آذربایجان‌غربی با یک میلیون هکتار اراضی کشاورزی قابل کشت، سالانه با تولید ۶ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی شامل یک میلیون و ۹۰۰ تُن چغندر قند، یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن سیب، ۷۰۰ هزار تن گندم و ۱۵۰ هزار تن انواع میوه‌های هسته‌دار ششمین استان تولیدکننده محصولات کشاورزی کشور محسوب می‌شود.
به گفته کارشناسان در حالی که ۳۲.۸ درصد اشتغال آذربایجان‌غربی مربوط به بخش کشاورزی و ۲۵ درصد ارزش افزوده استان حاصل از تولیدات این بخش است، متوسط کشوری این ارقام به ترتیب ۱۸ و ۱۳ درصد است.
هر چند که آذربایجان‌غربی به قطب تولید سیب کشور و قطب تولید غله در غرب کشور شناخته شده است اما خاک حاصل‌خیر و آب و هوای مناسب، این استان را به قطب نخست تولید محصول چغندرقند در کشور نیز تبدیل کرده است.
چغندرقند یکی از محصولات کشاورزی پرآب است که در بیشتر نقاط دنیا در فصل پاییز کشت می‌شود تا بیشترین حجم آب مورد نیاز خود را از باران‌های پاییزی تامین کند و بخش کمی از آن با آبیاری کشاورزان تامین شود.
با توجه به ویژگی‌های این محصول که نیازمند به فرآوری و تولید محصولات دیگری مانند تولید قند و شکر برای مصرف انسانی و تفاله برای صنعت الکل‌سازی و مصرف دام نیز است هم‌اینک به اقتصادی‌ترین محصول کشاورزی تبدیل شده است.
هم‌اکنون وجود پنج کارخانه چغندر قند در شهرستان‌های ارومیه، خوی، پیرانشهر، میاندوآب و نقده و یک واحد در حال ساخت در مهاباد در مجموع به ظرفیت فرآوری سالانه ۲ میلیون تُن، موجب رونق این محصول و استقبال کشاورزان از کشت آن در آذربایجان‌غربی شده است.
جایگاه ارزش واقعی تولید چغندر قند در آذربایجان‌غربی آنجا به خوبی نمایان می‌شود که بدانیم میانگین برداشت گندم در مزارع آبی استان سه هزار و ۴۰۰ کیلوگرم در هر هکتار است اما این مقدار برای چغندر قند به طور میانگین ۵۵ تُن در هکتار است که برخی از چغندرکاران توانسته‌اند بیش از یکصد تن را نیز برداشت کنند.
از طرفی دیگر قیمت تضمینی هر کیلوگرم گندم ۲۵ هزار ریال است اما قیمت هر کیلوگرم چغندر قند ۶ هزار و ۵۲۰ ریال با عیار ۱۶ درصد تعیین شده است بنابراین هر چغندرکار می‌تواند چند برابر بیشتر از گندم از مزارع خود نفع ببرد.
چغندر قند در آذربایجان‌غربی در فصل بهار کشت می‌شود و در ابتدای کشت با توجه به بارش‌های بهاری نیاز به آبیاری ندارد و پس از سبز شدن بوته آن عملیات مبارزه با آفت و علف‌های هرز باید در مزرعه شروع شود و تا زمان برداشت محصول نیاز به آبیاری مستمر دارد.
پاییز فصل برداشت این محصول شیرین از مزارع است و چغندرکاران برای برداشت ابتدا، با دستگاهی مخصوص به نام “سرزن” بوته را برداشت کرده و سپس با دستگاه مخصوص دیگری به نام “مویر” که چغندر را از دل خاک بیرون می‌کشد، اقدام به برداشت محصول و سپس بارگیری آن جهت ارسال به کارخانه‌های قند می‌کنند.
برداشت یک میلیون و ۹۰۰ تُن چغندر قند در آذربایجان‌غربی
آذربایجان‌غربی به علت برخورداری از آب و خاک مناسب و مقام نخست کشوری تولید، بیشترین سطح زیر کشت و عملکرد چغندر قند را در اختیار دارد به طوری که از مجموع پنج میلیون تُن چغندر قند تولیدی در کشور، در حدود دو پنجم آن در این استان تولید می‌شود.
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌غربی در این زمینه گفت که در سال زراعی گذشته در مجموع ۳۴ هزار هکتار از مزارع استان به کشت چغندرقند اختصاص یافت که پیش‌بینی می‌شود یک میلیون و ۹۰۰ هزار تُن محصول از آن برداشت شود.
علی عیدی با اشاره به اینکه سال قبل ۲۸ هزار و ۲۰۰ هکتار چغندرقند در آذربایجان‌غربی کشت شده بود افزود: سطح زیر کشت چغندر قند استان در مقایسه با سال قبل از آن ۱۸ درصد افزایش یافته و این افزایش سطح زیر کشت در شمال استان و خارج از محدوده حوزه آبریز دریاچه ارومیه اتفاق افتاده است.
وی اظهار داشت: سطح کشت چغندرقند در شمال استان که در محدوده آبریز دریاچه ارومیه قرار ندارد، در مقایسه با سال قبل در سطح ۲ هزار و ۵۹۲ هکتار بود در حدود ۵۰ درصد افزایش داشته است.
وی اضافه کرد: در بین شهرستان‌های آذربایجان‌غربی، پیرانشهر با ۱۴ هزار و ۳۰۰ هکتار سطح زیرکشت چغندر استان پیشتاز بوده و میاندوآب با سه هزار و ۷۰۰ هکتار، نقده با سه هزار و ۱۰۰ هکتار و بوکان به سه هزار هکتار در جایگاه‌های بعدی قرار دارند و ماکو و چالدران نیز هر کدام با ۲۵۰ هکتار زیرکشت چغندر، کمترین میزان سطح کشت این محصول را به خود اختصاص دادند.
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌غربی گفت: ۵۳ درصد از سطح کشت مزارع چغندر قند استان به صورت آبیاری بارانی، ۴۵ درصد به صورت نشتی (جوی و پشته) و ۲ درصد به صورت نوار تیپ آبیاری می‌شود.
وی اظهار داشت: در سال زراعی گذشته (۱۳۹۸-۱۳۹۹) در مجموع ۱۱۰ هکتار از مزارع چغندر قند به صورت نشایی، هزار و ۱۱۵ هکتار نیز به عنوان مزارع الگویی با تراکم کمتر و مابقی مزارع به شیوه معمولی کشت شده بود.
۸۲ درصد مطالبه چغندرکاران آذربایجان‌غربی پرداخت شد
در سال‌های گذشته یکی از مشکلات فراروی چغندرکاران آذربایجان‌غربی دیر پرداخت شدن مطالبات آنان پس از تحویل محصول به کارخانه‌های قند در استان و خارج از آن بود اما امسال طبق توافق صورت گرفته قرار است، ۵۰ درصد بهای چغندر قند تحویلی به هر پیمانکار ۱۵ روز پس از تحویل کل پیمان و ۵۰ درصد مابقی نیز بعد از اتمام زمان فعالیت هر کارخانه قند پرداخت شود.
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌غربی گفت: با شروع تحویل چغندر قند از کشاورزان استان، ۸۲ درصد مطالبه چغندرکاران به میزان هزار و ۴۷۰ میلیارد ریال تاکنون پرداخت شده است.
عیدی اظهار داشت: مجموع مطالبه چغندرکاران استان از کارخانه‌های چغندرقند آذربایجان‌غربی تاکنون هزار و ۸۰۰ میلیون ریال برآورد شده که تاکنون ۸۲ درصد آن به کشاورزان پرداخت شده است.
وی اضافه کرد: با تصویب دولت امسال محصول چغندرکاران با نرخ تضمینی هر کیلوگرم ۶ هزار و ۵۲۰ ریال با عیار ۱۶ درصد با احتساب کمک هزینه حمل و نقل خریداری خواهد شد که نسبت به قیمت چهار هزار و ۲۳۰ ریال پارسال نزدیک به ۵۳ درصد افزایش دارد.
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌غربی گفت: با شروع فصل برداشت چغندرقند در مزارع آذربایجان‌غربی تاکنون برداشت این محصول در پنج هزار هکتار انجام شده و ۲۵۰ هزار تُن چغندر قند تحویل کارخانه‌ها داده شده است.
میانگین برداشت چغندر قند از مزارع آذربایجان‌غربی ۵۵ تُن در هکتار با میانگین عیار ۱۶ درصد و میزان افت محصول ۲ درصد است
عیدی افزود: امسال میانگین برداشت چغندر قند از مزارع آذربایجان‌غربی ۵۵ تُن در هکتار با میانگین عیار ۱۶ درصد و میزان افت محصول ۲ درصد است که این امر نشان‌دهنده افزایش تولید و کیفیت این محصول در مزارع است.
وی از کارخانه‌های قند استان درخواست کرد تا در مورد رویه اُفت‌زنی و موضوع عدم خروج محصول از استان اهتمام کافی و وحدت رویه را با همدیگر داشته باشند.
فعالیت پنج کارخانه چغندرقند در آذربایجان‌غربی
هم‌اکنون پنج کارخانه قند در آذربایجان‌غربی وجود دارد که ظرفیت اسمی آنها در حدود ۲ میلیون تن چغندر قند است که این پنج واحد معادل ۳۶ درصد تولید این محصول در کشور را فرآوری می‌کنند.
مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان‌غربی گفت: پنج کارخانه چغندرقند در شهرستان‌های ارومیه، خوی، پیرانشهر، میاندوآب و نقده و یک واحد در حال ساخت در مهاباد در مجموع به ظرفیت فرآوری سالانه ۲ میلیون تُن، موجب رونق این محصول در استان شده است.
عیدی افزود: این کارخانه‌ها در مجموع روزانه ظرفیت پذیرش ۱۸ هزار و ۷۰۰ تُن محصول را دارند که همین امر باعث شده چغندرکاران پس از برداشت محصول زمان بسیار کمی را در صف انتظار تحویل محصول صرف کنند.
وی با اشاره به اینکه ششمین کارخانه چغندرقند آذربایجان‌غربی در مراحل پایانی راه‌اندازی خود قرار دارد اظهار داشت: عملیات احداث کارخانه قند مهاباد که جزو مجهزترین کارخانه‌های قند کشور است در زمینی به مساحت ٣٠ هکتار در نزدیکی روستاهای قزلقوپی و کوسه کهریزە از سال ۱۳۹۶ آغاز شده است.
وی افزود: این واحد هم اکنون بیش از ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و با ظرفیت روزانه پنج هزار تن محصول چغندرقند سالانه قادر است در هر دوره‌کاری ۵۰۰ هزار تن محصول را جذب و فرآوری کند.
تحویل چغندرقند در کمتر از ۲۴ ساعت
مدیر کشاورزی کارخانه قند پیرانشهر گفت: هم‌اینک روند تحویل محصول چغندرقند کشاورزان آغاز شده و تحویل محصول از کشاورزان در کمتر از ۲۴ ساعت انجام می‌شود و صف انتظار تحویل چغندرقند طولانی نیست.
علی اسماعیلی اضافه کرد: در این فصل کوپن‌هایی در اختیار چغندرکاران قرار گرفته است که دارندگان این کوپن‌ها بر اساس زمان‌بندی خاصی محصول را برای تحویل به کارخانه می‌آورند و همین امر باعث می‌شود که صف انتظار تحویل محصول در مقابل کارخانه طولانی نشود.
وی با اشاره به پرداخت ۲۵۰ میلیارد ریال مطالبه چغندرکاران افزود: با شروع فصل برداشت چغندرقند تاکنون ۱۰۰ هزار تُن محصول تحویل کارخانه قند پیرانشهر شده و این واحد تاکنون ۸۵ درصد مطالبه کشاورزان را پرداخت کرده است.
هر سال قرارداد با کشاورزان بسته می‌شود و در زمان کاشت و داشت محصول بذر، کودشیمیایی و سموم مورد نیاز در اختیار چغندرکاران قرار می‌گیرد
وی در خصوص عقدقرارداد با چغندرکاران این شهرستان نیز اظهار داشت: این قرارداد هر سال با کشاورزان بسته می‌شود و در زمان کاشت و داشت محصول بذر، کودشیمیایی و سموم مورد نیاز در اختیار چغندرکاران قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به طرح‌های تشویقی کارخانه برای کشاورزان افزود: علاوه بر پرداخت سریع مطالبه کشاورزان، در ازای هر تُن چغندر، ۲ کیلوگرم قند و ۲۰ کیلوگرم تفاله (خوراک دام) نیز به صورت رایگان به چغندرکاران تحویل داده می‌شود.
کشت پاییزه چغندرقند در مناطق سردسیر غیرممکن است
چغندر قند در آذربایجان‌غربی تنها به صورت بهاره کشت می‌شود در حالی که از چند سال قبل کارشناسان جهادکشاورزی و مراکز تحقیقات کشاورزی در صدد هستند که ارقام مقاوم به سرما در مناطق سردسیر مانند آذربایجان‌غربی کشت شود اما تاکنون این امر محقق نشده است.
رییس اداره تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی مهاباد نیز گفت: ارقام بذرهای موجود تنها برای کشت بهاره تعیین شده و امکان کشت پاییزه با ارقام موجود در مناطق سردسیر مانند آذربایجان‌غربی غیرممکن است.
جعفر علیزاده افزود: کارشناسان این اداره در طول دوران کاشت، داشت و برداشت در مراکز خدمات کشاورزی راهنمایی‌های لازم را به کشاورزان در زمینه نوع بذر، استفاده مناسب از کودشیمیایی و سموم مبارزه با آفت‌های مختلف را ارایه می‌دهند.
وی اضافه کرد: بهترین زمان برای برداشت چغندر قند، قبل از شروع فصل سرما است و کشاورزان باید محصول خود را پس از برداشت در اولین فرصت به کارخانه تحویل دهند تا بر اثر تابش آفتاب و سردی هوای شبانه دچار افت نشود.
وی با اشاره به اینکه خروج چغندر قند از داخل استان ممنوع است افزود: تمامی چغندرکاران با کارخانه‌های سطح استان پیمان دارند و خروج محصول تولید شده به استان‌های دیگر ممنوع است.
کشیده شدن پای دلالان به بازار چغندر قند
بسیاری از کشاورزان آذربایجان‌غربی خاطرات خوبی از تحویل چغندرقند به کارخانه، صف‌های انتظار طولانی در کارخانه و پرداخت دیرهنگام مطالبات ندارند و همین امر باعث شده پای دلالان به بازار این محصول کشیده شود و برخی افراد سودجو محصول را سر زمین از کشاوزان بخرند.
یکی از کشاورزان روستای قم‌قلعه مهاباد گفت: در این فصل برخی دلالان بازار چغندرقند به عنوان کارشناس و یا مهندس کشاورزی به مزارع می‌آیند و پیشنهاد خرید محصول را سر زمین به کشاورزان می‌دهند.
دلال بازار با پیشنهاد خرید نقدی محصول کشاورزان را وسوسه می‌کنند و محصولی که با هزاران رنج کشاورز به ثمر رسیده را با قیمت کمتری خریداری می‌کنند
ناصر محمودی افزود: این افراد که در واقع دلال بازار هستند، با پیشنهاد خرید نقدی محصول، کشاورزان را وسوسه می‌کنند و محصولی که با زحمت زیاد کشاورز به ثمر رسیده را با قیمت کمتری خریداری و خود آن را به کارخانه‌ها تحویل می‌دهند.
وی از مسوولان جهادکشاورزی خواست با دایر کردن کلاس‌های توجیهی برای کشاورزان از ورود دلالان به بازار چغندرقند جلوگیری کنند تا سود واقعی محصول به جیب کشاورز برود و مرحله واسطه و دلال حذف شود.
یکی دیگر از کشاورزان روستای “قزلقوپی” نیز که مدتی قبل محصول خود را تحویل یکی از کارخانه‌های استان داده بود از تعیین عیار کم توسط کارخانه گلایه داشت و گفت: برخی از کارخانه‌ها برای افزایش سود خود عیار کمتر از واقعیت را برای محصول تعیین می‌کنند.
علی اشکوتی افزود: در حالی که برخی کارخانه‌های خارج از استان عیار ۱۹ و ۲۰ درصد را برای چغندرقند تعیین می‌کنند این عیار در کارخانه‌های استان ۱۶ و ۱۷ درصد تعیین می‌شود که نیازمند بررسی بیشتر دستگاه‌های نظارتی است.
مشکل تامین آب برای چغندر قند به‌ویژه در اواخر تابستان که عطش مزارع چغندرقند بیشتر و نیاز به آبیاری این مزارع افزایش پیدا می‌کند از دیگر مشکلات پیش روی چغندرکاران آذربایجان‌غربی است و در این فصل در بسیاری از مناطق استان از طرفی رودخانه‌های فصلی خشک شده و امکان رهاسازی آب از سدها و سایر منابع آبی نیز محدوتر می‌شود.
مساله خشک شدن دریاچه ارومیه دریکی ۲ دهه اخیر و ایجاد محدودیت برای کشت‌هایی با نیاز آبی زیاد نیز یکی از مشکلات پیش روی چغندرکاران این استان است که افزایش سطح زیر کشت را در حوزه آبریز دریاچه ارومیه را محدود کرده است.
مهمترین راهکار برای گریز از این مشکلات پیش‌روی چغندرکاران آذربایجان‌غربی علاوه بر نظارت بیشتر بر عملکرد کارخانه‌ها در زمینه تعیین عیارو مرغوبیت چقندرقند، حمایت مسوولان از نهادینه کردن فرهنگ جایگزینی کشت نشایی و تغییر در روزش‌های آبیاری از شیوه سنتی به روش‌های نوین از جمله استفاده از نوار تیپ است.
سرویس خبری : کشاورزی و باغبانی
