باید قطب تولید گیاهان دارویی کشور شود
نماینده سابق مردم اسفراین در مجلس شورای اسلامی و معاون وزیر اقتصاد٬ معتقد است خراسان شمالی ظرفیت تبدیل شدن به قطب گیاهان دارویی کشور را دارد.
هادی قوامی در این زمینه گفت : منطقه‌ای بین اسفراین٬ شیروان و بجنورد به نام «تخت میرزا» ٬ در حدود جغرافیایی خراسان شمالی٬ قطب گیاه دارویی «مریم گلی» و «آویشن باغی» و قطب گیاهان دارویی کشور است، که خواص بسیاری دارد. در این منطقه سالانه می‌توانیم هزاران تن از این گیاه را برداشت کنیم، ولی متاسفانه اقدامات علمی و عملی برای بهره‌برداری از این نعمت الهی انجام نشده است.
او افزود: بر اساس محاسبات انجام شده٬ در هر هکتار این منطقه٬ ۳ تن گیاهان دارویی برداشت می‌شود که نزدیک به ۳۶ میلیون تومان برای کشاورز آورده دارد. این در حالی است که هزینه تمام شده کشاورزان برای این محصولات٬ در هر هکتار کمتر از ۱۵ میلیون تومان است و این به معنای سودآوری بیش از ۵۰ درصد است.
قوامی معتقد است: استفاده و بهره‌برداری نامناسب و سنتی از گیاهان دارویی٬ راندمان تولید را پایین آورده و سود حاصل از کار را کاهش می‌دهد. در سال‌های گذشته جهاد دانشگاهی در منطقه تخت میرزا٬ قیمت تضمینی نوعی از گیاهان دارویی را هر کیلو ۱۲ هزار تومان تعیین کرد٬ ولی کشاورزان این گیاه را در بازار به کیلویی ۱۸ هزار تومان فروختند. این نشان‌دهنده ظرفیت عظیم اقتصادی این کالا‌های با ارزش است.
با تمام این تفاسیر باید دید تا مسئولین استانی درباره این ظرفیت عظیم بومی که خود زمینه ساز کاهش بسیاری از مشکلات از جمله اشتغال پایدار، توسعه صنعت کشاورزی و همچنین معرفی استان در سطح کشوری و حتی جهانی به‌عنوان قطب گیاهان دارویی است، چه تصمیمی خواهند گرفت.
سرویس های خبری:علمی-تغذیه و سلامت
