پسته در کنار زعفران یکی از مهمترین محصولات خراسان رضوی در بخش کشاورزی محسوب شده و استان رتبه دوم را در تولید پسته پس از کرمان در کشور را به خود اختصاص داده و حدود ۲۵ درصد پسته خشک کشور در خراسان‌رضوی تولید می‌شود. پسته، به دلیل ارزآوری، ایجاد اشتغال، ایجاد ارزش افزوده و سایر جنبه‌های اقتصادی، از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین دلیل برنامه ریزی برای رفع مشکلات در این بخش از ضرورت برخوردار است.
روح الله حسینی، یکی از پسته کاران خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا درباره مشکلات تولید پسته بیان می‌کند: سم‌های ریشه‌ای و کودهای زمستانه حداقل چیزی است که کشاورز باید برای باغات پسته استفاده کند که متاسفانه طی دو سال اخیر قیمت آن‌ها حدود ۷ تا ۱۰ برابر شده است. به طور مثال سم نماتد و کموز از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به یازده میلیون تومان رسیده است. قیمت کود زمستانه که در سال گذشته ۱۷ هزار تومان بود اکنون به ۷۰هزار تومان رسیده است. امروز یک لیتر سم را یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان خریداری می‌کنیم.
وی ادامه میدهد: کشاورز از شروع فصل برای نگهداری تا برداشت و زخم آب درخت پسته باید حداقل در ۶ دوره درخت را ضدعفونی کند. اگر این مراحل به طور مداوم و دقیق انجام نشود، پسته عملکرد خوبی نخواهد داشت، البته این مراحل به دلیل گران بودن کود و سموم کشاورزی به صورت منظم انجام نمی‌شود.
هیچ نظارتی بر قیمت کود و سموم در بازار وجود ندارد
این کشاورز با بیان اینکه هیچ نظارتی بر قیمت کود و سموم وجود ندارد، عنوان می‌کند : در بازار یک کیلو پتاس ایرانی ۷۰ هزار تومان است در صورتی که شرکت این محصول، قیمت پتاس را ۳۰ هزار تومان اعلام کرده است. به طور کلی هیچ نظارتی در قیمت کود و سم وجود ندارد.
حسینی ادامه داد: قیمت‌ها بسیارعجیب و سرسام آور است. حتی کودهای دولتی و شرکتی که همواره مورد استقبال کشاورزان بوده است امروز از ۱۵۰ هزارتومان به ۷۰۰ هزار تومان رسیده است. مسئولین هر سال اعلام می‌کنند که کود مورد نیاز برای کشاورزان به طور کامل فراهم است، اما در عمل اینگونه نبوده و از طرفی کیفیت کودها و سموم خارجی علی‌رغم قیمت بسیار بالا قابل قیاس با کود ایرانی نیست.
کشاورز دیگر توان پرداخت هزینه‌های سرسام‌آور را ندارد
حسینی تاکید می‌کند: اکنون هر لیتر اسید امینه ۵۶۰ هزار تومان یا هر کیلو کلسیم اسپانیایی ۵۴۰ هزار تومان است. کشاور این مواد با این قیمت بالا را چگونه تهیه کند؟. کشاورز دیگر توان پرداخت چنین هزینه‌های سرسام‌آوری را ندارد. با وجود تمام این مشکلات کشاورز به اجبار برای اینکه زحمات چندین ساله‌اش به هدر نرود به دنبال جنس مناسب‌تر است که آن هم تاثیری در عملکرد پسته نخواهد داشت.
وی ادامه میدهد: بنابراین جنس ارزان به دلیل پایین بودن کیفیت عملکرد خوبی برای پسته ندارد. اگر جهاد کشاورزی سم و کود با کیفیت و با قیمت مناسب در اختیار کشاورز قرار دهد و زمان برداشت، محصولات کشاورز را به قیمت مناسب خریداری کند آن وقت است که حق دارد کشاورز را مقصر کاهش عملکرد پسته بدانند.
وی با بیان اینکه هزینه نگهداری محصول پسته با توجه به طولانی بودن دوره بهره‌برداری و درآمدزایی این محصول برای کشاورزانی که درآمد دیگری نداشته باشد بسیار بالا است، ادامه میدهد: برخی کشاورزان کودهای گران قیمت را نمی‌توانند خریداری کنند و ترجیح آنان استفاده از کودهای حیوانی با قیمت بسیار پایین است که در این صورت کیفیت پسته کاهش می‌یابد.
علی مرادی، یکی از پسته کاران منطقه سبزوار در خصوص کیفیت کودهای مورد استفاده برای پسته عنوان می‌کند: کیفیت پتاس بسیار پایین است به طور مثال پتاس استفاده شده برای درختان پسته در سال جاری بعد از گذشت چندین دوره از آبیاری همچون تخته سنگ در زمین باقی می‌ماند، در حالی که کود با کیفیت خوب با یک دوره آبیاری باید در آب حل شود.
وی ادامه میدهد: کود و سموم خارجی علی‌رغم قیمت بسیار زیاد در مقایسه با کود و سموم ایرانی از کیفیت خوبی برخوردار است. اگرچه کود با کیفیت خوب هم پیدا می‌شود، اما این میزان محدود است.
نوسانات قیمت پسته تا پایان فصل برداشت
حسینی از پایین بودن قیمت پسته گلایه کرد و تصریح می‌کند: چند سال پیش مردم به امید اینکه پسته از قیمت و سودآوری بسیار بالایی برخوردار است اراضی خود را به کشت پسته اختصاص داده اند. در حالی که به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی توان نگهداری و هزینه‌کرد باغات پسته برای کشاورز دشوار است تا جایی که برخی باغات خود را رها کرده و دوباره به کشت گندم و جو مبادرت ورزیده‌اند. با وجود اینکه قیمت کود و سموم کشاورزی ۷ تا ۱۰ برابر شده متاسفانه قیمت پسته افزایش ناچیزی داشته است. دوسال گذشته پسته توچین کله قوچی کیلویی ۱۶۰ هزار تومان امسال تنها به ۲۷۰ هزار تومان رسیده است.
وی با تاکید بر اینکه دیگر کسی تمایلی به کشت پسته ندارد، تصریح می‌کند: پسته‌کاران قدیمی از کشت این محصول پشیمان هستند، اما به اجبار از درختان پسته خود نگهداری می‌کنند، زیرا پسته‌ای را که ۳۰ سال برای آن زحمت کشیده شده به دور از انصاف است که درخت سبز را از بین ببرند.
علی مرادی، یکی دیگر از پسته کاران خراسان رضوی نیز در این خصوص عنوان می‌کند: به دلیل اینکه برخی از کشاورزان درآمد دیگری جز کشت پسته ندارند، فاصله درختان پسته را به کشت پنبه اختصاص داده‌اند تا بتوانند هزینه تغذیه درخت را تامین کنند. بنده امسال کود و سم مورد نیاز باغ پسته را که حدود ۲۵۰ میلیون تومان شده به صورت قسطی تهیه کردم به امید اینکه پسته محصول صادراتی است و بخاطر قیمت بالای آن صرفه اقتصادی خوبی برایمان خواهد داشت، البته همان کود و سم قسطی را هم به صورت قطره‌ای برای درختان استفاده می‌کردم.
وی ادامه میدهد: به طور مثال هر یک از درختان پسته یک کیلو یارامیلا و ۲۰۰ گرم اوره فسفات می‌خواهد، اما به خاطر قیمت بسیار زیاد طی سال جاری برای هر درختی ۲۰۰ گرم یارامیلا و ۱۰ گرم اوره فسفات استفاده شده است. متاسفانه توان تهیه تغذیه آن‌ها را ندارم.
حسینی در ادامه خاموشی‌چاه‌های کشاورزی، تغییرات آب و هوایی و خشکسالی‌ها را از جمله مشکلات و چالش‌های پیش‌روی پسته کاران دانست و عنوان می‌کند: تا همین چند وقت قبل در هفته ۷ ساعت برق چاه های کشاورزی را خاموش می‌کردند که این مسئله خسارت بسیاری بر باغات پسته به همراه داشت.
وی افزود: برخی می‌گویند دلیل کاهش قیمت پسته و افزایش کودهای و سموم مورد نیاز آن، نوسانات قیمت دلار و مسئله تحریم‌ها است، اما مگر پسته سال گذشته در همان شرایط صادر نشد حالا به هر نحوی؛ مهم این است که بالاخره صادر شد پس چرا تعادلی در قیمت‌ها وجود ندارد.
مرادی در ادامه در خصوص تاثیرات ناشی از تغییرات آب و هوایی بر باغات پسته ادامه میدهد: تغییرات آب و هوایی و خشکسالی‌های چند سال اخیر تاثیر زیادی در کاهش عمق چاه‌های کشاورزی داشته است. به طور مثال در این ۱۵ سال عمق چاه حدود ۲۰ متر پایین رفته است. همچنین عمق این چاه‌ها تا ۱۰۰ متر مجوز دارد که چاه کشاورزی ما در ۴۵ متری به عمق رسیده یعنی توربین ۵۵ متر داخل آب بوده اما اکنون تنها ۱۷ متر داخل آّب است که این موضوع خسارات زیادی بر باغات پسته وارد ساخته است.
این پسته‌کار هزینه فرآوری پسته را از جمله مشکلات و چالش‌های پسته دانست و بیان می‌کند: برخی از کشاورزان به دلیل هزینه بسیار زیاد فرآوری پسته محصول خود را با قیمتی پایین‌تر بر روی درخت به فروش می‌رسانند. با توجه به هزینه بالا فرآوری پسته به هیچ عنوان برداشت پسته برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد.
وجود دلالان پسته دلیلی برافت قیمت پسته
حسینی وجود دلالان پسته را دلیلی بر افت قیمت پسته دانست و خاطرنشان می‌کند: یکی از مشکلات کشاورزان دلالان و خریداران پسته است که سعی دارند محصول و دست رنج کشاورز را به کمترین قیمت خریداری کنند. چرا خریداران و دلالان پسته خندان با قیمت مصوب پسته را مغز کرده، عیار آن را گرفته و قیمت‌گذاری جدید برای پسته انجام می‌دهند. به طور مثال پسته خندان با قیمت ۲۷۰ هزار تومان را یک تاجر ۲۰۵ هزار تومان و دیگری ۲۶۵ هزار تومان قیمت‌گذاری می‌کند.
نبود مهندس با تجربه و متخصص در صنعت پسته
وی از نبود مهندسین و متخصصین در صنعت پسته گلایه کرد و ادامه میدهد: مهندسان متخصص و باتجربه‌ای در زمینه کشاورزی فعالیت نمی‍‌کنند.
مرادی در ادامه افزود: یکی از مهندسان پسته بیماری درختان یکی از باغات پسته من را نماتد تشخیص داد و برای رفع این بیماری، پروسه‌ای را در اختیارمان قرار داد و با صرف هزینه‌ای به میزان ۴۵ میلیون تومان چندین سال این دستورالعمل انجام گرفت که درنهایت درختان پسته خشک شد در حالی که این بیماری به دلیل شوری آب بود. اکنون این درختان هیزمی برای چوپانان است تا با آتش زدن آنان خود را در برابر سرمای زمستان گرم نگه‌دارند.
وی در این‌باره می‌گوید: هر مهندسی نظری را ارائه میدهد، از طرفی کشاورز توان خرید کودهای مورد نیاز باغات پسته خود را ندارد و با استفاده از روش‌های دیگر آسیب زیادی به درختان می‌رساند. عجیب‌تر این است که گاهی مایع ظرف‌شویی از برخی سموم شرکت‌های ایرانی عملکرد بهتری دارد و این یک بدبختی و فلاکت است برای سیستم کشاورزی این کشور که مایع‌ظرف‌شویی جایگزین کود و سموم کشاورزی شده است.
افزایش ۲۰ درصدی تولید پسته در خرسان رضوی طی سال جاری
غلامحسین ساربان، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص وضعیت تولید پسته خراسان رضوی طی سال عنوان می‌کند: در سال جاری ۶۵ هزار تن پسته در خراسان رضوی تولید شده است که نشان دهنده افزایش ۲۰ درصدی تولید پسته استان نسبت به سال قبل است. این در حالی است که سالانه ۵ تا ۸ درصد سطح زیر کشت پسته در استان افزایش پیدا می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه هنوز برداشت پسته در برخی از باغات استان به پایان نرسیده است، ادامه میدهد: در استان ۱۲۱ هزار هکتار باغ پسته وجود دارد که ۶۸ درصد بارور و ۳۲ درصد نابارور است. خراسان رضوی با ۲۵ درصد سطح زیر کشت پسته و ۲۱ درصد میزان تولید پسته مقام دوم کشت پسته کل کشور را به خود اختصاص داده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تصریح می‌کند: مهمترین ارقام پسته استان به ترتیب بادامی سفید حدود ۳۷ درصد، فندقی ۱۹ درصد، احمدی آقایی ۱۶ درصد، کله قوچی ۱۵ درصد، اکبری ۹ درصد و سایر ارقام نیز ۲ درصد سطح زیر کشت پسته استان را به خود اختصاص داده است.
ساربان در خصوص صادرات این محصول در استان عنوان می‌کند: در حال حاضر ۵ درصد از حجم صادرات پسته از خراسان رضوی از طریق مبادی خروجی و گمرکات استان صادر است. عمده پسته ایران به کشورهای آسیایی به ویژه چین و کشورهای اروپایی صادر می‌شود. همچنین پسته و زعفران از جمله محصولاتی هستند که برای خراسان‌رضوی درآمد ناخالص تولید می‌کنند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تاکید کرد: طی سال‌های اخیر ترمینال‌های ضبط و فرآوری پسته در استان به صورت مکانیزه و نیمه مکانیزه توسعه بسیاری پیدا کرده است که این موضوع از مزیت‌های صنایع فرآوری پسته محسوب می‌شود. در حال حاضر ۱۳۸ واحد فرآوری پسته با ظرفیت ۱۷۰ هزار تن پسته تر در ۱۵ شهرستان مشغول به فعالیت هستند.
وی گرمای شدید فروردین ماه سال جاری را از جمله مشکلات مربوط به کشت پسته در استان دانست و بیان می‌کند: دوره گرده‌افشانی پسته در فروردین ماه است به طور مثال در سال جاری در شهرستان مه‌ولات دوره گرده‌افشانی از ۱۵ تا ۲۲ فروردین بود. همچنین گرمای شدید سبب کوتاه شدن طول عمر گرده دانه شده و دیگر لقاح و گرده افشانی صورت نمی‌گیرد و بخشی از پسته پوک شده و بخش دیگر که نگهداری شده پوست تخم تشکیل می‌شود اما جنین تشکیل نمی‌شود.
ساربان عنوان می‌کند: بر این اساس طبق آخرین بررسی محققان در ایستگاه تحقیقاتی پسته خراسان رضوی در شهرستان مه‌ولات خسارات ناشی از تولیدات پسته امسال مربوط به گرمای شدید فرودین ماه است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با تاکید بر اینکه سالانه بیشترین خسارت وارده در تیر ماه رخ میدهد، ادامه داد: با حمله آفات به درختان در تیر ماه درخت ضعیف می‌شود و این موضوع همزمان با پر کردن مغز پسته است که سبب ریزش جوانه‌های سال آینده و ریزش برگ‌های درخت پسته شده و سرشاخه‌ها لخت می‌شود.
وی عنوان‌کرد: بنابراین تغییرات آب‌وهوایی به‌ویژه در فروردین ماه خشک و گرم و بارندگی شدید اردیبهشت ماه سال جاری خساراتی بر برخی باغات پسته وارد ساخت. از طرفی این تغییرات تاثیرات بسیار خوبی در برداشت محصولاتی مثل گندم و جو داشت.
در تمام صنایع کشاورزی، قیمت محصولات با چالش مواجه است
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در خصوص بازار فروش و قیمت این محصول در استان تصریح می‌کند: به طور کلی نه تنها در تولید پسته بلکه در تمام صنایع کشاورزی، قیمت محصولات با چالش مواجه است و این موضوع شامل تولیداتی که خرید تضمینی ندارند، به جز گندم و جو که شامل سیاست‌گذاری دولت است، می‌شود.
وی ادامه میدهد: بنابراین کشاورز به دلیل اینکه به درآمد ناشی از باغات پسته خود نیاز دارد در فصل برداشت تمام محصول را وارد بازار کرده و در این صورت بازار هم با استفاده از این موقعیت به نفع خود، سرمایه‌گذاری می‌کند. معمولا در ابتدای فصل با پایین بودن ظرفیت محموله پسته قیمت این محصول بالا است. در حال حاضر قیمت پسته بین ۲۲۰ تا ۲۸۰ هزار تومان است که آن هم بستگی به کیفیت آن دارد.
ساربان در پاسخ به گلایه کشاورزان از خریداران پسته در سطح استان خاطرنشان می شود کند: در داخل استان به اندازه کافی تجار محلی و ترمینال پسته برای مدیریت خرید و فروش محصول پسته از پسته‌کاران موجود است. محصول کشاورزان در کارخانجات پوست، فرآوری، خشک و در نهایت در انبار نگهداری شده تا خریدار واقعی پیدا شود و صاحب ترمینال با اعلام قیمت پسته از جانب خریدار به کشاورز سعی در فروش محصول انبار شده دارد و در صورت رضایت کشاورز این محصول به فروش می‌رسد.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه اکنون قیمت پسته در بازارهای جهانی ۱۱ دلار است، ادامه میدهد: تاجران کشورهای دیگر پسته ایران را به قیمت خود خریداری می‌کنند و تنها نمی‌توان تاجران محلی و تولیدکنندگان را مقصر این نوسانات قیمت پسته دانست.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره مشکلات تولیدکنندگان پسته عنوان می‌کند: تولیدکنندگان پسته این محصول را صادر می‌کنند و ارز را باید به بانک مرکزی برگردانند و با برگشت ارز به بانک مرکزی دولت به نرخ ارز نیمایی این پول را به تولیدکننده بر می‌گرداند. در صورتی که در سال‌های قبل چنین رویه‌ای وجود نداشت و دلار به دست آمده از صادرات پسته در اختیار تولیدکنندگان بود. اکنون دولت معتقد است باید ارز را به بانک مرکزی تحویل داده و معادل آن ریال دریافت کنید و این موضوع سبب کاهش سود و در نهایت نارضایتی تولیدکنندگان شده است. همچنین جلساتی در این خصوص در سطح وزارتخانه صورت گرفته و پیگیری‌های لازم انجام شده است.
وی با تاکید بر اینکه پسته خراسان رضوی به دلیل رعایت آرایش کاشت و فاصله بسیار مناسب درختان از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است، بیان می‌کند: پسته استان نسبت به سایر مناطق کشور که دارای کشت متراکم بوده و بارندگی‌های زودرس در ان مناطق دارند، کیفیت مناسبی دارد. با ساخت ترمینال‌های مدرن در سطح استان که به انجام فرآوری پسته بیش از ظرفیت نیاز استان مشغول هستند که نیز استقبال خوبی از این ترمینال‌ها شده است، مشکلی در خصوص کیفیت این محصول در استان گزارش نشده است.
ساربان پسیل پسته را تنها آفت و بیماری در صنعت پسته استان دانست و ادامه میدهد: متاسفانه در آب‌وهوای بسیار خشک و گرم که حشرات مفید کمتری تولید می‌شود پسیل پسته به شدت طغیان می‌کند و این آفت یک دشمن طبیعی به نام فاگوس زنبوری دارد.
وی با تاکید بر اینکه در ابتدای فصل به دلیل وجود بسیار زیاد حشرات مفید در باغات پسته، مدیریت جهاد کشاورزی توصیه‌ای به سمپاشی ندارد، عنوان می‌کند: پسیل ۶ نسل دارد و کارشناسان حوزه پسته معتقدند نسل اول و دوم در فروردین و اردیبهشت ظاهر شده و به جهت اینکه در این فصل حشرات مفید در داخل باغ فراوان است. این حشرات آفات را کنترل کرده و خسارتی ندارند و نیازی به سمپاشی باغات پسته نیست.
وی ادامه میدهد: نسل بینابین از اواخر خرداد و اوایل تیر ماه ظاهر شده و نیازی به سمپاشی نیست و با شست‌وشو می‌توان مشکل درختان را حل کرد. تنها برخی از باغات پسته که از مدار آب دور است نیازمند سمپاشی هستند. همچنین سموم توصیه شده‌ای را در اختیار کارشناسان در شهرستان‌ها قرار داده که کشاورز بر اساس آن باید سمپاشی را انجام دهد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی خاطرنشان می‌کند: در نسل آخر این آفت به جهت اینکه پسته بزرگ شده و خسارت زیادی به درخت وارد می‌کند نیاز به سمپاشی نیست و با شست‌وشو حل می‌شود چون بالغ بر ۹۰ درصد پسته صادراتی است و توصیه‌ای به سمپاشی نداریم همچنین با شناسایی باقیمانده سموم بر روی پسته معمولا این محصول را برگشت می‌زنند که آسیب بسیاری به پسته استان وارد می‌آورد.
سرویس خبری: کشاورزی و باغبانی
