مجموع تراکتورهای کشور تا پایان سال ۱۴۰۱، ۵۸۹ هزار دستگاه است که از این عدد ۳۰۶ هزار دستگاه یعنی حدود ۵۲ درصد، عمر بالای ۱۳ سال دارد. تراکتورهای فرسوده فقط در یک قلم محصول کشاورزی، غلات، تقریباً ۲۱ میلیون تن سالانه ضایع می‌شود. اگر فقط یک درصد تلفات این بخش کاهش یابد، با قیمت میانگین ۱۵ هزار تومان، تقریباً ۳ هزار میلیارد تومان (همت) صرفه‌جویی می‌شود.
همچنین خسارت‌های تخمین زده شده در تراکتورهای سبک و نیمه سنگین که با توجه به مصرف سوخت‌ها است و از طریق موتور قابل پیگیری است، عدد بزرگی است. ماشین‌های کشاورزی علاوه بر آن چون از توان کششی استفاده میکنند تلفات یا افزایش سوخت ناشی از فرسودگی سیستم انتقال توان هم تأثیر مستقیم در افزایش سوخت دارد؛ البته متأسفانه مطالعه ویژه و قابل استنادی در مورد ماشین‌های کشاورزی و تأثیر فرسودگی بر افزایش مصرف سوخت انجام نشده است. بررسی‌های کارشناسی نشان داده متوسط سوخت تراکتورهای سبک تقریباً ۲ لیتر در ساعت و نیمه سنگین ۲.۴ لیتر در ساعت است که یک برآورد کارشناسی نشان داده تقریباً ۴۰۲ میلیون لیتر سوخت اضافه ناشی از فرسودگی در این ماشین آلات مصرف می‌شود. خسارت مالی ناشی از این میزان سوخت اضافه با مبلغ هر لیتر ۳۵۰ تومان عددی بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیارد تومان در سال است. این بخشی از سخنان محسن خلج، سرپرست معاونت سرمایه گذاری و نظام‌های بهره برداری مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی بود که در بخش اول این گفت‌وگو آمد. ادامه گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم.
بر اساس اظهارنظری که نماینده وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) درباره بازار تقاضا دارند، وزارت جهاد اعلام می‌کند عرضه کم است اما وزارت صمت عنوان می‌کند تولید بر اساس نیاز داخل است اما نیاز غیرواقعی، آمار بازار تقاضا را افزایش داده است. آیا آنچه به عنوان بازار تقاضا وجود دارد مازاد نیاز بخش کشاورزی است؟
بر اساس آخرین اطلاعی که در دست است، به تازگی در سند امنیت غذایی، هدف افزایش ضریب سطح مکانیزاسیون در پایان سال ۱۴۱۱ خورشیدی، سه اسب بخار در هکتار برآورد و ابلاغ شده است. یعنی برنامه وزارت جهاد کشاورزی سالی یک دهم اسب بخار برای افزایش اسب بخار ماشین آلات مورد استفاده در این حوزه باید دیده شود. کشور حدود ۳۰۶ هزار تراکتور با عمر بیش از ۱۳ سال دارد. اگر قرار باشد در یک برنامه ۵ ساله این آمار با ماشین آلات جدید جایگزین شوند به سالی ۶۰ هزار تراکتور نیاز است. اگر برنامه ۱۰ ساله باشد سالانه تقریباً باید ۳۰ هزار تراکتور فقط برای نوسازی اختصاص یابد. این استدلال وزارت صمت را هم رد نمی‌کنم؛ شاید برخی از تقاضاها ناشی از شرایط اقتصادی کشور باشد.
در مجموع اگر قرار باشد به نوسازی ناوگان فرسوده حوزه کشاورزی پرداخت و ماشین آلات را ارتقا دهیم، نیاز کشور بیش از ظرفیتی است که در تولید داخل داریم، به ویژه محصولات که عرضه می‌شود غالباً تراکتورهای متوسط هستند. اگر تیراژ تولید انواع مدل‌های تراکتورسازی با توجه به محصولات داخلی را بررسی کنیم، می‌بینیم در بخش تراکتورهای سنگین کمبود وجود دارد. متقاضی این تراکتورها زیاد است و ظرفیت تولید با آمار متقاضی همخوانی ندارد، در نتیجه این اختلاف منجر به افزایش قیمت در بازار شده است. ضمن احترام به نظر وزارت صمت، به هر حال ما متولی این هستیم که نیاز بازار را پاسخ دهیم. بازار خودرو و وضعیت آن مثال خوبی برای روشن کردن وضعیت بازار تراکتور است. ممکن است تقاضای موجود بازار خودرو تا چند وقت پیش احساس می‌شد مصنوعی است، اما به هر حال باید به این نیاز پاسخ داد؛ هر بار قیمت‌ها به صورت نجومی بالا رفت و غیرقابل کنترل شد تا اینکه موضوع واردات خودروهای کارکرده از طریق مجلس شورای اسلامی مطرح شد. شاهد بودیم که این مساله چقدر بر بازار خودرو تأثیرگذار بود.
نمی‌توان منکر وضعیت موجود ماشین آلات کشاورزی از جمله تراکتور بود. ضروری است دلایل را پیگیری و رفع کنیم نباید از زیر بار پاسخ به نیاز بازار فرار کرد. ضروری است با افزایش تیراژ، ارتقا کیفیت، تناسب تولید متناسب با نیاز، بازار را مهار کرد؛ وگرنه مشکل دامن زده شده و همه را درگیر می‌کند.
وزارت صمت عنوان می‌کند صف طولانی انتظار برای دریافت تراکتور مربوط به قدرت اقتصادی کشاورزان و میزان تسهیلات تخصیص داده شده است. نظر شما در این خصوص چیست؟
چند سال تسهیلات پرداخت نشد مانند سال ۱۴۰۰ اما محصولات تراکتورسازی نقدی به فروش رسید. البته ما هیچ محدودیتی در پرداخت تسهیلات نداریم زیرا سیاست ما تأمین نیاز کشاورزان است. اگر کشاورز به تسهیلات نیاز داشته باشد پیگیری می‌کنیم و وصول می‌شود. اگر تا امروز مشکلاتی وجود داشته به دلایل محدودیت‌های خود ایجادشده در مسیر پرداخت تسهیلات بوده که یکی از آنها قیمت تراکتورها است.
بر اساس ابلاغیه‌ای که از سوی وزارت صمت و سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان به وزارت جهاد کشاورزی و بانک کشاورزی ابلاغ شد، ملاک پرداخت تسهیلات، داشتن پیش فاکتور و صدور پیش فاکتور با قیمت ثبت شده در سامانه ۱۲۴ است. یعنی مرکز مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی و بانک کشاورزی مکلف به تبعیت از قیمت سامانه ۱۲۴ هستند. نزدیک به ۲ سال است که تراکتورسازی افزایش قیمت دارد اما نرخ فروش آن با قیمت‌های ثبت شده در سامانه ۱۲۴ اختلاف داشته و متفاوت است. جلسات متعددی با وزارت صمت و سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان هم برگزار شد که بتوان بر سر قیمت محصولات توافق شود و در سامانه، نرخ‌ها به روز بارگذاری شود. چند هفته پیش بود که سازمان حمایت، قیمت محصولات تراکتورسازی را اعلام کرد اما هنوز پیش فاکتورهای صادر شده شرکت با قیمت‌های سامانه انطباق نداشته و قیمت‌های جدید در سامانه ۱۲۴ بارگذاری نشده است (تا زمان این گفت‌وگو هنوز ثبت نشده بود).
قیمت انواع تراکتور از سوی سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان تعیین می‌شود و قیمت دستوری دارد؟
قیمت دستوری ندارد اما شرکت‌های تولیدکننده مکلف شدند قیمت خود اظهاری خود را در سامانه ۱۲۴ در بخش ماشین‌های کشاورزی ثبت کنند. این قیمت‌ها با آنچه هنگام فروش اعلام می‌شود متفاوت بوده که ممکن است در تراکتور اینگونه نباشد اما در ادوات دیگر، قیمت یک محصول در جاهای مختلف متفاوت بوده و این مساله در پرداخت تسهیلات اشکالاتی به وجود آورده و نظارت را دچار اختلال می‌کند.
با تمام تنش‌هایی که در ۶ ماهه نخست سال وجود داشت، بالاخره سازمان حمایت اجازه داد که تولیدکنندگان قیمت محصولات را به شکل خود اظهاری در سامانه ۱۲۴ ثبت کنند از جمله شرکت تراکتورسازی و کمباین سازی. جلسه‌ای هم با حضور رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و همکاران بانک کشاورزی برگزار و تلاش شد که سهم پرداخت تسهیلات نسبت به آورده متقاضی افزایش یابد. در حال حاضر نسبت این نرخ در ادوات ۲۰ به ۸۰ است؛ ۲۰ درصد آورده متقاضی و ۸۰ درصد تسهیلات برای ماشین‌های کشاورزی. توافقی هم با شرکت تراکتورسازی شد که سهم آورده را بیشتر کند و فکر می‌کنم روی حدود ۳۰ درصد توافق شد.
اما مشکل اساسی در فروش تراکتور و پرداخت تسهیلات مربوط به آن، صرفاً عدم انطباق پیش فاکتورهای صادر شده با قیمت‌های ثبت شده در سامانه ۱۲۴ است. اگر این چالش رفع شود وزارت جهاد کشاورزی محدودیتی برای پرداخت تسهیلات تراکتور ندارد.
پس این صف‌های طولانی که گاهی عنوان می‌شود بیش از ۴ سال زمان نیاز است تا یک کشاورز تراکتور خود را دریافت کند به چه چیزی بر می‌گردد؟
به همان چیزی که قبلاً عنوان شد؛ به تقاضای بازار و تولید که با هم همخوانی ندارد. وزارت جهاد کشاورزی به سامانه‌ای که متقاضیان در آن ثبت نام میکنند دسترسی ندارد اما همان طور که گفتم بر اساس برخی گزارش‌ها حتی این تقاضا در مقطعی به ۸۰ هزار نفر هم رسید.
در چند سال اخیر که تولید به نسبت رشد داشت تیراژ تولید به ۲۰ تا ۲۵ هزار دستگاه در سال رسیده است. اما با آمار ۵۰ هزار متقاضی فاصله دارد. بنابراین صف طولانی انتظار برای دریافت تراکتور به عدم تناسب عرضه و تقاضا در بازار بر می‌گردد. هنگامی که تقاضای بازار نسبت به عرضه بیشتر باشد منجر به نوبت دهی می‌شود.
