مجتبی خیام نکویی با بیان اینکه اهمیت امنیت غذایی بعد از جنگ اوکراین و روسیه جایگاه ویژه‌ای را پیدا کرد، اظهار کرد: البته قبل از آن نیز اهمیتش آشکار بود ولی به دلیل اینکه کشورها قادر بودند نیاز خود را با خرید از دیگر کشورها تامین کنند به عنوان یک معضل تلقی نمی‌شد.
وی ادامه داد: در جنگ اوکراین و روسیه برای ۵۰۰ هزار تن گندم بین چند کشور معارضات بسیاری شد. بنابراین امروز بحث امنیت غذایی تقریباً روی میز تمام کشورها به عنوان مسئله اصلی قرار گرفته است. سال گذشته رهبری در دیدار با هیات دولت فرمودند مسئله امنیت غذایی مسئله درجه یک کشور است و توجه مسئولان و در حقیقت مسئولان نظام در رده‌های مختلف را به این موضوع معطوف کردند.
رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی گفت: در این اتفاقاتی که افتاد شاهد کاهش عرضه محصولات غذایی در دنیا و رشد قیمت شگفت انگیز آنها که در مواردی تا دو و سه برابر نیز رسید، بودیم و به همین دلیل کشورها به فکر افتادند تا بتوانند در حوزه محصولات راهبردی تمهیداتی برای تأمین آن بیاندیشند.
وی با بیان اینکه تعریف امنیت غذایی در ۲۷ یا ۲۸ سال پیش این بود که یک کشوری بتواند غذای مورد نیاز مردمش را از طریق واردات و تولید داخل تامین کند، گفت:امروز در دنیا تعریف امنیت غذایی این نیست و در این حوزه حداقل چهار مؤلفه باید اتفاق بیفتد. مولفه اول فراهمی است؛ یعنی تامین و تولید. مولفه دوم دسترسی است؛ یعنی اگر مردم از لحاظ توانمندی اقتصادی قابلیت خرید مواد غذایی را نداشته باشند که بتوانند برای یک زندگی فعال نیاز مغذی خودشان را تأمین کنند بنابراین ما به امنیت غذایی دست پیدا نکرده‌ایم. سوم بحث سلامت است؛ یعنی غذایی که در کشور تولید یا وارد می‌شود سالم باشد. چهارمین بحث پایداری است؛ یعنی اگر ما بخواهیم به یک امنیت غذایی پایدار دست پیدا کنیم نباید به گونه‌ای باشد که یکسال نیازمان را تأمین کنیم سال دیگر در اثر مشکلات اقلیم یا سایر مشکلات ما دچار مشکل تأمین شویم. بنابراین این چهار مؤلفه حداقل مؤلفه‌هایی است که باید برای بحث امنیت غذایی در نظر بگیریم.
خیام نکویی اضافه کرد:روزی که انقلاب ما پیروز شد ۳۶ میلیون جمعیت داشته‌ایم. ۲۵ میلیون تن تولیدات غذایی ما بوده است. در ظرف ۴۴ سالی که از انقلاب می‌گذرد، تولید بخش کشاورزی ۵ برابر شده است. در حال حاضر ۱۲۵ میلیون تن تولید بخش کشاورزی است که حدود ۴۰ درصد این افزایش ناشی از افزایش سطح زیرکشت و بیش از ۶۰ درصد آن نیز ناشی از رسوخ دانش و فناوری بوده است.
وی با اشاره به اینکه در شرایط موجود حدود ۸۰ درصد از نیاز مردم را تأمین می‌کنیم، گفت: اگر بخواهیم آمار نسبتاً دقیقی بدهیم برای حدود مابقی ۲۰ درصد سالیانه بنا به توان دولت‌ها و تصمیماتی که می‌گیرند بین ۱۰ تا ۱۶ میلیارد دلار از ارز کشور خارج می‌شود.
سرانه مصرف روغن در کشور بالای ۲۳ کیلو است
معاون وزیر جهادکشاورزی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به اینکه بخشی از این ارز به واردات روغن تخصیص داده می‌شود، گفت:یکی از مشکلاتی که در کشور داریم بالا بودن میزان مصرف روغن است. سرانه مصرف در کشور بیش از ۲۳ کیلو است و این شرایط را به گونه‌ای سوق داده که سالیانه به بیش از ۲ میلیون تن نیاز روغن داریم. این در حالیست که تنها ۷ درصد از این میزان در داخل کشور تولید می‌شود. بنابراین بالغ بر ۹۰ درصد را باید وارد کنیم.
به گفته وی خوراک دام و طیور نیز در همین بخش قرار می‌گیرد و موارد ذکر شده تقریباً مجموعاً ۵۰ درصد از بخشی از واردات را در حوزه مواد غذایی به خودش اختصاص می‌دهد.
خیام نکویی در ادامه گفت: در برنج نیز تقریباً در سال‌های متفاوت بین ۲ میلیون تا ۲.۵ میلیون تن در نوسان تولید داشتیم و میانگین تقریباً سالی یک میلیون تن واردات برنج داریم که این قسمت عمده از واردات ما است. یک بخشی دیگر هم محصولات فناورانه است.
هر یک درجه سانتیگراد افزایش دما، کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی محصولات کشاورزی
وی با بیان اینکه سوالات پیش روی ما این است که آیا هر چقدر به جلو برویم امکان تأمین محصولات راهبردی در داخل کشور فراهم است یا خیر؟ آیا می‌توانیم به مرز خودکفایی برسیم یا این بیشتر یک شعار است؟ گفت:حقیقتاً اگر بخواهیم تحلیل کنیم چالش‌های زیادی در پیش‌رو داریم. کشور خشک و نیمه خشک هستیم و میزان بارندگی در طول سه دهه گذشته از ۲۵۰ میلیمتر به ۲۲۰ میلیمتر کاهش پیدا کرده است، بنابراین ما به سمت خشکسالی بیشتر سوق پیدا می‌کنیم. از طرفی شاهد تغییر اقلیم در دنیا نیز هستیم. کشور ما هم از آن مستثنی نیست. بر اساس آخرین مقالاتی که در دنیا در خصوص تغییر اقلیم منتشر شده، هر یک درجه سانتیگرادی که دمای زمین افزایش پیدا می‌کند، به طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ درصد محصولات کشاورزی کاهش پیدا می‌کند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی افزود: از آن طرف در داخل کشور منابع آبی کاهش پیدا کرده است. یک روز در بخش کشاورزی ۹۶ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌کردیم، اما در حال حاضر آمار متفاوت است. بر اساس اعلام وزارت نیرو حدود ۸۲ میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی آب مصرف می‌شود و بخش کشاورزی نیز عنوان می‌کند که این میزان کمتر است. از طرفی متأسفانه استفاده درستی از منابع خاکی نکرده‌ایم و خاکمان را به سمت فقر پیش برده ایم. خاک‌ها درحقیقت غنی سازی لازم را ندارند.
تولید محصولات کشاورزی باید از مسیر دانش بنیانی بگذرد
به گفته وی برای برون رفت از مشکلات بخش کشاورزی و تامین محصولات راهبردی و غذای مردم باید کشاورزی را دانش بنیان کنیم. یکی دیگر از آثار دانش بنیان شدن بخش کشاورزی حفظ منابع پایه یعنی آب و خاک است. اگر می‌خواهیم کشاورزی را دانش بنیان کنیم باید میزان استفاده از آب را کاهش دهیم. به همین جهت در برنامه هفتم هم پیش بینی شده که ۸۲ میلیارد متر مکعب به ۶۵ میلیارد در پایان برنامه کاهش پیدا کند و دقیقاً این در الگوی کشت دیده شده است.
وی با حضور در یک برنامه تلویزیونی، افزود: دانش بنیان شدن یعنی استفاده از تمام روش‌ها و متدهایی که بتواند میزان استفاده از آب را در بخش کشاورزی کاهش دهد که این مهم گاهی استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین است و در برخی مواقع نیز رقم جدید کم آب بر و یا جابه‌جایی تاریخ کشت است.
بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی داریم
رئیس سازمان تات با اشاره به اهمیت حفظ ذخایر ژنتیکی در کشور گفت: متأسفانه در طول این سال‌ها به ذخایر ژنتیکی به درستی توجه نکرده‌ایم. جزو هشت کشور تنوع زیستی دنیا هستیم. ۸۳۰۰ گونه گیاهی داریم. از این تعداد گونه گیاهی، بیش از ۲۰۰۰ گونه با مصرف دارویی است و بیش از ۲۰۰۰ گونه آن نیز فقط متعلق به جمهوری اسلامی است. یعنی گونه بومی جمهوری اسلامی است.
وی عنوان کرد: بنابراین یکی از دستاوردهای دانش بنیان شدن هم این است که بتوانیم این ذخایر ژنتیکی را حفظ کنیم و درحقیقت آنها را حراست کنیم.
معاون وزیر جهادکشاورزی به الگوی کشت نیز اشاره کرد و گفت: الگوی کشت بعد از ۵۱ سال در کشور تهیه و تدوین شد. سال گذشته ما این مهم را انجام دادیم و مجری آن هم معاونت زراعت وزارتخانه است. مسئولیت سازمان تات در الگوی کشت، به روزرسانی و نظارت است. سال گذشته الگوی کشت را فقط برای محصولات زراعی تدوین کردیم. از ۱۲۵ میلیون تن تولید بخش کشاورزی ۸۲ میلیون تن آن حوزه زراعت است و حدود ۲۳ یا ۲۴ میلیون تن آن حوزه باغبانی است که اتفاقاً باغبانی نیازمند اجرای الگوی کشت مهمتری است.
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به خودکفایی در گندم نیز اشاره کرد وگفت: از مجموع ۲ میلیون هکتار سطح زیر کشت گندم آبی و ۴ میلیون هکتار سطح زیر کشت دیم تاکنون بالغ بر ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن گندم از زارعان خریداری شده است که اگر این را اضافه کنیم به میزان بذری که کشاورزان برای خودشان نگه می‌دارند و مقداری که ممکن است به صنف و صنعت بدهند، ما می‌توانیم حدود ۲.۵ تا ۳ میلیون تن هم به این عدد اضافه کنیم. از طرفی در هر ماه یک میلیون تن گندم نیاز داریم و ۱.۵ میلیون تن هم در مجموع نیاز صنف و صنعت است؛ بنابراین کل نیاز کشورمان ۱۳.۵ میلیون تن است. امسال با ۱۰.۵ میلیون تن تولید و میزانی که کشاورزان برای خودشان نگه داشته اند در آستانه خودکفایی هستیم.
وی علت افزایش تولید گندم را قیمت قابل قبول خرید تضمینی، تامین بذر و کود به موقع عنوان کرد.
نکویی با بیان اینکه امسال الگوی کشت را یک ماه دیگر تقریباً شاید هم کمتر ابلاغ می‌کنیم، گفت:الگوی کشت امسال محصولات باغبانی را هم شامل می‌شود.
۹۸ درصد بذر محصولات زراعی از داخل تامین می‌شود
معاون وزیر جهادکشاورزی در ادامه به وضعیت تولید بذر در کشور اشاره کرد و گفت: ۹۸ درصد بذر محصولات زراعی از داخل کشور تأمین می شود. صد در صد بذر گندم موجود از داخل تامین می‌شود. در مجموع سازمان تحقیقات آموزش و ترویج ۵۶۰ هزار تن میانگین سالانه تولید بذر محصولات زراعی دارد و این معادل یک میلیارد دلار است. اگر این میزان را تولید نمی‌کردیم یعنی کشور باید یک میلیارد دلار بذر وارد می‌کرد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر بذرهای هیبرید ذرت را داخل کشور تولید می‌کنیم و بخشی از بذرهای هیبرید را صادر می‌کنیم، همچنین بعضی از بذرهای سبزی وصیفی را وارد می‌کنیم که بالغ بر ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار ارز از کشور خارج می‌شود.
خیام نکویی با اشاره به اینکه عدم وجود آمار و اطلاعات دقیق یکی از چالش‌های بخش کشاورزی است، گفت: سال گذشته نمایشگاهی را در محضر مقام معظم رهبری داشتیم، یکی از سؤالات ایشان این بود که در طول سال‌ها به من گزارش می‌کنند برای آمار و اطلاعات و داده‌های بخش کشاورزی دقیق نیست که کاملاً ایراد ایشان درست است. یکی از اقداماتی که خوشبختانه تعدادی از شرکت‌های دانش بنیان متمرکز شده‌اند، این است که با استفاده از اطلاعات ماهواره‌ای و فناوری بتوانند سطح زیرکشت محصولات مختلف را به طور تقریبی با میزان تولید آن برآورد کنند.
وی تصریح کرد:البته یک مرکز تولید داده‌های بخش کشاورزی را در سازمان تات ایجاد کرده‌ایم و با چند شرکت دانش‌بنیان بخش خصوصی هم در این بخش تعامل کردیم تا برای اولین بار یک آمار موجه و قابل قبول و مستند بر داده‌ها و اطلاعات ماهواره‌ای در داخل کشور داشته باشیم.
خیام نکویی در ادامه گفت: حدود ۴.۵ تا ۵ میلیون بهره بردار در بخش کشاورزی داریم که این ۱۲۵ میلیون تن محصول کشاورزی را تولید می‌کنند. از میزان حدود ۸۲ میلیون تولیدات زراعی، حدود ۲۳ یا ۲۴ میلیون تولیدات باغی و ۱۸ میلیون هم تولید دامی و طیور و عسل و تولیدات شیلاتی است. نکته‌ای که وجود دارد این است که از این تعداد بهره بردار، حدود ۷۰ درصد آنها یا کم سواد هستند یا سواد بسیار ابتدایی دارند. در بخش کشاورزی میانگین سن بهره بردارها ۵۴ سال است و ما دچار یک چالش بزرگ در آینده بخش کشاورزی هستیم و کشاورز جوان نداریم.
وی عنوان کرد: در این راستا سال گذشته ۴۲ هنرستان کشاورزی را فعال و بیش از ۳۰۰۰ فرزند کشاورز را وارد این هنرستان‌ها کردیم. البته آموزش و پرورش هم ۱۰۲ هنرستان کشاورزی دارد و منتها باید دو اقدام مهم را در بخش کشاورزی انجام دهیم که یکی از آنها تربیت کشاورزان آینده از فرزندان کشاورز و دیگری در حوزه رشته‌های تحصیلات تکمیلی برای تأمین نیازهای شرکت‌های دانش بنیان کارشناس و اعضای هیئت علمی است.
عملکرد پسته بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلو است
خیام نکویی در پایان به تولید پسته در ایران اشاره کرد و گفت: در تولید پسته در دنیا، رتبه دوم را داریم. در شرایط خیلی مطلوب حدود یک میلیارد دلار ارزش صادرات پسته است، ولی متأسفانه پسته که عمده‌ترین محور تولید آن در استان‌های کرمان و استان‌های جیرفت است به سمت شمال کشور پیش می‌رود. درحقیقت دو هفته گذشته نقشه راه را برای پسته و دانش بنیان شدن پسته ترسیم کردیم و ما نیاز به هیچگونه گسترش باغات پسته نداریم. ولی متأسفانه میانگین عملکرد پسته ما در حال حاضر بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلو است.
وی اضافه کرد: البته در مواردی تا ۲ تن، ۳ تن یا حتی ۴ تن هم برداشت پسته داریم، ولی آن برای مزارع و باغات درجه یک است و این در حالیست که اکثر باغات ما درجه سه هستند. بنابراین باید به سمتی برویم که باغات درجه سه را در پسته باغات درجه دو کنیم و تمام تمهیدات لازم را از منظر تغذیه، نیاز کودی و فعالیت‌های دانش بنیانی در این حوزه در نظر بگیریم.
