بشر بعد از رشد جمعیت برای دسترسی به غذای بیشتر، کشاورزی را نیز گسترش داد و نوع خاصی از گیاهان و محصولات را در کنار هم کاشت و این غذای انبوه خودبه خود آفت را هم به سمت خود جلب کرد.
برای مقابله با این آفت، انسان ابتدا به سراغ سریع‌ترین و راحت‌ترین راه یعنی استفاده از سموم شیمیایی رفت که در نتیجه تعادل محیط برهم خورد و حشرات مفید و دشمن آفات را هم از بین برد.
حال که تبعات این سموم بر محیط زیست و سلامت انسان بیشتر مشهود شده، دغدغه کاهش استفاده از آن هم افزایش یافته است؛ اما چرا در کشورمان این مباحث مهم که با سلامت و جان شهروندان ارتباط مستقیم دارد تا بخواهد عملیاتی شود، درگیر زمان و موانع بسیار می شود؟؛ پرسشی مهم که مدیران متولی باید پاسخ مناسبی برای آن بیابند.
در کشور ما هم پیشقراول این دغدغه‌مندان، نخبگان، استادان دانشگاه و دانشجویان هستند که همواره در حال تلاش برای گسترش کنترل بیولوژیک و بدون آسیب آفت ها بوده اند و دومین همایش بین المللی و یازدهمین همایش ملی کنترل بیولوژیک کشاورزی و منابع طبیعی نیز اواخر سال گذشته در جیرفت، از قطب های بزرگ کشاورزی و باغی کشور برگزار شد.
علاقه به سموم شیمیایی
رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه جیرفت در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: نیاز بشر به غذا افزایش یافته و دست به هر عملی زده تا آفت را کنترل کند؛ این کار با مواد شیمیایی شروع شد که بعد از مدتی فهمید که این مواد سمی است و باید از ترکیبات سالم‌تری استفاده کند.
حمیدرضا علیزاده افزود: چون سموم کاربرد بسیار راحت‌تری دارد و سریع‌تر جواب می دهد هنوز کشاورزان علاقه به این نوع سموم دارند.
وی ادامه داد: در کنترل بیولوژیک نیاز به کشاورزی علمی است و اگر کشاورز می خواهد حشره، قارچ یا باکتری را در مزرعه رها کند باید شرایط و اصول بیولوژی را رعایت کند.
دبیر اجرایی دومین همایش بین المللی و یازدهمین همایش ملی کنترل بیولوژیک گفت: تولید محصول سالم و کنترل بیولوژیک در دنیا برجسته شده و مورد استقبال قرار گرفته است که ما هم باید به آن سمت برویم.
۱۰ سال پیش در هلند سم نبود
وی اضافه کرد: ۱۰ سال پیش در دانشگاهی در هلند کار می کردم، وقتی برای آفتی به دنبال سم بودم گفتند سم نداریم و حشراتی را که دشمن آن آفت بود به من دادند و آفت کنترل شد.
علیزاده بیان کرد: در آینده اگر بخواهیم محصول سالم تولید کنیم باید حداکثر بهره را از کنترل بیولوژیک ببریم.
وی با تاکید بر اینکه کشاورزان ما باید علمی تر فعالیت کنند گفت: ارتباط بین دانشگاه، آزمایشگاه و پژوهشگاه باید برقرار باشد تا بتواند کنترل بیولوژیک را پیش ببرد و محصول سالمی تولید کند.
عضو هیات علمی دانشگاه جیرفت افزود: ما در همایش کنترل بیولوژیک سم فروش ها و فروشندگان نهاده‌های کشاورزی را هم دعوت کردیم که دست‌کم چند قوطی را در قفسه خود برای محصولات کنترل بیولوژیک بگذارند.
مشکلات اجرایی پیش پای کنترل بیولوژیک
وی با بیان اینکه ما در قدم های اول در زمینه کنترل بیولوژیک هستیم و مشکلات اجرایی زیادی وجود اضافه کرد: بسیاری از مدیران از این شیوه اطلاع درستی ندارند و نیاز به فرهنگ سازی و آگاه سازی وجود دارد.
علیزاده با اشاره به اینکه کنترل بیولوژیک چیزی است که سرانجام به سمت آن خواهیم رفت اظهار کرد: هنوز بسیاری از کشاورزان ما نمی دانند سمی را که یک در هزار بزنند به چه معناست، دوره کارآیی را رعایت نمی کنند و روز بعد از سمپاشی محصول را برداشت می کنند.
جای خالی آموزش توسط جهاد
وی با اشاره به اینکه البته باتوجه به تحولات دنیا و کشور بیشتر کشاورزان آگاه شده اند گفت: کشاورزان شناسنامه ندارند، ضروری است مزارع شناسایی شوند و جهاد کشاورزی سرکشی و اطلاع رسانی کند.
علیزاده با بیان اینکه اطلاع رسانی و آموزش در این زمینه به‌ندرت صورت می گیرد ادامه داد: برای گسترش شیوه کنترل بیولوژیک ضروری است جهادکشاورزی به کشاورزان آموزش دهد.
تجارت فدای سلامت
به گفته وی، برخی، گلخانه‌های ۲۰۰ یا ۵۰۰ متری دارند، فردی می بیند امسال به طور مثال فلفل گران شده است گلخانه‌ای را اجاره می کند و فلفل می کارد بدون اینکه از نحوه درست کشت آن مطلع باشد؛ پس ضرورت دارد در ساختاری مشخص و فرآیندی چارچوب دار آموزش ها ارائه شود.
کشاورز جیرفتی که سراغ کنترل بیولوژیک رفت
محمدعلی پیراسته از معدود کشاورزان جیرفتی است که از طریق کنترل بیولوژیک آفات باغ های خود را کنترل می کند و در همایش جیرفت هم حضور داشت.
وی به خبرنگار ایرنا گفت: برای مقابله با مگس مدیترانه‌ای از سم استفاده نکردم و به جای آن از آنغوزه که بوی بسیار تندی دارد و دفع کننده این حشره است بهره بردم.
پیراسته در مورد اینکه چطور برخلاف بسیاری از کشاورزان جنوب کرمان به سمت استفاده از عوامل بیولوژیک و طبیعی رفته است اظهار کرد: من معلم هستم و قبل از آن هم تولید کننده بودم که از جوانی این کار را انجام می دادم؛ بعد از بازنشستگی تصمیم گرفتم محصولی با رنگ و بویی متفاوت و کیفیت بالا و سالم تر تحویل بازار بدهم.
وی که تولیدکننده نمونه ملی ایران در سال ۹۸ شده است افزود: آموزش های جهاد کشاورزی بسیار محدود است، برای گسترش استفاده از این شیوه باید جهاد کشاورزی وارد عمل شود.
پیراسته سود فروش سموم را هم یکی دیگر از عوامل استفاده گسترده از آن برای کنترل آفات دانست.
توقع حمایت های ساختاریافته
اما یکی از فعالان حوزه کنترل بیولوژیک در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: کنترل بیولوژیک به یک ویترین زیبا تبدیل شده و هرجا می رویم شعار خوب بودن این شیوه داده و گفته می شود باید نسبت به سموم شیمیایی در اولویت قرار گیرد اما در عمل دیده نشده است.
زهرا تازرونی افزود: کنترل بیولوژیک امری تخصصی، بخشی از محصولات ما وارداتی است و بسیاری از محصولات را نمی توانیم در داخل تولید کنیم اما برای واردات این نوع محصول نیز با موانعی روبه رو هستیم.
مشاور دانشگاه تربیت مدرس تهران اضافه کرد: در بسیاری از امور پیشرو بوده‌ایم و انواع تله‌ها، نوارها و کارت های رنگی را تولید می کنیم؛ برای تولید عصاره های پایه گیاهی که می توانند کنترل کننده آفات باشند کار را آغاز کرده‌ایم اما انواع مختلف فرمون ها و انواع محلول های پایه گیاهی را وارد می کنیم.
تفاوت رویکردها در واردات
وی ادامه داد: برای واردات این محصولات نیاز به ارز داریم در ارائه ارز در اولویت ۲۲ قرار داشتیم، بعد از پیگیری ها به اولویت ۲۱ ارز نیمایی ارتقا یافتیم.
تازرونی گفت: در همین رده هم اولویت بندی هایی وجود دارد که حوزه کنترل بیولوژیک در آن آخرها قرار دارد و اکنون چندماه است که به دنبال واردات محصولی باکیفیت هستیم اما هنوز ارزی به ما تعلق نگرفته است(تا زمان انجام مصاحبه) و نتوانسته‌ایم واردات را انجام دهیم.
وی با بیان اینکه سیاست های اشتباهی وجود دارد و حمایت اصلی سازمان حفظ نباتات بر روی سموم است اضافه کرد: سم شیمیایی یک ساله ثبت می شود اما من برای ثبت محصول بیولوژیک باید هفت سال بدوم تا آن را ثبت کنم.
تازرونی بیان کرد: اینها سنگ هایی است که جلو پای ما گذاشته می شود و تا این سنگ ها را برداریم و به سمت جلو حرکت کنیم انرژی بر و زمان بر است.
انتظار می رود همانطور که سلامت جامعه در کلام تصمیم‌گیران و متولیان همه بخش‌ها وجود دارد و زیاد هم شنیده می شود، این اولویت در نظام برنامه ریزی، تخصیص بودجه، نظام واردات و دیگر اقدامات نیز مشاهده شود و کنترل بیولوژیک و استفاده از سم های طبیعی برای مقابله با آفات در کشاورزی و تولید محصولات باغی کشور در اولویت واقعی و عملیاتی قرار گیرد و استفاده از سموم شیمیایی به واقع سخت شود.
