کشت پنبه در روزگار اوج نه تنها ۱۰ هزار هکتار از کشتزارهای منطقه ترشیز را به خود اختصاص می‌داد بلکه پنبه‌کاران نمونه کشوری از این خطه بالاترین میزان عملکرد را به نام خود ثبت می‌کردند.
همین توانمندی باعث شد تنها کارخانه لنترگیری شرق کشور در کاشمر فعال شود و ظرف سالهای نخست دهه ۶۰ کشاورزان ترشیزی را مصمم به راه‌اندازی کارخانه نساجی کند. فعالیت این کارخانه سال ۱۳۶۹ با حدود ۶ هزار سهامدار از کشاورزان و مردم آغاز شد.
اما ظرف سالهای پس از آن شرایط به گونه‌ای پیش رفت که کشت و کار پنبه در شهرستانهای کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن دچار رکودی شدید شد تا آنجا که دیگر کشاورز دست و دلش به کاشت پنبه نمی‌رود، صنعت، چشم انتظار محصول پنبه نیست و روزگار طلای سفید (پنبه) در این خطه تیره و تار شده است.
کم آبی و قیمت پایین پنبه از مهم‌ترین دلایلی است که کشاورزان را وادار به کنار گذاشتن کشت پنبه در منطقه کرده است همچنین هزینه بالا و کارگر کم،
بی‌توجهی و عدم حمایت از این محصول، و افزایش قیمت کمباین از دیگر دلایلی است که موجب شده اراضی زیر کشت پنبه در منطقه خلیل آباد، بردسکن و کاشمر جای خود را به باغات انگور و پسته دهد.
همچنین دولت از تعیین نرخ متناسب برای خرید پنبه حمایت نکرده است و می بینیم هر کیلوگرم پنبه وارداتی ۱.۶ دلار ارزش دارد که با دلار ۲۸ هزار تومانی۴۵ هزار تومان قیمت پیدا می‌کند اما نرخ هر کیلوگرم وش پنبه ۹ هزار تومان توسط دلالان خریداری می‌شود حال آن که این نرخ نباید کمتر از ۱۲ هزار تومان باشد.
گلایه‌های پنبه‌کاران
قربانعلی اسدی پنبه‌کار نمونه کشور در سال ۷۴ در این زمینه گفت: کشت پنبه دیگر برایم اقتصادی نیست.
او که الان هم بخش کوچکی از اراضی خود را به اصرار مسوولان با توجه به تجربه کشت این محصول در سالهای قبل، پنبه کاشته است افزود: کشاورز به سمت کشت محصولی می رود که برای او صرفه اقتصادی داشته باشد لذا در سالهای اخیر در اراضی‌ام پسته کاری کرده ام و با نظارت کارشناسان جهاد کشاورزی در بردسکن مزرعه الگویی را نیز زیر کشت پنبه برده‌ام اما قیمت پنبه پاسخگوی هزینه ها نیست.
وی ادامه داد: کرونا باعث شده برای برداشت محصول هم دچار مشکل باشیم از یک طرف مکانیزاسیون برداشت وجود ندارد و کارگر هم این روزها کم است و تازه اگر هم کارگری باشد باتوجه به این که فصل برداشت زعفران و پنبه تقریبا همزمان است کارگر ترجیح می دهد به جمع آوری گل زعفران برود که هم کم زحمت تر است هم عایدی بیشتری دارد.
او اضافه کرد: اگر نیاز به افزایش سطح زیرکشت پنبه هست باید دولت برای حمایت از کشاورز کود و نهاده های کشاورزی با قیمت مناسب و بذر مرغوب به کشاورز بدهد و خرید محصول آنها را تضمین کند.
محمد حسین عبدالله زاده هم که پنبه کار نمونه کشور در سال ۷۲ و اهل خلیل آباد است نیز از سیاه بودن روزگار طلای سفید گله دارد.
او افزود: در گذشته پنبه کاری در خلیل آباد فراوان بود و خود من آب سه چاه موتور آب را در ۴۰ هکتار اراضی پنبه مصرف می کردم اما الان جای اراضی پنبه را به باغات انگور و پسته داده ام.
وی ادامه داد: در هر هکتار اراضی زیرکشت پنبه در بهترین حالت سه تن پنبه به دست می‌آید حال آن که میانگین تولید انگور در این منطقه در هر هکتار ۲۵ تن است.
او اضافه کرد: امسال هر کیلو پنبه را هشت تا ۹ هزار تومان از کشاورزان می خرند و کشاورز با کشت پنبه متضرر می شود.
بذر مرغوب، مساله اساسی
امروزه تقریباً در تمام کشورهای تولید کننده پنبه از بذور دلینته استفاده می‌شود زیرا استفاده از این نوع بذور نه تنها باعث ۵۰ درصد کاهش مصرف بذر می‌شود بلکه موجب کاهش هزینه تولید هم می‌گردد و با فراهم شدن امکان ضدعفونی و غنی سازی بذور ، موجب افزایش عملکرد در واحد سطح نیز به مقدار قابل ملاحظه ای یعنی حدود ۲۰ درصد افزایش می یابد.
مسوول اتحادیه پنبه کاشمر گفت: این اتحادیه در سالهای ۶۹ و ۷۰ تعداد ۷۳۷ عضو داشت و سه دستگاه کمباین این شرکت در اختیار کشاورزان بود اما به دلیل عدم حمایت از کشاورزان و نبود بذر مرغوب و کمبود آب و قیمت پایین این محصول، کشت پنبه در منطقه از بین رفت.
محمد دولتخواه افزود: پس از دوران طلایی پنبه در سالهای ۷۲ و ۷۳ سالهاست که در مورد پنبه اتفاق خاصی نیفتاده است حال آن‌که تصمیم گیران برای رونق مجدد باید در نخستین اقدام بذر مرغوب در اختیار کشاورزان قرار دهند.
وی ادامه داد: در گذشته تعاونی، به‌موقع بذر پنبه مرغوب و کود و سم مناسب را به دست کشاورزان می‌رساند به طوری که ۳۲ شهرستان کشور از بذر منطقه ترشیز استفاده می کردند اما انحصار تولید بذر و مدیریت از اتحادیه گرفته شد و اینک کشاورز بذر پنبه را از تاجر می‌خرد و بذر و کود را با قیمتهای نجومی از بازار آزاد تهیه می‌کند و همین باعث می شود کیفیت پنبه تولیدی خوب و یک دست نباشد.
مسوول اتحادیه پنبه کاشمر گفت: وقتی زراعت دیگری درآمد بهتری داشته باشد کشاورز به سراغ پنبه نمی‌رود لذا مثل سالهای گذشته آنها به سمت محصول پسته رفتند.
دولتخواه افزود: امروز کشاورز با افزایش قیمت نهاده‌ها جرات نمی‌کند هیچ محصولی بکارد زیرا سم و کود گران است، کمباین به ازای هر هکتار مبلغ قابل توجهی دریافت می کند و از پارسال تا امسال همه کالاها سه تاچهار برابر گران شده است اما پنبه فقط دو هزار تومان گران تر شده و این به ضرر کشاورز است و حالا مثل قدیم کسی پنبه نمی کارد.
وی ادامه داد: دولت باید مثل پدر از کشاورزان حمایت کند و برای حمایت از تولید داخلی مجوز صادرات پنبه را ندهد و کود و سم با قیمت مناسب در اختیار آنان قرار دهد.
صنعت نساجی در جغرافیای پنبه
پنبه باید یا در داخل تولید شود یا باید از تولید کننده های خارجی محصول پنبه خریداری گردد تا با تامین خوراک کارخانه‌های نساجی چرخ این کارخانه ها بچرخد. این یک زنجیره تولید است که شروع آن از بخش کشاورزی است و به صنعت ختم می‌شود.
وقتی پنبه در داخل کم تولید شود کارخانه‌های نساجی مجبورند ماده اولیه خود را با قیمت بالا از خارج تامین کنند که با توجه به بالا رفتن قیمت ارز، چرخ این کارخانه ها نمی‌چرخد و برای مصرف کننده پوشاک گران تمام می‌شود.
عضو هیات مدیره کارخانه نساجی کاشمر گفت: اقتصاد کشاورز و کشاورزی و فعالان بخش خصوصی به گونه ای است که نمی توان با تصمیم‌گیری سلیقه‌ای آن را از بین برد و بعد دوباره به سراغ آنها رفت و از آنان خواست مجری طرح های ما باشند.
مجتبی صمیمی با بیان این که در کشاورزی و اقتصاد خُرد اعتماد رفته سخت بر می گردد افزود: محصول را کشاورز تهیه می‌کند اما زیان قیمت پایین آن و بالا رفتن نرخ کود و سم و افزایش هزینه تولید آن از جیب دولت کسر نمی شود در واقع کشاورزان با واسطه منابع دولت را تامین می‌کنند اما مسوولان آنها را رها می‌کنند.
وی ادامه داد: در صنعت نساجی نمی توانیم جزیره‌ای تصمیم بگیریم زیرا یک زنجیره در این صنعت هست و اگر ما بذر مرغوب بدهیم اما در ادامه از کشاورز حمایت نکنیم مشکل حل نمی شود . اگر بذر خوب بدهیم اما سم خوب ندهیم مشکل باز هم وجود دارد و اگر فناوری برداشت ندهیم و هزینه تولید بالا برود کشاورز دیگر پنبه نمی کارد. سپس اگر کارخانه پنبه پاک کنی فرسوده باشد و محصول پنبه خوبی به صنعت نساجی عرضه نکند چرخه، باز هم معیوب است.
عضو هیات مدیره کارخانه نساجی کاشمر گفت: در اقتصاد آزاد نمی توان کشاورز و صنعت را مقصر دانست زیرا کشاورز و صنعت هر دو بنگاه اقتصادی اند و خیریه نیستند. اگر به صنعت یارانه داده شود برای خط تولید می صرفد اگر کشاورز پنبه ای بکارد از پنبه داخلی استفاده کند ولی وقتی می تواند از سایر کشورها پنبه را با کیفیت بهتر و ارزان تر تهیه کند دلیلی ندارد پنبه داخلی را بخرد.
صمیمی افزود: متاسفانه زمانی که پنبه داخلی با قیمت ارز نمی تواند همراه شود به صنعت زور می گوییم و یا برعکس وقتی واردات، هزینه بر است به کشاورز زور می‌گوییم.
وی ادامه داد: مدیریت آتش‌نشانی مصداق بارز تصمیم گیری در بخش صنعت و کشاورزی و اقتصاد است یعنی اگر صدایی بلند شود مدیران فقط آب می ریزند اگرچه ممکن است سقفی خراب شود.
عضو هیات مدیره کارخانه نساجی کاشمر گفت: در حوزه حمایت از پنبه، کاری نشده است به طوری که در فصل برداشت محصول کشاورز_به عنوان ضعیف ترین حلقه_ مجوز واردات داده می‌شود و نابودی این صنعت را به دلیل بروز مشکلات از تورم تا افزایش هزینه‌ها به چشم می‌بینیم.
صمیمی افزود: شرکت نساجی به عنوان معین اقتصادی منطقه در راستای افزایش سطح زیرکشت پنبه در منطقه ترشیز اقدام نموده اما به رغم چندین بار جلسات و طرح موضوع در ستاد رفع موانع تولید،صندوق توسعه ملی پس از گذشت دو سال هنوز برای پرداخت مبلغی جهت سرمایه درگردش این شرکت موافقت نکرده است مضاف براین که اگر هم الان موافقت کند دردی از این صنعت را دوا نمی کند زیرا ما شاهد چند برابر شدن نرخ ارز هستیم و هزینه تولیدمان بالا رفته است.
وی تاکید کرد : در این زنجیره باید از مبدا مشکلات را حل کرد تا به مقصد برسیم و باید دو وزارت جهاد کشاورزی و صنعت برای نجات پنبه چاره‌اندیشی کنند تا هم از کشاورز حمایت شود و هم از صنایع نساجی.
مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی اما گفت: مساله مهمی که در پنبه اتفاق افتاده این است که وضعیت اقتصادی آن بهتر شده به واسطه ارزشی است که برای ارز پیش آمده و هزینه واردات بیشتر شده لذا قیمت پنبه داخلی افزایش یافته است.
ابراهیم هزارجریبی افزود: اگر چه ما هم وظیفه داریم حمایتهای عمومی را در حوزه نهاده‌ها داشته باشیم که در این راستا بذر با کیفیت و دلینته و ضدعفونی شده را از سال گذشته در اختیار پنبه‌کاران گذاشته ایم.
وی ادامه داد: در کاشمر کارخانه دلینته وجود دارد که پس از سالها آغاز به کار کرده و بذرها را دلینته می کند و در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد.
مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی گفت: اقدامات آموزشی و سایت‌های الگویی ترویجی در حوزه تغدیه و گیاه پزشکی هم در دستور کار است .
هزار جریبی افزود: در حوزه سیاستهای حمایتی و تعرفه واردات هنوز جهت حمایت از محصول پنبه اقدامی نشده است البته هماهنگی با صنعت شده که پنبه داخلی به موقع خریداری شود.
وی ادامه داد: مساله عمومی در خصوص کشت پنبه این است که هزینه بالاست و کارگر کم لذا توسعه کشت مکانیزه این محصول در دست است.
مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی با بیان این که قیمت کمباین وارداتی بالاست گفت: از شرکتهای نساجی خواسته‌ایم که در این حوزه به ما کمک کنند و در حال حاضر دو کمباین در مرحله ورود به کشور است و برخی کمباین‌های قدیمی که سالها کنار گذاشته شده بودند وارد چرخه شده اند.
هزار جریبی افزود: همچنین با هماهنگی کارخانه کمباین سازی تاکا چهار کمباین قوزه چین تولید شده است و در صورت تقاضا این کارخانه می تواند به تعداد بیشتر تولید کند تا هزینه برداشت با استفاده از مکانیزاسیون کاهش یابد.
وی ادامه داد: افزایش پنبه به عنوان الگوی کشت در اولویت قرار گرفته است و پیش بینی می کنیم امسال از ۹۸ هزار هکتار کاشته شده شاهد رشد تولید باشیم زیرا این محصول در برنامه حمایت ماست و جایگزین محصول برنج در گلستان است و در این راستا باید هماهنگیهایی در زمینه خرید محصول و افزایش مکانیزاسیون صورت گیرد.
مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی گفت: منطقه کاشمر جز مناطق پیشنهادی کشت پنبه است و با استفاده از سیستم‌های آبیاری کم فشار و قطره‌ای می‌توان بهره‌وری این محصول را بالا برد همچنین رقمهای زودرس معرفی شده است و در حال تولید و تکثیر بذر هستیم که دو تا سه برابر، طول آبیاری را کمتر و مصرف آب را کاهش می‌دهد.
با توجه به این که پنبه قابلیت استفاده در بخش‌های مختلف صنعت را دارد. به همین دلیل در کشورهای توسعه‌یافته توجه زیادی به این محصول می‌شود.
کارشناسان معتقدند پنبه محصولی راهبردی است و اگر سه نیاز اصلی انسان را غذا، پوشاک و مسکن بدانیم پنبه می تواند به یکی از نیازهای اساسی ما پاسخ دهد زیرا ماده اولیه کارخانه‌های نساجی است که با تبدیل پنبه به نخ، این محصول در تولید پوشاک مورد استفاده قرار می‌گیرد این در حالی است که در یکی دو دهه قبل با بی‌توجهی و عدم حمایت از این محصول، کشت پنبه به حاشیه رفت اما وزارت جهاد کشاورزی، چند سالی است که برای افزایش سطح زیرکشت برنامه‌ریزی‌هایی کرده است هر چند هنوز پنبه تولیدی در کشور ناتوان از تامین نیاز کارخانه‌های نساجی است.
البته از پارسال با برگزاری همایش پنبه به همت کارخانه نساجی مدرس کاشمر به عنوان معین اقتصادی شهر کاشمر و بخش شش‌طراز خلیل‌آباد و با برنامه‌ریزی‌های وزارت جهاد کشاورزی و در اولویت قراردادن موضوع کشت پنبه، به عنوان یک محصول راهبردی در کشور، شاهد افزایش تدریجی اراضی زیرکشت این محصول در منطقه ترشیز هستیم که البته هنوز با وضعیت ایده‌آل و رسیدن به خودکفایی در پنبه راه درازی در پیش داریم.
سرویس خبری : کشاورزی و باغبانی
