بررسی‌های میدانی حاکی از آن است که هر کیلوگرم برنج طارم ممتاز از ۴۳هزار تومان در تیرماه ۱۴۰۰ به ۱۵۰هزار تومان در همین بازه زمانی رسیده که نشان می دهد ۲۴۸ درصد گران شده است. از طرف دیگر هر کیلوگرم برنج هاشمی از ۳۹ هزار تومان در تیرماه ۱۴۰۰ به ۱۲۸هزار تومان رسیده که نشان از گرانی ۲۲۸ درصدی دارد. البته اخیرا قاسمعلی حسنی دبیر اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران از کاهش ۱۰ هزار تومانی قیمت برنج در هر کیلو خبر داده و گفته احتمالا قیمت برنج در روزهای آینده تا ۲۰ هزار تومان در هر کیلوگرم کاهش قیمت خواهد داشت. با توجه به قرار داشتن در فصل برداشت برنج و لغو ممنوعیت برنج انتظار می‌رود بازار در روزهای آینده با کاهش قیمت مواجه شود. البته باید دید چه شوکی به بازار برنج وارد خواهد شد و در این میان چگونه می توان بازار را طوری تنظیم کرد که هم تولیدکننده کمتر متضرر شود و هم مصرف کننده بتواند این کالای اساسی را با قیمت متناسب تری تهیه کند. اسماعیل یزدان پناه، مدیرعامل مرکز بین‌المللی تجارت و پایانه صادرات برنج ایران به برخی نکات در خصوص تولید داخل و واردات برنج اشاره می کند و از زمان کشف قیمت در بازار می گوید:
اساسا چه شد که قیمت برنج به یکباره قد کشید و بازار از کنترل خارج شد؟
سال گذشته برنج به واسطه گپ قیمتی یا تورمی که ایجاد شده بود به یک باره گران شد. در واقع به واسطه دو سال کرونا و نبود بازار مناسب برای برنج، این محصول نتوانست همراه کالاهای دیگر افزایش قیمت داشته باشد. سال گذشته به واسطه آب و هوا کاهش تولید را داشتیم و از طرفی با افزایش تقاضا مواجه شدیم به واسطه اینکه تالارها و رستوران ها بعد از دو سال کرونا باز شده بودند. البته می شد اقدامات و راهکارهایی را ارائه داد که این مشکلات ایجاد نشود.
ما موافق افزایش بیش از حد برنج در پایان سال زراعی نبودیم ولی شرایط اینگونه حکم می کرد و بایستی این آمادگی وجود می داشت که جلوی این افزایش ناگهانی گرفته شود اما گرفته نشد. اما امیدواریم این امر باعث نشود که سال جدید با توجه به افزایش هزینه تولیدی که برای کشاورزان ایجاد شده و هزینه های زیادی را که برای تولید برنج انجام دادند نتوانند محصولاتشان را به قیمت مناسب و منطقی به فروش برسانند و متضرر شوند. همیشه تولید دو سو داشته: یک سو حمایت از تولیدکننده و یک سو حمایت از مصرف کننده. زمانی عادلانه است که منافع هر دو طرف دیده شود و برای آن برنامه داشته باشیم.
درست است که واردات به تولیدات داخلی آسیب می‌زند اما تجربه نشان داده ممنوعیت واردات باعث سودجویی از طرف تولیدکنندگان داخلی و دلالان می شود. البته از طرفی هم اگر واردات آزاد شود تولیدکنندگان ضرر می‌کنند. چه می توان انجام داد که از این چرخه معیوب خارج شد؟
خارج شدن از این چرخه راهکارها و ابزارهای مختلفی دارد. باید اقدامات به گونه ای باشد نه مصرف کننده و نه تولید هیچ یک متضرر نشوند. در کشور چین سالانه ۲۰۰ میلیون تن برنج تولید می شود از طرفی این کشور بزرگترین تولیدکننده هم هست و سالی ۵ میلیون تن برنج وارد می‌کند ولی سالی یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن هم صادرات انجام می دهد. که نشان می دهد با صادرات خود تنظیم بازار می کند.
در کشور ما هم ابزاری مانند رصد پایش انبار وجود دارد اما از آن استفاده نمی کنیم. این ابزار زمانی استفاده می شود که عرضه برنج کم می شود یا قیمت ها در حال افزایش است، لذا در این شرایط سازمان های مربوطه رصد انجام می دهند که چه میزان برنج های انبار شده وجود دارد و پیگیری می کند تا این برنج ها به بازار عرضه شود.
از طرفی اگر می خواهیم منافع بیشتری به کشاورز برسد و در مقابل مصرف کننده لطمه نبیند باید هزینه های تولید را کاهش دهیم. در راهکارها از مکانیزاسیون سخن می گوییم که سبب کاهش هزینه می شود اما به حدی خرید و نگهداری این ماشی آلات گران می شود که از حیز انتفاع خارج و خودش سبب افزایش هزینه می شود. پس ما باید نسبت به مکانیزاسیون، کود و سم و نهاده به دنبال کاهش هزینه ها باشیم که باعث می شود کشاورز محصولش را با قیمت مناسبی عرضه و مصرف کننده هم با قیمت مناسبی خریداری کند.
وقتی به یک قیمت مناسبی دست پیدا کردیم باید با ابزارهایی که داریم مانند ابزارهای نظارتی، پایش انبارها، ابزارهای تنظیم بازار مانند بورس کالای کشاورزی، تنظیم کردن عرضه و تقاضا بتوانیم قیمت ها را متناسب نگه داریم.
ارزان دادن محصول تولیدی دست مصرف کننده هنر نیست. چرا که اگر تولیدکننده حمایت نشود و دلگرم نشود به دنبال تولید نمی رود و همین موضوع بازار را دچار التهاب بیشتری می کند. پس ما باید نه از ارزانی خوشحال شویم نه از گرانی. باید ابزارها را درست و در جهت تنظیم و نظارت بر بازار به کار ببریم.
نیاز کشور چه میزان واردات است؟
ما ۳ میلیون تن برنج در کشور مصرف داریم که ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تن آن از طریق تولید تامین می شود و ۷۰۰ هزار تن سالانه نیاز داریم که در ۴ ماه نخست امسال بیش از ۶۰۰ هزار تن وارد شده است یعنی ما ۱۰۰ هزار تن دیگر برای تامین مصرف داخل برای سال ۱۴۰۱ نیاز به واردات داریم. اما طبیعتا بیش از این مقدار واردات انجام می گیرد. سالانه به طور متوسط یک میلیون و ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن برنج وارد کشور می شود که امسال هم مرز یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن را رد خواهد کرد. این حجم واردات رکود ایجاد می کند البته تا چند ماه آینده که برنج های داخلی هم وارد بازار شد قطعا ما باید دنبال چاره باشیم که چه کنیم که کشاورز ضرر نکند.
کشف قیمت برنج چه زمانی اتفاق می افتد؟
بازار اکنون در حال کشف قیمت جدید برنج است و ۲۰ تا ۳۱ مرداد می توان حدود قیمت را مشخص کرد.
آیا ارزان شدن برنج مصرف کننده ها را به سمت خرید بیشتر سوق می دهد؟
زمانی که ما در بازار ضعف عرضه را می بینیم سودجویان با خرید بیشتر به دنبال ایجاد شوک هستند تا آنچه انبار کرده اند را بتوانند گران بفروشند ولی برای امسال چنین شرایطی را متصور نیستم.
