با توجه به شرایط جوی و تغییر اقلیم در سنوات اخیر، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش خسارات سیل، خروج از بحران خشکسالی و ارتقای امنیت غذایی تاثیر بسزایی دارد، از این رو برای یک سری مخاطرات محیطی فضای تغییر اقلیم به دنبال حفظ پوشش گیاهی هستیم تا فضا را برای حفاظت از سرزمین و منابع پایه و در نهایت ارتقای امنیت غذایی فراهم کنیم.
بنابر آمار اعلامی از حدود ۱۲۵ میلیون هکتار حوزه‌های آبخیز کشور، حدود ۳۲ تا ۳۳ میلیون هکتار، مدیریت آبخیز انجام شده و ۹۰ میلیون هکتار آن همچنان باقی مانده است که در برنامه هفتم اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در سطح ۲۰ میلیون هکتار هدفگذاری شده است.
طبق گفته وزیر جهاد کشاورزی، آبخیزداری به معنای واقعی تولید آب است که براین اساس در هر هکتار عملیات آبخیزداری و آبخوانداری به ۵ تا ۶ میلیون تومان اعتبار نیاز داریم، اما در مقابل اجرای این فعالیت به ازای هر هکتار در طول سال حداقل ۵۰۰ مترمکعب ذخیره آب را بدنبال دارد و از طرفی باعث کنترل سیلاب و جلوگیری از سیلاب می‌شود.
آمارها حاکی از آن است که ۶۰۰ شهر، ۸۶۵۰ روستا و ۴۱۰ دشت کشور در معرض سیلاب هستند که براین اساس اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری یکی از راهکارهای اساسی جلوگیری از فرسایش خاک و ارتقای امنیت غذایی مشور محسوب می شود.
پروژه های آبخیزداری و آبخوانداری در ۹۰ میلیون هکتار از عرصه های کشور قابلیت اجرا دارد
در ادامه محمد فرامرز مدیرکل دفتر سیلاب و آبخیزداری سازمان جنگل ها گفت: طی سال های اخیرموضوعات تغییر اقلیم، تغییر الگوی بارش، افزایش دما و خشکسالی ها و عوامل انسانی نظیر تخریب سرزمین، افزایش جمعیت، توسعه زیرساخت و تغییرات کاربری در بستر و حریم رودخانه ها موجب شده تا خسارت های ناشی از سیل در سال های اخیر افزایش یابد.
او با بیان اینکه در حوزه منابع آب موضوعات سیل و فرسایش کم نیست، افزود: از مجموع ۱۲۵ میلیون هکتار که امکان اجرای پروژه های آبخیزداری و آبخوانداری وجود دارد، تاکنون در سطح ۳۲ میلیون هکتار این پروژه ها اجرا شده و در دست اجراست، همچنین ۲۰ میلیون هکتار مطالعه آماده اجرا داریم و ۷۰ میلیون هکتار مطالعه نشده است.
فرامرز ادامه داد: اکنون در ۶ حوزه آبخیز اصلی مشکل داریم که ۷۴ میلیون از ۶ حوزه آبخیز نوار ساحلی است، همچنین عمده روان آب ها سیلابی است که بخش عمده ای در فلات مرکزی است و بیشترین مساحت بحرانی در فلات مرکزی از لحاظ جمعیتی، منابع آب و ریزگرد است که برای نگه داری بخشی از روان آب ها در بالادست، عملیات آبخیزداری و آبخوانداری را باید اجرا کنیم.
او با تاکید بر اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در سطح ۲۰ میلیون هکتار در برنامه هفتم افزود: در برنامه ششم ۱۰ میلیون هکتار تعهد اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری داشتیم که با منابعی که در اختیار سازمان قرار گرفت، در سطح ۶.۴ میلیون هکتار اجرا شد شد. در برنامه هفتم که اخیرا ابلاغ شده تعهد داریم به ازای هر سال برنامه ۴ میلیون هکتار عملیات آبخیزداری و آبخوانداری انجام شود، اما اعتبارات بودجه به قدری نیست که جوابگو باشد.
این مقام مسئول با تاکید بر این موضوع که منابع کافی در اختیار سازمان برای اجرای عملیات آبخیزداری باید در اختیار قرار بگیرد، گفت: برای اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری طی برنامه‌های هفتم و هشتم برای اجرای عملیات آبخیزداری درمناطق بحرانی مرکزی جنوب و جنوب شرق که مناطق مهمی در حوزه آبخوان ها محسوب می شوند، حدود ۶۷۲ همت اعتبار نیاز داریم تا برنامه ها را در راستای آبخیزداری و آبخوانداری پیش ببریم. گفتنی است در رفع مسائل بحرانی عامل اساسی مسئله آب است چراکه اگر امنیت آب نداشته باشیم، امنیت غذا هم نخواهیم داشت.
همچنین آمارها حاکی از آن است که طی ۱۰ سال اخیر بیش از ۱۶۰۰ سیل در مناطق مختلف اتفاق افتاده که خسارت هر سیل به طور متوسط ۴۰ میلیارد تومان برآورد شده است، درحالیکه با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری خسارت‌های سیل بیش از ۷۰ درصد کاهش می‌یابد.
۱۴ میلیون هکتار اراضی مستعد پخش سیلاب در کشور وجود دارد
براساس این گزارش ایران در شمار ۱۰ کشور بلاخیز دنیا اعم از سیل، زلزله و خشکسالی به شمار می‌رود، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش خسارات سیل و حفظ پوشش گیاهی تاثیر بسزایی دارد. براساس مطالعات مرکز پژوهشکده خاک از دهه ۳۰ تا اواخر دهه ۹۰ بیش از ۷ هزار و ۳۵۰ سیل در ایران اتفاق افتاده است که بیش از هزار و ۶۰۰ مورد آن با متوسط خسارت ۴۰ میلیارد تومان در دهه ۹۰ همراه بوده است.
در ادامه حمید نوری مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها گفت: مجموع مطالعات ما در ۹۰ حوزه آبخیز نشان می دهد که اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری کاهش سالانه ۳ تا ۹ تن فرسایش خاک، ذخیره ۵۳۰ متر مکعب آب به ازای هر هکتار عملیات آبخیزداری و ذخیره هزار متر مکعب آ ب در دشت ها و افزایش تولید ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم علوفه در هکتار را به همراه خواهد داشت.
او با بیان اینکه اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری افزایش ۱.۵ تا ۳ برابر آبدهی قنوات را به همراه دارد، افزود: اقدامات آبخیزداری به عنوان یکی از راهکارهای مدیریت سرزمین در کنار راهکارهای دیگر به آینده سرزمین برای حفظ آب و خاک و جلوگیری از تبخیر انجام می شود.در مبحث سیلاب که مناطق پخش سیلاب را طبق مطالعات جایابی و جانمایی کردند، ۱۴ میلیون هکتار اراضی مستعد پخش سیلاب در کشور وجود دارد که با مطالعات دقیق تر این سطح را تا ۳ میلیون هکتار بصورت مشخص اقدامات نفوذ آب و پخش سیلاب در مواقع سیلابی انجام می دهیم.
نوری با تاکید بر بکارگیری روش های جدید پخش سیلاب به منظور حفظ آب در زیرزمین افزود: کانون های تخریب بسیار متعدد است که بخشی مربوط به فرسایش آبی و بخشی فرسایش بادی است که در بحث فرسایش بادی نزدیک ۱۴ میلیون هکتار از سطح اراضی کشور در معرض کانون های برداشت ریزگردها هستند که حفاظت خاک از اراضی که در معرض فرسایش بادی قرار دارند، شیوه و روش های متفاوتی دارند.
مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها گفت: ۹۰ میلیون هکتار اراضی آماده برنامه ریزی است و برداشت ما این است که در برنامه هفتم ۲۰ میلیون هکتار در نظر گرفتیم، در برنامه هشتم باید مابقی را اجرا کنیم که این امر بدان معناست که بخشی از مطالعه انجام شود و بعد از مطالعات، اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری صورت بگیرد. گفتنی است که تمامی عوامل را نباید به آبخیزداری و آبخوانداری گره زد، بلکه سایر دستگاه‌ها مثل وزارت نیرو، مسکن و شهرسازی که ممکن است مصادیق تخریب خام در آنهاد دیده شود یا در مدیریت جامع یکپارچه حوزه‌های آبخیز نقش آفرین باشند، آنها هم باید اقدامات بصورت افزا برنامه ریزی کنند تا چالش‌های تغییر اقلیم و شدت تخریب سرزمین را بتوان مدیریت کرد.
با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک کشور ما و شرایط تغییر اقلیم در سنوات اخیر، حفظ و مهار آب‌های نزولی و نفوذ پذیری آن به اعماق زمین یک اولویت مهم در کشور محسوب می‌شود؛ از این رو اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری بر کاهش خسارت سیل و ارتقای ضریب امنیت غذایی کشور تاثیر بسزایی دارد.
