نیشکر یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی است. نوسان قیمتی شکر در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سایر اقلام مصرفی بیشتر بود. جنگ روسیه و اوکراین شرایطی را در سطح بین الملل به وجود آورد که سبب شد تا نرخ نیشکر در جهان افزایش چشمگیری داشته باشد. بخشی از این موضوع، به تأمین سوخت خودروها از گیاه نیشکر بر می‌گردد؛ از این رو شکر کالایی سیاسی بوده و تا حدودی به قیمت نفت وابسته است. بالا و پایین شدن نرخ نفت تا حدودی قیمت شکر را هم دچار نوسان می‌کند. به عنوان مثال بخشی از شکر جهان به وسیله برزیل تأمین می‌شود. این کشور تولید نیشکر داشته و بخشی از نیاز جهانی را پوشش می‌دهد. آغاز جنگ روسیه و اوکراین و چالش تأمین سوخت، باعث شد تا بخشی از این ماده گیاهی برای تولید اتانول و تأمین سوخت خودرو و… مورد استفاده قرار بگیرد.
بررسی آمار تولید شکر در یک دهه گذشته کشور نشان می‌دهد اوج کشت چغندر قند و نیشکر و نیز استحصال شکر از آنها در سال ۹۶ خورشیدی انجام شد. در این سال مجموع تولید به بیش از دو تن رسید. در سال‌های قبل و بعد از ۹۶ تولید شکر از حدود یک میلیون تن تجاوز نکرد.
آمار تولید
در سال ۱۳۹۰ تولید چغندرقند کشور ۴ میلیون و ۷۰۲ هزار و ۸۱۷ تن بوده و شکر استحصال شده از آن ۶۳۵ هزار و ۹۶ تن بوده است. در همین سال تولید نیشکر کشور به ۵ میلیون و ۶۴۳ هزار و ۳۶۰ تن رسد و شکر استحصال شده آن ۵۱۳ هزار و ۶۵۶ تن بوده است. در سال ۹۰ میزان شکر تولید شده در ایران یک میلیون و ۱۴۹ هزار و ۵۶۲ تن بود. این آمار در سال‌های ۹۱ و ۹۲ روند کاهشی دارد.
تولید چغندرقند در سال ۹۱ حدود ۴ میلیون و ۷۰ هزار تن و شکر استخراج شده آن حدود ۵۸۰ هزار تن بود. کشت نیشکر هم با ۳۰۰ هزار تن کاهش به حدود ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تن رسید اما شکر تولیدی آن بیش از سال ۹۰ بوده و ۵۴۵ هزار و ۱۹۱ تن بود. جمعاً در سال ۹۱ یک میلیون و ۱۲۴ هزار و ۲۸۶ تن شکر در کشور تولید شد.
این عدد در سال ۹۲ باز هم نزولی بود و میزان تولید چغندرقند به حدود ۳ میلیون و ۳۰۰ تن رسید. برعکس کشت نیشکر روند صعودی داشت و به بیش از ۶ میلیون تن بود. مجموع شکر تولید شده کشور در سال ۹۲ حدود یک میلیون و ۱۲۲ هزار تن برآورد می‌شود.
وضعیت تولید به همین نسبت در سال ۹۳ ادامه پیدا می‌کند و در سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶ شاهد جهش کشت چغندرقند و نیشکر و نیز تولید شکر در کشور هستیم. تولید چغندرقند در سال‌های ۹۴ و ۹۵ بیش از ۵ میلیون تن رسیده و کشت نیشکر بیش از ۷ هزار تن بود. ۱.۵ و ۱.۶ تن، آمار تولید شکری است که در این دو سال تولید شد. اما اوج تولید در سال ۹۶ با کشت بیش از ۸ میلیون تن چغندرقند و نزدیک ۸ تن نیشکر انجام شد و تولید شکر در این سال به حدود دو میلیون و ۱۵ هزار تن رسید.
در ادامه دوباره کشت و تولید این محصول استراتژیک کشاورزی روند نزولی داشته به طور که کمترین شکر استحصال شده دهه ۹۰ در سال ۹۸ یعنی یک سال پس از تحریم رقم خورد. تولید سالانه شکر در این سال به کمتر از یک تن رسید.
به طور عموم در کشور کشت نیشکر بیش از چغندرقند است اما سال ۱۴۰۰ این عدد برعکس شد؛ کشت چغندرقند حدود یک تن نسبت به نیشکر بیشتر بود. با این وجود شکر استحصال شده از کشت چغندرقند و نیشکر کمتر از سال ۹۹ بوده و از حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن تجاوز نکرد.
عوامل مؤثر در تولید شکر
علیرضا اشرف، عضو هیأت مدیره انجمن صنایع قند ایران درباره چرایی استحصال شکر بیشتر از کشت کمتر نیشکر و چغندرقند در برخی از سال‌های دهه ۹۰ گفت: در تولید شکر ۳ عامل تأثیر دارد؛ تناژ (وزن) تولید چغندرقند و نیشکر، عیار و درصد قند این دو محصول و عامل سوم درصد خلوص آنهاست.
وی افزود: ممکن است شرایط آب و هوایی مناسب نبوده و آبیاری محصولات به موقع انجام نشده باشد و کیفیت محصولات با وجود تناژ بالاتر، مناسب نبوده، در نتیجه شکر کمتری استحصال شود. یا ممکن است در سالی میزان تولید پایین‌تر باشد اما درصد استحصال شکر بیشتر باشد. به این ترتیب ممکن است زمانی از ۸۰ درصد محصول
مثلاً ۵ میلیون تن محصول با عیار ۱۲ و خلوص ۹۰ درصد استخراج شود اما همین اعداد در همین تناژ در سال دیگر به ۱۰ درصد عیار و ۸۰ درصد خلوص کاهش پیدا کند.
این فعال بخش قند و شکر ادامه داد: اصولاً مشکلات کشت چغندرقند نسبت به نیشکر بیشتر است و آمار تولید نیشکر کشور بیشتر از چغندرقند انجام می‌شود.
