کوچ نشینی کهن ترین شیوه زیست بشر است که پابرجا بودن آن تا عصر حاضر از بزرگ ترین جاذبه های این شیوه معیشت محسوب می شود و همین شیوه خاص زندگی سبب شده ایلات و عشایر “دیدنی ترین جاذبه عصر تکنولوژی” لقب بگیرند.
عشایر به شیوه ای جذاب و باورنکردنی طی قرن ها و سال های طولانی اقدام به حفظ سنن و آداب و رسوم گذشته خود نموده اند و این اصالت به جاذبه ای برای صنعت گردشگری تبدیل شده است.
مسکن عشایر و سبک زندگی آن ها، زبان، موسیقی، غذاهای محلی، صنایع دستی، رقص و لباس های محلی به همراه آیین های به جای آوردن جشن های عروسی و محلی از مهم ترین جاذبه های ایلات و عشایر است.
بارزترین مشخصه ایلات و عشایر شیوه زیست آنان است که بر خلاف یک جانشینان روستایی و شهری، در کوچ و نقل و انتقال دایمی سیاه چادرها و رمه های خود هستند.
عشایر کوچ رو ایرانی که یکی از جاذبه های مهم گردشگری فرهنگی به شمار می آیند در همه نقاط ایران، در حوزه های غرب و جنوب غرب، شرق و جنوب شرق، شمال غرب، شمال شرق و مرکزی ایران ایلات و عشایر پراکنده شده اند که در نوع زندگی عشایر خراسان شمالی از بارز ترین زندگی های دست نخورده و بکر است که یک لحظه زندگی کردن در کنار این اقوام آرزوی هر گردشگری است.
کوچ عشایر پیشه ای که نسل به نسل از پدر به پسر رسیده و هرسال، از جنگل های سرسبز و چمنزارهای بادگیر ارتفاعات کوچ می کند. کوچی که علاوه بر کمک به رزق، بیانگر سنت و فرهنگی دیرینه است و هم‌مسلکانش نیز آگاه به این مهم هستند.
بوی اصالت ایلی و ایل نوازی و کوچ عشایر و زندگی پر پیچ و خم کوچ‌روها، همان‌هایی که در ناملایمات زندگی کوچ‌نشینی فرهنگ اصیل ایرانی را پاس داشته‌اند و در سنتی‌ترین شیوه‌های زیستن حافظان آداب و رسوم بکر ایرانی را به شهر نشینی نشان می دهد.
رقص سیاه‌چادرها در دامن باد بهار و پاییز لباس‌های رنگارنگ زنان و مردان ایل، بوی نان تازه و گل‌های وحشی، تقلای رمه‌های تازه از راه رسیده برای بر گرفتن دمی از آب گوارای چشمه همه و همه هارمونی زیبایی از زندگی آرام و دلنواز را ایل عشایر است که باید به آن نگریست و از آن در زندگی روزمره خود الگو گرفت.
تمام باروبنه از لحافی برای خوابیدن، خوراک دام، وسایل برای دوشیدن شیر و تهیه پنیر و غذا، همه روی اسب و یا قاطر بارشده و حرکت آغاز می‌شود.تابستان باروبندیل اش را جمع کرده. ییلاق روز به روز سردتر می شود. اینک زمان کوچ عشایر خراسان شمالی است؛ کوچ پاییزه و حرکت به سمت قشلاق، به سوی استان گلستان.
این کوچ هم سختی های خودش را دارد و در میان راه هزاران مشکل به وجود می آید، اما چاره‌ای نیست و باید قدم در راه گذاشت. کوچ جدا از کارهای روزمره دامداری نیست؛ پس از اتراق، خوراک دادن به دام‌ها، دوشیدن شیر و پنیر زدن در حین کوچ هم ادامه دارد.
با آنکه کوچ روی و شبانی، سنتی است که از گذشته‌های دور به امروز رسیده اما همگام با تغییرات محیط بیرون حرکت کرده است و با توجه به برخی آداب خرد در دل این سنت می توان به گوشه‌ای از این تغییرات پی برد.
عشایر خراسان شمالی بارو بنه را جمع کرده و آماده کوچ به سوی مناطق قشلاقی خود به استان گلستان هستند اما آرزوی کوچی آسان را دارند ولی می دانند که مشکلات زیادی را از زمان کوچ تا رسیدن به مقصد باید طی کنند.
پرداخت هزینه های کوچ مکانیزه خارج از توان عشایر
عقیل غلامی رئیس بسیج جامعه عشایری خراسان شمالی در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: کوچ عشایر خراسان شمالی تا یک هفته دیگر به سوی مناطق قشلاقی یعنی استان گلستان آغاز می شود.
وی گفت: چند سالی بود که عشایر این استان تقاضای کوچ زودهنگام به علت بروز مشکلاتی همچون سرمای زودرس و یا خشکسالی به مناطق قشلاقی را داشته اند اما امسال شرایط مساعد بوده و بر اساس تقویم کوچ، کوچ به قشلاق را انجام می دهند.
وی با اشاره به اینکه مدتی است که تعدادی از خانوارهای عشایری کوچ خود را به مناطق قشلاقی و ییلاقی به صورت مکانیزه انجام می دهند، افزود: اما امسال هزینه کوچ مکانیزه به مناطق قشلاقی بالا رفته و از توان خانوارهای عشایری خارج است.
غلامی ادامه داد: هر راننده ای برای حمل دام و اسباب و اثاثیه رقمی را می گوید و این موضوع در کنار سایر مشکلات تبدیل به دغدغه ای دیگر برای عشایر شده است.
ایل راه هایی که در مناطق قشلاقی آماده پذیرای عشایر نیست
وی با بیان اینکه عشایر خراسان شمالی از سه ایل راه خود را به مناطق قشلاقی می رسانند، توضیح داد: یکی از این مسیرها شیروان-راز و جرگلان-خشت لی، دیگری از مسیر شلمی و یکی دیگر نیز مسیر گلی داغ-کلاله است.
وی با اشاره به اینکه بیشتر خانوارهای عشایری از مسیر سملقان-شلمی کوچ خود را انجام می دهند، گفت: اما این مسیر بسیار پر پیچ و خم بوده است.
این مسئول افزود: متاسفانه در استان گلستان ایل راه هایی که مسیر تردد عشایر خراسان شمالی است، آماده نشده اند. از سوی دیگر وقتی عشایر به مقصد می رسند با تخریب اماکن دامی و یا ابنیه ای که ساخته اند، مواجه می شوند.
تامین آب مورد نیاز عشایر از ته رودخانه ها
وی تصریح کرد: یکی دیگر از مشکلاتی که عشایر در مناطق قشلاقی با آن مواجه می شوند موضوع آب است، در گذشته پیگیری هایی برای تامین آب آن ها انجام و حتی مصوب شد تا یک ایستگاه برداشت آب از یک حلق چاه که در حوالی مراوه تپه است ساخته شود اما هنوز این امر اجرایی نشده است.
غلامی خاطرنشان کرد: عشایر مجبور هستند تا آب مورد نیاز خود را از ته رودخانه ها تامین کنند.
بیشتر شدن مشکلات عشایر با تعلیف دستی دام ها
وی به افزایش قیمت نهاده های دامی نیز اشاره کرد و گفت: متاسفانه تامین نهاده های دامی از عهده دامداران عشایری خارج است و در حال حاضر به مشکل برخورد کرده اند.
وی افزود: در حال حاضر این دامداران به دنبال آن هستند تا تعداد دام های خود را کاهش دهند تا بتوانند آن ها را مدیریت کنند حتی اگر شده دام های مولد را به فروش برسانند.
رئیس بسیج جامعه عشایری خراسان شمالی ادامه داد: تاکنون علوفه دام ها از مراتع تامین می شد اما با کوچ آن ها به مناطق قشلاقی و سرد شدن هوا باید تعلیف دام به صورت دستی صورت گیرد که چالش اصلی آن ها شروع خواهد شد.
وی تاکید کرد: تعداد زیادی از دامداران عشایری وام هایی برای تامین نهاده های دامی از بانک دریافت کرده اند اما موفق به پرداخت آن ها با توجه به مشکلات مذکور نشده اند از سوی دیگر تسهیلاتی نیز به آن ها داده نشده تا دام خود را نگهداری کنند.
وی به درگیری عشایر با منابع طبیعی استان گلستان نیز اشاره کرد و گفت: طی سال گذشته پرونده های زیادی برای عشایر خراسان شمالی تشکیل شد.
وی افزود: در واقع سال های سال است که عشایر در زمان قشلاق به استان گلستان کوچ می کنند اما طی این همه سال برای آن ها ممیزی مرتع صورت نگرفته و پروانه چرای دام صادر نشده است که نتیجه آن تشکیل پرونده های قضایی برای آن ها می شود.
بازسازی ایل راه ها در اولویت اصلی استان گلستان نیست
میرزایی رئیس اداره عمران و امور زیربنایی اداره کل عشایری خراسان شمالی نیز در گفت و گو اظهارکرد: از آنجاییکه ایل راه های مناطق قشلاقی عشایر خراسان شمالی در استان گلستان قرار دارد، خراسان شمالی نمی تواند به منظور بهسازی این ایل راه ها هزینه ای انجام دهد.
وی افزود: از سوی دیگر به دلیل اینکه عشایر حضور یافته در استان مذکور متعلق به خراسان شمالی بوده، بازسازی ایل راه ها در استان گلستان در اولویت کاری این استان نیز نیست.
میرزایی تاکید کرد: این مشکل می تواند با تعامل استانداران، فرمانداران و مدیران کل عشایری دو استان حل شود.
عدم دریافت پاسخ بابت ساخت ایستگاه های برداشت آب
قربانی معاون توسعه و عمران اداره کل عشایری خراسان شمالی در ادامه در گفت و گو با ایسنا، در ارتباط با ایستگاه های برداشت آب نیز گفت: طی مذاکرات انجام شده در چند سال گذشته قرار بر این شد تا به منظور دسترسی راحت تر عشایر خراسان شمالی در استان گلستان، دو تا سه ایستگاه برداشت آب ساخته شود.
وی افزود: پیگیری های فراوانی نیز در این ارتباط از سوی این اداره کل انجام شد اما هنوز این ایستگاه ها ساخته نشده اند.
قربانی ادامه داد: حتی اخیرا در ارتباط با این موضوع مکاتبه ای نیز صورت گرفت ولی هنوز پاسخی داده نشده است.
وی بیان کرد: خراسان شمالی از لحاظ قانونی نمی تواند در استان گلستان ایستگاه برداشت آب بسازد، بنابراین مجبور است به منظور تامین آب این افراد، آبرسانی را به صورت سیار انجام دهد.
این مقام مسئول توضیح داد: ۱۵ دستگاه خودروی تانکر در خراسان شمالی برای آبرسانی به عشایر وجود دارد اما تمامی آن ها فرسوده هستند، اما از محل سفر ریاست جمهوری اعتبار برای خرید این دستگاه اختصاص یافته که در صورت تخصیص آن، می توان مشکل را حل کرد.
وی گفت: اما همیشه در صورت مشکل برای تامین دستگاه تانکرهای آبرسان، تعدادی از تانکرها را اجاره و مشکل را حل می کردیم.
تخریب و تصرف ایل‌راه ها از مشکلات اساسی جامعه عشایری
محمدرضا قلی پور مدیرکل امور عشایری خراسان شمالی نیز در گفت و گو با ایسنا، تخریب و تصرف ایل‌راه ها را از مشکلات اساسی جامعه عشایری این استان بیان کرد.
وی اظهار کرد: برای جلوگیری از تخریب و تصرف ایل‌راه ها باید جلسات مشترکی با استان گلستان برگزار تا این مشکل حل شود.
قلی پور اظهار کرد: خراسان شمالی دارای ۶ هزار و ۲۵۰ خانوار عشایری است که حدود ۳۰ هزار نفر جمعیت دارند و ۳.۵ درصد از جمعیت استان را تشکیل می دهند.
وی تصریح کرد: این جمعیت، ۲۵ درصد گوشت قرمز و ۳۵ درصد از صنایع دستی استان را تولید می کنند.
این مقام مسئول گفت: خراسان شمالی از لحاظ دارا بودن جمعیت عشایری در جایگاه ۱۵ و در رده تولید گوشت قرمز عشایری در جایگاه ۱۲ کشوری قرار دارد.
- بیشتر بخوانید:
- ۲ هزار تن جو برای دام عشایر چهارمحال و بختیاری توزیع شد
