خشکسالی‌های پی‌درپی، کم‌بارشی‌های فصلی، کاهش شدید منابع آبی و تغییرات اقلیمی فزاینده، تولید گندم در استان اصفهان را با چالشی جدی روبه‌رو کرده است. این استان که همواره به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی در منطقه مرکزی کشور شناخته می‌شد، اکنون در آستانه بحران قرار دارد. کشت گندم آبی و دیم، اگرچه براساس الگوی کشت برنامه‌ریزی‌شده انجام شده، اما عملکرد نهایی آن به‌شدت تحت‌تأثیر شرایط اقلیمی قرار گرفته است. کاهش بارش‌های مؤثر در پاییز، زمستان و بهار، سرمای زمستانی بدون پوشش برف، افت رطوبت خاک و در نهایت وزش بادهای گرم در بهار از جمله عواملی هستند که در تضعیف عملکرد مزارع گندم نقش داشته‌اند.
در شرایطی که روند برداشت در مناطق مختلف استان ادامه دارد، آمار خرید تضمینی گندم نشان‌دهنده کاهش بی‌سابقه تولید نسبت به سال گذشته است. در حالی‌که نیاز سالانه استان به گندم برای مصرف نانوایی‌ها و صنایع وابسته، چندین برابر میزان برداشت شده است و بخشی از این نیاز، ناگزیر باید از سایر استان‌ها یا حتی منابع خارجی تأمین شود. اگرچه اجرای برنامه الگوی کشت و توسعه کشت محصولات مقاوم به خشکی از راهکارهای موجود برای مقابله با تنش‌های اقلیمی عنوان می‌شود، اما تداوم روند موجود زنگ خطری برای آینده امنیت غذایی و توازن کشاورزی در استان محسوب می‌شود.
پیمان فیروزنیا، مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان می‌گوید: استان اصفهان در زمینه تولید گندم در سطح کشور جایگاه متوسطی دارد و در میانه استان‌ها قرار دارد. براساس برنامه الگوی کشت استان برای سال جاری، سطح زیرکشت گندم آبی استان حدود ۵۷ هزار هکتار و گندم دیم حدود ۳۰ هزار هکتار بوده که در مجموع نزدیک به ۹۰ هزار هکتار گندم آبی و دیم کشت شده است.
وی با اشاره به شرایط نامساعد اقلیمی می‌افزاید: در سال جاری با خشکسالی شدید روبه‌رو بوده‌ایم؛ مزارع دیم بیشتر تحت تنش قرار گرفتند و مزارع آبی نیز به‌دلیل نبود بارش‌های مؤثر در پاییز، زمستان و بهار از نظر عملکرد دچار افت و خسارت شدند. سرمای طولانی‌مدت زمستان بدون پوشش برف، کاهش رطوبت خاک و بادهای گرم بهاره از جمله عوامل خسارت‌زا بودند.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان ادامه می‌دهد: بخشی از مزارع که با استفاده از آب زاینده‌رود کشت شدند، به دلیل کمبود منابع آب پشت سد، تنها با حداقل آب ممکن به مرحله برداشت رسیدند و این موضوع روی حذف بخشی از مزارع کشت شده و کاهش عملکرد شدید مزارع باقی مانده اثرگذار بوده است.
فیروزنیا با اشاره به کاهش خرید تضمینی گندم می‌گوید: سال گذشته ۲۳۲ هزار تن گندم به‌صورت تضمینی از کشاورزان استان خریداری شد که رکوردی در سال‌های اخیر بوده، اما سال جاری تاکنون تنها حدود ۵۰ هزار تن خرید انجام شده است. البته خرید تضمینی تا نیمه شهریور ادامه دارد و پیش‌بینی می‌شود در مجموع حدود ۱۰۰ هزار تن گندم به‌صورت تضمینی خریداری شود.
وی با اشاره به تنوع ارقام گندم در استان بیان می‌کند: حدود ۱۰ تا ۱۵ رقم گندم آبی و دیم در استان تولید و بذر آن در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد تا با شرایط هر منطقه و کشاورز رقم مناسب مورد استفاده کشاورزان قرار گیرد.
استراحت گندم پیش از مصرف موجب افزایش شرایط پخت بهتر
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در پاسخ به گلایه نانوایان از کیفیت آرد نیز اظهار می‌کند: گندم تولیدی استان بیشتر از ارقام جدید با تغذیه مناسب است و از نظر کیفیت، به‌ویژه میزان پروتئین و سایر خصوصیات نانوایی در رده متوسط رو به بالا قرار دارد.
فیروزنیا ادامه می‌دهد: هر ساله نمونه‌هایی از گندم استان به مرکز تحقیقات تهران ارسال می‌شود که نتایج ارزیابی‌ها کیفیت قابل قبول گندم اصفهان را تأیید کرده‌اند.
وی یکی از مشکلات را مصرف سریع گندم پس از برداشت دانست و می‌افزاید: گندم باید پیش از مصرف مدتی استراحت کند تا شرایط بهتری برای پخت نان داشته باشد، در غیر این‌صورت ممکن است مشکلاتی در کیفیت آرد و نان ایجاد شود.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان درباره تأمین گندم استان نیز می‌گوید: نیاز سالانه گندم استان حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تن است. در سال گذشته به‌دلیل تولید مطلوب در سطح کشور، وارداتی صورت نگرفت و گندم مازاد سایر استان‌ها به اصفهان عرضه شد، اما سال جاری ممکن است با توجه به کاهش تولید در کشور، بخشی از نیاز از خارج کشور یا استان‌های دیگر تأمین شود. در هر صورت نگرانی از بابت تأمین گندم و آرد وجود ندارد و اداره کل غله و خدمات بازرگانی استان برنامه‌ریزی لازم را انجام داده است.
فیروزنیا درباره الگوی کشت توضیح می‌دهد: یکی از آرزوهای دیرینه بخش کشاورزی، تدوین الگوی کشت بوده که از ۱۴۰۱ با پشتوانه مطالعات مرکز تحقیقات کشاورزی در استان، برنامه الگوی کشت در این سال‌ها به موقع ابلاغ شده است. براساس این الگو مشخص می‌شود که چه محصولی، به چه میزان و در کدام منطقه کشت شود. هدف از اجرای برنامه الگوی کشت، تأمین امنیت غذایی کشور در کنار حفظ منافع اقتصادی کشاورز است.
وی با اشاره به سایر غلات استان نیز می‌گوید: به جز گندم، سالانه حدود ۵۰ تا ۵۵ هزار هکتار جو در استان کشت می‌شود که بخشی از آن به‌صورت علوفه‌ای (خصیل) برای دامداری‌ها برداشت می‌شود. توصیه ما توسعه کشت علوفه‌ای جو به‌عنوان جایگزینی برای ذرت علوفه‌ای با نیاز آبی بسیار کمتر است. سالانه حدود شش تا هشت هزار هکتار جو علوفه‌ای در استان به منظور تامین علوفه و سیلاژ کشت می‌شود.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، همچنین به کشت محصولات مقاوم به خشکی و شوری مانند ارزن اشاره کرد و مطرح می‌کند: سالانه حدود سه تا چهار هزار هکتار ارزن دانه ای و علوفه ای در استان کشت می‌شود. علاوه‌بر این، برنج نیز در سطح محدودی حدود دو تا سه هزار هکتار، در شهرستان‌های حاشیه زاینده‌رود کشت می‌شود که این هم براساس الگوی کشت و در چارچوب محدودیت‌های آبی استان است.
کاهش عملکرد مزارع گندم استان در سال زراعی جاری بیشتر ناشی از شرایط اقلیمی نامساعد، از جمله خشکسالی، کم‌بارشی، سرمای بدون برف و بادهای گرم بهاره بوده است. این عوامل سبب کاهش چشمگیر برداشت گندم به‌ویژه در مزارع دیم و حتی در برخی مزارع آبی شده‌اند. آمار خرید تضمینی نیز نسبت به سال گذشته افت محسوسی داشته و پیش‌بینی می‌شود در مجموع تنها حدود ۱۰۰ هزار تن گندم از کشاورزان استان خریداری شود؛ رقمی بسیار کمتر از سال گذشته که بالغ بر ۲۳۰ هزار تن بود.
در عین حال، گندم تولیدی از نظر کیفیت در سطح متوسط به بالاست و از نظر ویژگی‌های نانوایی مورد تأیید مراکز تحقیقاتی قرار گرفته است. با این‌حال، مصرف سریع گندم پس از برداشت و استراحت نداشتن کافی دانه، می‌تواند بر کیفیت آرد و نان تأثیر بگذارد.
با وجود کاهش تولید، نگرانی جدی در خصوص تأمین گندم و آرد استان مطرح نیست، چرا که برنامه‌ریزی برای تأمین نیاز مصرفی از منابع داخلی و بین استانی یا وارداتی انجام شده است. اجرای الگوی کشت و توسعه محصولات مقاوم به کم‌آبی مانند جو علوفه‌ای و ارزن، در راستای مدیریت منابع آبی و پایداری تولید در دستور کار قرار دارد.
منبع: ایسنا
