قیمت کالاهای اساسی خانوار مثل لبنیات در سال‌های اخیر بارها افزایش پیدا کرده و خیلی از خانواده‌ها را که درآمد کمتر و توانایی مالی پایین‌تری دارند، مجبور کرده که هر بار دور یکی از آنها را خط بکشند. چون از عهده تهیه و مصرف روزانه یا هفتگی آنها برنمی‌آیند.
اما پزشکان و کارشناسان تغذیه تاکید دارند که در شرایط ناگوار اقتصادی هم سعی کنید لبنیات را حذف نکنید یا لااقل همه آنها را یکباره از سر سفره خود خط نزنید. چون خواص و فواید لبنیات و نیز عوارض و آسیب‌های حذف و عدم مصرف آن را نمی‌توان و نباید نادیده گرفت. به گفته کارشناسان همین حالا مصرف لبنیات در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر ۳۰ درصد کمتر است و کاهش بیشتر آن می‌تواند به نظام سلامت جامعه آسیب برساند. طبق آمارهای رسمی، در حال حاضر سرانه مصرف لبنیات در ایران به ازای هر فرد حدود ۷۰ کیلوگرم است. در حالی که سرانه مصرف در جهان به ازای هر فرد حدود ۱۶۰ کیلوگرم است!
اولویت‌بندی مصرف فرآورده‌های لبنی
به گفته برخی کارشناسان تغذیه، برای دریافت کلسیم می‌توان سبزیجاتی مانند کلم بروکلی، اسفناج و کلم‌پیچ را مصرف کرد. یا حبوبات (مثل نخود، عدس، لوبیا) و آجیل‌ها (مثل بادام) هم می‌توانند به عنوان منابع غنی از پروتئین و کلسیم به رژیم غذایی اضافه شوند. اما هیچ ماده غذایی نمی‌تواند جایگزین فرآورده‌های لبنی شوند. درضمن همه این جایگزین ها هم برای بسیاری از خانواده‌ها گران‌فیمت و کالای خوراکی لوکس و غیرضروری محسوب می‌شوند.
زهرا اولادی، کارشناس تغذیه در این زمینه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: در شرایط اقتصادی کنونی که حتی جایگزین‌های لبنیات هم گران هستند، باید روی اولویت‌بندی مصرف لبنیات تمرکز کرد تا بتوان با هزینه کمتر، سلامت خانواده را حفظ کرد.
این کارشناس تغذیه می‌گوید: اگر لبنیات کاملاً حذف شود، لازم است رژیم غذایی به شکلی تنظیم شود که منابع کلسیم، پروتئین و ویتامین D از سایر منابع تأمین شوند. خب خیلی از خانواده‌ها چنین امکانی ندارند. اما باید بدانیم که اگر لبنیات را کلا حذف کنیم، در آینده نه چندان دور باید هزینه چندبرابری برای درمان و کنترل بیماری‌هایی مثل پوکی استخوان بپردازیم.
اولادی به جای حذف کل لبنیات از سفره، پیشنهاد می‌دهد که به ترتیب ماست، دوغ و بعد پنیر مصرف شوند. حتی اگر مجبور شویم روزانه مقدار کمتری مصرف کنیم. او می‌گوید: ماست نه تنها کلسیم دارد، بلکه به سلامت دستگاه گوارش و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌نند. پس تا حد امکان باید آن را در برنامه غذایی خود نگه داریم. حتی اگر روزانه مقدار کمی مصرف کنیم یا مجبور شویم فقط چند بار در هفته بخوریم.
او تاکید می‌کند که اگر مجبورید انتخاب کنید، ماست و دوغ از مهم‌ترین فرآورده‌ها هستند که باید در رژیم غذایی باقی بمانند. همچنین پنیر در مقدار کم می‌تواند بخشی از نیازهای غذایی ما را تأمین کند. با مصرف مقدار کمی از هر یک از این محصولات می‌توانیم همچنان نیازهای اصلی بدن به کلسیم و پروتئین را تأمین کنیم.
شیر را می‌توان حذف کرد؟
این کارشناس تغذیه در ادامه درباره فواید هر یک از فرآورده‌های لبنیِ ضروری توضیحات کاربردی و مفیدی می‌دهد؛
ماست: ماست، منبع عالی کلسیم و پروتئین است و همچنین حاوی پروبیوتیک‌هایی است که به سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کنند. با توجه به خواص ماست در تقویت ایمنی بدن و بهبود هضم، مصرف حتی مقدار کمی از آن مفید است. نکته این است که ماست کم‌چرب ارزان‌تر است ولی می‌تواند به اندازه ماست‌های پرچرب مفید باشد.
پنیر: پنیر هم منبع خوبی از کلسیم و پروتئین است و می‌توان آن را در وعده‌های کوچک مصرف کرد. پنیر فله‌ای ممکن است گزینه مقرون‌به‌صرفه‌تری برای خانواده‌ها باشد.
دوغ: دوغ ارزان‌تر از سایر لبنیات است و می‌تواند جایگزین مناسبی لااقل برای شیر باشد. درضمن برخلاف تصور خیلی‌ها که گمان می‌کنند دوغ هیچ فایده‌ای ندارد، این محصول به جذب کلسیم و تقویت گوارش کمک می‌کند. موضوع این است که خیلی از خانواده‌ها که توانایی مالی بالایی هم ندارند، نوشابه را روزانه مصرف می‌کنند اما لبنیات را به بهانه این که قیمت بالایی دارد، به راحتی حذف می‌کنند. درحالی‌که این یک اشتباه محض است.
شیر: شیر غنی از ویتامین D و کلسیم است و به رشد استخوان‌ها و حفظ سلامت بدن کمک می‌کند. اگر امکان مصرف روزانه شیر وجود ندارد، بهتر است به جای مصرف روزانه، چند بار در هفته مصرف شود. موضوع این است که مصرف شیر به خصوص برای کودکان توصیه می‌شود اما باید در نظر گرفت که خیلی‌ها هم نمی‌توانند شیر را هضم کنند.
کوتاهی قد کودکان، پوکی استخوان در بزرگسالان
ماست و دوغ از بهترین منابع کلسیم هستند که برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها حیاتی‌اند. مصرف منظم این محصولات به پیشگیری از پوکی استخوان و حفظ تراکم استخوانی کمک می‌کند. به‌ویژه در کودکان، زنان باردار و افراد مسن. این را اولادی، کارشناس تغذیه می‌گوید و ادامه می‌دهد: حذف کامل لبنیات، اختلال در رشد کودکان و کوتاهی قد آنها را به دنبال دارد و درمورد بزرگسالان هم منجر به بروز پوکی استخوان و عوارض ناشی از آن و دردهای استخوانی می‌شود.
او درباره فواید ماست و دوغ می‌گوید: ماست و دوغ حاوی پروبیوتیک طبیعی هستند که سلامت روده را تقویت می‌کنند و به هضم بهتر غذاها کمک می‌کنند. پروبیوتیک از مشکلات گوارشی مثل یبوست و اسهال هم پیشگیری می‌کند. پروبیوتیک همچنین می‌تواند عملکرد ایمنی بدن را بهبود دهد.
این کارشناس تغذیه به این موضوع مهم هم اشاره می‌کند که پروبیوتیک موجود در ماست و دوغ می‌تواند به کاهش التهاب‌های داخلی بدن کمک کنند. همچنین مصرف این محصولات می‌تواند در کنترل وزن مؤثر است. چون ماست و دوغ کم‌چرب کالری کمی دارند و در عین حال سیرکننده هستند. درضمن ارزش غذایی ماست به شیر نزدیک است و مشکلی پیش نمی‌آید اگر ماست جایگزین آن شود. چون گذشته از گرانی فرآورده‌ای مثل شیر، خیلی از افراد هستند که گوارش‌شان اصلا تحمل شیر را ندارد. این دسته از افراد الزامی به مصرف شیر ندارند. البته عده‌ای کلا به لبنیات حساسیت دارند و بدن‌شان نمی تواند هیچ نوع فرآورده لبنی را تحمل کند که معمولا به آنها توصیه می‌شود در این شرایط از سایر منابع کلسیم و ویتامین D استفاده کنند. موضوع بحث ما فعلا این افراد نیستند اما منظور این است که اگر هیچ چاره‌ای نباشد، می‌توان فرآورده‌های لبنی را از وعده‌های غذایی حذف کرد. به شرط آنکه جایگزین مناسبی برایشان در نظر گرفته شود. وگرنه آسیب‌های حذف مواد غذاییِ ضروری در آینده اجتناب‌ناپذیر است.
