کاهش دبی ورودی آب ۱۳ رودخانه کهگیلویه و بویراحمد در سرشاخه های بشار ، زهره ، خیرآباد و مارون ، افت ایستایی آب ۱۵ دشت استان و کاهش آب چشمه سارها از حداقل آثار کم بارانی های سال زراعی گذشته بر منابع آبی استان بوده که باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی و محدودیت کشت در برخی مناطق استان شده است.
میانگین سالیانه بارندگی کهگیلویه و بویراحمد در سال های پرآبی بالغ بر ۷۰۰ میلی متر گزارش شده است در حالی که این شاخص در زمان خشکسالی تا زیر ۵۰۰ میلی متر کاهش می یابد.
براساس پیش بینی های اخیر هواشناسی، کم بارشی دست کم فصل پاییز امسال در کهگیلویه و بویراحمد ادامه دارد و روشن است ادامه این روند در سال آبی جدید اثرات خشکسالی را بیشتر از قبل نمایان می کند بنابراین بکارگیری راهکارهایی برای کم شدن خسارت های کم آبی لازمه حیات مهمترین حوزه معیشتی استان است.
کارشناسان اقتصادی معتقد هستند که در صورت تداوم خشکسالی و بکار بسته نشدن مدیریت مصرف آب احتمال کاهش زمین های زیرکشت،کم شدن میزان برداشت محصول و به دنبال آن تهدید امنیت غذایی و آب رفتن درآمد بهره برداران وجود دارد به همین دلایل از امروز باید برای تحقق راهکارهای علمی مانند تغییر الگوی کشت، تامین آب پایدار زمین های کشاورزی و ذخیره روان آب ها اقدام های عاجلی صورت گیرد.
وظایف کشاورزان
برای ادامه حیات کشاورزی در زمان خشکسالی نه تنها مسئولان بلکه بهره برداران نیز باید آستین ها را بالا بزنند که اقدام به کشت محصولات با نیاز آبی کم وظیفه مهم کشاورزان است.
اگرچه مسئولان وظیفه خطیر تشریح پیامدهای استفاده بی رویه از آب کشاورزی و فراهم کردن کشت محصولات با نیاز آبی کم را به عهده دارند اما بهره برداران هم باید به فکر استفاده بهینه از منابع ارزشمند آب و خاک باشند.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد گفت: هرچند حرکت به سمت کشت محصولات با نیاز آبی کم که نخستین گام برای کاهش اثرات خشکسالی بر کشاورزی استان است در برهه کنونی ضروت آشکار است ولی با این وجود همچنان محصولاتی مانند برنج و هندوانه کشت می شود که جای بسی نگرانی دارد.
عیسی راستین نسب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، تاکید کرد: آگاهی بخشی عاجل ترین اقدام برای تغییر الگوی کشت و ترویج تولید محصولات با نیاز آبی کمتر است.
وی عنوان کرد: جایگزینی کشت محصولات کم آب مانند کینوا ، سورگوم و کلزا از راهکارهای حفظ تولید و درآمد کشاورزان در روزگار خشکسالی است.
راستین نسب تصریح کرد: این گیاه به دلیل نیاز کم به آب جایگزین مناسبی برای ذرت علوفه ای به ویژه در سال های تنش آبی است.
وی با اشاره به بالا بودن میزان برداشت گیاه علوفه ای سورگوم در واحد سطح تاکید کرد: کشت این محصول درآمد خوبی را نصیب بهره برداران می کند.
سورگوم زراعی گیاهی از خانواده غلات است که در ایران ذرت خوشه‌ای نامیده می‌شود،با توجه به شباهت ظاهری این گیاه با ذرت و ارزن که سبب شده آمار سطح کشت این ۲ گیاه با هم مخلوط شود، برای ایجاد تمایز میان آنها سورگوم که یک اسم جهانی برای این گیاه است استفاده می‌شود.
سورگوم از نظر اهمیت بین غلات در دنیا بعد از گندم، برنج، ذرت و جو در مقام پنجم قرار دارد.
راستین نسب افزود: جایگزینی محصول کینوا به جای برنج از دیگر راهکارهای کاهش خسارت های کم آبی به حوزه کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد در زمان خشکسالی است.
کینوا که به عنوان “خاویار گیاهی” نیز معروف و شناخته شده است مزایای فراوانی دارد که از آن جمله می توان به مقاومت و بهره وری مناسب در خاک و آب شور، دوره برداشت کوتاه و همچنین نیاز به آب کمتر نسبت به محصولاتی مثل برنج اشاره کرد.
کینوا یا خاویار گیاهی به عنوان نوعی غله با وجود دارا بودن خواص فراوان کمتر شناخته و معرفی شده در حالی که کینوا یک شبه غله است که خواص حیرت انگیزی دارد.
این گیاه با نام علمی Chenopodium quinoa willd که بومی کوه‌های آند در بولیوی، شیلی و پرو است در کهگیلویه و بویراحمد با توجه به ارزآوری می‌تواند اقتصاد بخش کشاورزی این استان را متحول کند.
کینوا گیاهی است که به خاطر دانه‌های خوراکی‌اش کاشته می‌شود و به خانواده اسفناج شباهت دارد، این گیاه در آمریکای جنوبی می‌روید و نحوه طبخ دانه‌های آن مشابه برنج است.
کشت این گیاه قدمتی بیش از پنج‌هزار سال دارد و اکنون نیز در آمریکای جنوبی به صورت وسیع در حال کشت است.
در دهه اخیر کینوا به عنوان یکی از «دانه‌های باستانی» و جایگزین سالم‌تر و جذاب‌تر گندم در کشورهای غربی شناخته شده‌است.
از برگ‌های جوان کینوا به عنوان سبزی تازه یا به صورت پخته در ترکیب غذایی مانند، خوراک سبزیجات، کوکو و آش استفاده می‌شود.
راستین نسب ادامه داد: این محصول که ظرفیت صادرات هم دارد می‌تواند با توجه به محدودیت‌های منابع آبی در کشور و استان کهگیلویه و بویراحمد به عنوان یک جایگزین مناسب برای محصولاتی مانند برنج مطرح شود.
وی بیان کرد: با وجود مزایای کشت کینوا اما بهره برداران در کهگیلویه و بویراحمد نسبت به کشت آن مقاومت می کنند.
وی با اشاره به اینکه دانه های روغنی کلزا از دیگر گیاهان با نیاز آبی کم است بیان کرد: خرید تضمینی، پرداخت تسهیلات کم بهره تامین نهاده های کشاورزی، آموزش ترویجی تشریح مزایای کشت دانه های روغنی کلزا از جمله حمایت های دولت برای توسعه کشت کلزا در استان بوده است.
راستین نسب اظهار داشت: این گیاه افزون بر نیاز کم به آب به پایداری و غنی شدن خاک نیز کمک بسزایی می کند.
وی بیان کرد: بر اساس بررسی های محققان کشور هر محصول کشاورزی که پس از کاشت کلزا تولید می شود عملکرد بالاتری دارد.
وی تاکید کرد: یک کارخانه روغن کشی در شهرستان گچساران وجود دارد که خوراک دانه های روغنی کلزا یکی از مواد اولیه آن است.
راستین نسب عنوان کرد: جلوگیری از خروج ارز از کشور، فعال شدن هر چه بیشتر کارخانه روغن کشی شهرستان گچساران، افزایش میزان تولید و ایجاد اشتغال از مزایای تولید دانه های روغنی کلزا در کهگیلویه وبویراحمد است.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: امسال بیش از ۴۰ هزار تن محصول گندم از کشاورزان خریداری شده که حدود ۳۰ هزار تن کمتر از پارسال است به همین دلیل با توجه به پیش بینی هواشناسی درباره کاهش بارندگی های پایییزی بهره برداران برای کشت در زمین های دیم با کارشناسان جهاد کشاورزی مشورت کنند.
رسول فرهادی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد هم در این ارتباط اعتقاد دارد که خودداری از کشت برنج در مناطق دارای تنش آبی و تحت پوشش چاه ها و ایستگاه های پمپاژ ، رعایت الگوی کشت و عدم کشت محصولات پر آب بر، جایگزینی گیاهان دارویی مقاوم به خشکسالی از راهکار های مدیریت دوران خشکسالی است.
توسعه زیرساخت های آب پایدار وظیفه دولت
با توجه به اینکه دست کم ۷۰ در صد از زمین های کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد دیم است تبدیل زمین های دیم به آبی، مهار روان آب ها به منظور استفاده بی رویه از سفره های زیرزمینی نیز از وظایف دولت برای تداوم حیات کشاورزی در روزگار کم بارشی است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: تکمیل طرح های احداث سد تنگ سرخ ، سد چم شیر و سرپری از برنامه های مهم دولت برای مدیریت آب در استان است.
فرهادی با اشاره به ضرورت مدیریت روان آب ها برای ذخیره سازی آب در مقوله پیشگیری از بروز سیلاب ها، فرسایش خاک و استفاده در زمان خشکسالی می گوید: تعدادی از ساختگاه های کهگیلویه و بویراحمد مانند سقاوه و آبریز در حال تکمیل مطالعات هستند و در آینده نزدیک وارد فاز اجرایی می شوند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: تکمیل طرح‌های مهم تامین و مهار آب استان با استفاده تقویت اعتبارات ملی شامل سدهای تنگ سرخ و سرپری، آبرسانی از سد کوثر به شهرهای لیکک، دهدشت، سوق، لنده و چرام و ۳۰۰ روستای مسیرخط انتقال.آبرسانی به دیشموک و قلعه رئیسی،مرمت و بازسازی تاسیسات آبی شبکه ها ،ایستگاه های پمپاژ، لایروبی کانال ها از مهمترین این برنامه هاست.
وی اظهار داشت: همچنین اقدام هایی مانند تکمیل طرح‌های آبرسانی از دشتروم به سد شاه قاسم، خودداری از توسعه کشت های فصلی،عدم واگذاری اراضی جدید در سال آبی جاری برای کشت های کشاورزی ،فعالیت طرح های پرورش ماهی متناسب با دبی آب محل تامین برنامه اجرایی کاهش اثرات و در دستور کار دولت است.
وی ابراز داشت: با وجودی که کهگیلویه و بویراحمد با ۱۱.۲میلیارد متر مکعب بارندگی سالیانه ۸.۵ میلیارد متر مکعب از استان های پربارش کشور محسوب می شود اما تنها یک سد مخزنی بزرگ سد کوثر با ۵۰۰ میلیون متر مکعب و سد کوچک شاه قاسم کمتر از ۱۰ میلیون متر مکعب امکان ذخیره سازی رواناب ها وجود دارد به همین دلیل بخش قابل توجه از روان آب ها از استان خارج می شود.
فراهم کردن زیرساخت های کشاورزی پایدار
فراهم کردن زیرساخت های کشاورزی پایدار و کم نشدن تولید در وقت کم آبی با توجه به اینکه این حوزه مهمترین بخش با ۵۰ هزار خانوار مهمترین حوزه درآمدی مردم استان است و نظر به اهمیت مقوله امنیت غذایی نیازمند توجه ویژه برای جذب اعتبار و تکمیل طرح های نیمه تمام است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه تبدیل زمین های دیم به آبی از راهکارهای سازگاری با کم آبی است گفت: تلاش برای جذب اعتبارات جدید و تکمیل این پروژه ها از برنامه های دولت برای تحقق این مهم است.
محمد ویسی نژاد اظهار داشت: هم اکنون تعداد یکصد طرح ریز و درشت حوزه آب و خاک در مناطق مختلف کهگیلویه و بویراحمد در حال اجراست.
وی عنوان کرد: از یک سال گذشته تاکنون ۳۲۴ میلیارد ریال برای طرح های حوزه آب و خاک این استان هزینه شده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: ایستگاه پمپاژ و تامین آب اراضی مناطق سمرون و بن زرد در شهرستان دنا ، احداث ایستگاه و تامین آب اراضی باباکلان در شهرستان گچساران ، ایستگاه پمپاژ و تامین آب زمین های کشاورزی دشت بن لنده و احداث سدخاکی کوهبرد در شهرستان کهگیلویه از مهمترین طرح های در حال اجرای حوزه آب و خاک استان بشمار می رود.
ویسی نژاد ابراز داشت: ساخت سد خاکی ایلی آباد در بهمئی ، اجرای شبکه های سه و چهار دشت لیشتر در گچساران ، اجرای شبکه منطقه خان احمد در شهرستان باشت ، سیستم آبیاری نوین در منطقه کاکان و اجرای شبکه منطقه تنگ انگشترک در گچساران از دیگر طرح های حوزه آب و خاک در کهگیلویه و بویراحمد است.
کهگیلویه و بویراحمد با مساحتی حدود ۱۶ هزار و ۲۴۹ کیلومترمربع، سرزمینی مرتفع و کوهستانی با اقلیم سردسیری و گرمسیری در جنوب غربی ایران قرار دارد.
این استان که یک درصد مساحت کشور را در اختیار دارد براساس آمار رسمی هم اکنون ۵۰ هزار خانوار بهره بردار حوزه کشاورزی دارد.
کشاورزان کهگیلویه و بویراحمد۲۷۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در اختیار دارند که حاصل دسترنج این بهره برداران سالیانه ۹۷۲ هزار تن محصول است.
