گیاه دانه روغنی کاملینا یا «Camelina sativa» بر اساس نتایج پژوهش‌ها احتیاج آبی بسیار کمی داشته و در برابر سرمای بهاره مقاومت بیشتری نسبت به سایر گیاهان دانه روغنی به خصوص کلزا دارد.
همچنین بر اساس آنچه که در کتاب «کاملینا، گیاهی کم‌توقع و سازگار» طی سال ۱۳۹۸ از سوی دانشگاه رازی منتشر شد، این گیاه از مقاومت بالایی در برابر آفت‌های رایج در دانه‌های روغنی مانند سوسک‌های گرده‌خوار برخوردار است.
خواص و کاربردهای کاملینا در این کتاب اینگونه توصیف شده است که «روغن آن دارای مقادیر بالایی از امگا ۳ است که باعث پیشگیری از سرطان و چاقی می‌شود؛ در صنعت به عنوان سوخت زیستی، تولید رزین، واکس‌ها و همچنین برای تولید لوازم آرایشی، بهداشتی و دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد».
علاوه بر آن در ادامه کاربردهای این گیاه نوشته شده است: «در کارخانه‌های روغن‌کشی برای جلوگیری از فساد و اکسیداسیون و افزایش ماندگاری روغن، اقدام به افزودن آنتی‌اکسیدان صنعتی می‌کنند که برای سلامت انسان بسیار خطرناک است؛ این در حالی است که کاملینا به دلیل داشتن آلفاتوکوفرول و ویتامین E بالا، که از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است، نیاز به هیچگونه افزودنی برای ماندگاری ندارد».
«حسین رستمی احمدوندی» عضو هیئت علمی و استادیار معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور در مورد دیگر کاربردهای این گیاه می‌گوید: این گیاه دارای مزیت نسبی به کلزا از جمله نیاز کم به آب و مواد مغذی، سازگاری به شرایط نامطلوب محیطی و مقاومت به آفت‌هاست و می‌تواند با شرایط محیطی سرد و خشک خود را سازگار کند؛ هرچند که در مناطق گرم نیز یافته شده است.
وی اضافه کرد: این گیاه با برخورداری از ۲۸ تا ۴۰ درصد روغن، غنای اسیدهای چرب اشباع‌نشده (حدود ۹۰ درصد)، طول دوره رشد بسیار کوتاه، سازگاری خوب با زمین‌های حاشیه‌ای و سیستم‌های زراعت کم‌نهاده اخیرا مورد توجه قرار گرفته است.
وی در مورد یکی دیگر از کاربردهای روغن کاملینا بیان کرد: این روغن را می‌توان برای تولید بیودیزل و سوخت تجدیدپذیر موتور جت نیز استفاده کرد؛ همچنین روغن و کنجاله آن دارای مصارف صنعتی دیگری از جمله ساخت چسب، رزین، روکش و جلادهنده اجسام است.
«دانیال کهریزی» استادتمام گروه تولید، ژنتیک و گیاهی دانشگاه رازی و مجری طرح ملی و به‌نژادگر کاملینا نیز در مورد کاربردهای این دانه روغنی بیان کرد: روغن کاملینا خوراکی و منبع بالقوه خوبی از «ALA» بوده که یک پیش‌ماده برای اسید چرب امگا ۳ و موثر در سلامت انسان است.
به گفته وی در برخی از کشورهای اروپای‌شرقی از روغن این گیاه در طب سنتی برای درمان سوختگی، زخم، التهاب چشم و همچنین درمان زخم معده و به عنوان یک داروی مقوی استفاده می‌شود.
مجری طرح ملی و به‌نژادگر دانه روغنی «کاملینا»: این گیاه به عنوان یکی از گزینه‌های جدی برای کشت در مناطق سرد، کم‌آب و در شرایط تغییر اقلیم توصیه می‌شود
وی اضافه کرد: این گیاه به عنوان یکی از گزینه‌های جدی برای کشت در مناطق سرد، کم‌آب و در شرایط تغییر اقلیم توصیه می‌شود.
وی اظهار داشت: این گیاه تا قبل از دهه ۴۰ میلادی در اکثر مناطق اروپا و روسیه کشت می‌شد و بعد از جنگ جهانی دوم اغلب توسط سایر گیاهان پربازده از لحاظ عملکرد، جایگزین شد.
وی ادامه داد: افت سطح زیرکشت این گیاه در اروپا به دنبال اعمال یارانه‌ها برای برخی دانه‌های روغنی مانند کلزا سرعت بیشتری گرفت اما توجه به روغن‌های گیاهی غنی از امگا ۳ طی سال‌های اخیر باعث شد که این گیاه بار دیگر در کانون توجه قرار بگیرد؛ به خصوص اینکه این گیاه می‌تواند با حداقل هزینه و نهاده ورودی، عملکرد اقتصادی داشته باشد.
چندین استان غربی ایران تا سال ۲۰۳۰ دچار خشکسالی می‌شود
عضو هیئت علمی و استادیار معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور می‌گوید: ما در حال سپری کردن یک بحران کم‌آبی در منطقه هستیم و بر اساس پیش‌بینی‌های فائو، تا سال ۲۰۳۰ چندین استان غربی کشور دچار خشکسالی می‌شود.
«رستمی احمدوندی» ادامه داد: از طرفی نیز به دلیل استفاده از شیوه‌های نادرست آبیاری و محصولات پرمصرف، بیش از ۷۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی به هدر می‌رود و به نظر می‌رسد طی سال‌های پیش‌رو اصلاح الگوی کشت به یک اجبار تبدیل شود.
وی افزود: وابستگی ۹۰ درصدی کشور به روغن‌های وارداتی، افزایش سرانه مصرف روغن در کشور، خروج بیش از چهار میلیارد دلار ارز از کشور به صورت سالانه برای واردات روغن، کاهش ۶۰ درصدی تولید روغن طی ۴۵ سال اخیر از جمله موضوعات قابل تامل در سیستم کشاورزی و صنایع غذایی کشور است.
وضعیت تولید روغن نباتی در ایران و لزوم کشت دانه‌های روغنی
احداث و بهره‌برداری از کارخانه‌های روغن‌کشی از دانه‌های روغنی در ایران بیش از ۷۰ سال سابقه دارد و اولین کارخانه روغن‌کشی در سال ۱۳۱۷ در ورامین تاسیس شد؛ ظرفیت و تعداد کارخانه‌های روغن‌کشی و روغن نباتی از سال ۱۳۳۰ به سرعت توسعه پیدا کرد و در دهه هفتاد به اوج رسید؛ تا جایی که اکنون تامین روغن نباتی مورد نیاز کشور روندی صعودی و سریع دارد و به همین دلیل وابستگی شدید به واردات با نوسان بسیار همراه است.
بیشترین مقدار تامین روغن کشور در سال ۱۳۸۱ با مقدار حدود ۱.۳ میلیون تن بوده و مصرف سرانه روغن نباتی در کشور از ۲.۷ کیلوگرم در دهه ۱۳۴۰ به ۱۶ کیلوگرم در دهه هشتاد رسیده که بالاتر از میانگین جهانی است.
در حال حاضر در بخش صنعت روغن‌کشی و روغن نباتی ۲۸ کارخانه فعال است که ظرفیت آنها از دانه‌های روغنی سه میلیون تن بوده و این در حالی است که در بخش کشاورزی تولید دانه‌های روغنی پس از برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه باید به ۶۰۰ هزار تن برسد.
بنابراین پرواضح است که تقاضا در بازار در حوزه دانه‌های روغنی بسیار بیشتر از تولید است به طوری که ۹۰ درصد دانه‌های روغنی مورد نیاز کشور وارداتی است و این موضوع به عنوان بزرگترین سرشکستگی در بخش کشاورزی کشور تلقی می‌شود.
«کهریزی» نائب رئیس انجمن علمی بذر کشور و به‌نژادگر دانه روغنی «کاملینا» می‌گوید: نیاز کشور به روغن خوراکی سالیانه بیش از یک و نیم میلیون تن بوده و داشتن گیاه دانه روغنی سازگار با اراضی دیم کشور بسیار ضروری است.
به گفته وی کشت کاملینا طی سال‌های گذشته صرفا جهت بررسی سازگاری آن بود و این موضوع با زیر ۵۰ هکتار در هر سال تا ۱۳۹۹ ادامه داشت اما برنامه جهاد کشاورزی برای سال زراعی ۱۴۰۰ کشت در سطح سه هزار هکتار بود تا در صورت موفقیت در سال‌های بعدی افزایش یابد.
وی این موضوع را هم یادآوری کرد که قیمت جهانی دانه کاملینا حدود ۱۰ دلار برای هر کیلوگرم آن است و روغن این گیاه هم بر حسب برند و کیفیت آن با نرخ ۲۰ تا ۳۵ دلار عرضه می‌شود.
وی به تاییدیه‌های بین‌المللی روغن و کنجاله کاملینا و مصرف آن در تمامی سنین اشاره کرد و افزود: روغن کاملینا پس از گذشت بیش از دو سال بدون نگهدارنده و در شرایط دمایی اتاق نیز تغییری نشان نداده است.
نائب رئیس انجمن علمی بذر کشور بیان کرد: عملکرد کاملینا در شرایط بهینه دیم به طور متوسط بین هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار گزارش شده و تراکم بذر، زمان کشت و نوع خاک از عوامل موثر روی عملکرد آن است.
وی اضافه کرد: این گیاه دانه روغنی در صفر درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زند و گیاهچه آن برخلاف کلزا و کتان تا ۲۰ درجه زیر صفر را تحمل می‌کند و در مقابل یخ‌زدگی مقاوم است.
«کهریزی» نیاز آبی کاملینا را از ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر عنوان کرد و اظهار داشت: بر اساس برآوردهای اقتصادی، کشت یک هکتار کاملینا حداقل پنج میلیون سود خالص نصیب کشاورزان می‌کند اما دیم‌کاران حتما باید به عوامل موثر روی عملکرد این گیاه و نتایج پژوهش‌ها توجه خاص داشته باشند.
تصور سنتی نسبت به زراعت دیم جزو موانع پیش‌رو است
اکنون و در شرایطی یافته‌های پژوهشی و بستر توسعه کشت دیم در ۱۶ استان کشور مهیاست که به نظر می‌رسد تصور سنتی روستائیان و کشاورزان نسبت به زراعت دیم جزو موانع پیش‌رو در سطح کشور باشد.
رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور نیز با تاکید بر توسعه کشت دیم با هدف تامین امنیت غذایی و افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی می‌گوید: متاسفانه باورهای نادرستی چون «دیمی بودن این شیوه زراعت»، «پایدار نبودن زراعت» و اینکه «تولید اقتصادی دیم فقط در سال‌های پرباران امکان‌پذیر است» در افکار عمومی وجود دارد که باید از طریق فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی اصلاح شود.
«خشنود علیزاده» افزود: متاسفانه برخی از کشاورزان با همان نگاه سنتی تصور می‌کنند که زراعت دیم تابع اصول خاصی نیست و دقت در آن معنایی ندارد؛ عمق این باور و تصور ناصحیح نیز تا جایی است که در لفظ عامیانه هرچیز غیراصولی و غیرقانونمند را دیمی اطلاق می‌کنند.
وی تاکید کرد: زراعت دیم با استفاده از آب باران یا «آب سبز» به دنبال تولید محصول اقتصادی و تامین امنیت غذایی است که از سطح معاش یک بهره‌بردار در دورافتاده‌ترین روستاها تا سطوح گسترده در برخی مناطق جهان را شامل می‌شود.
وی اظهار داشت: واقعیت این است که دانش انباشته قابل توجهی برای زراعت برخی محصولات در شرایط دیم در کشور و دنیا وجود دارد ولی انتقال و مدیریت دانش موجود در این زمینه از خود دانش مهمتر است و تولید در این شرایط بدون جریان اصول دیم‌کاری در سطح بهره‌برداران قابل تصور و توصیه نیست؛ به خصوص در محیط خشک و نیمه‌خشک، کوچکترین جزئیات در زراعت دیم اهمیت صدچندان پیدا می‌کند و اثر متقابل بین اجزا از نقش تک‌تک اجزا بیشتر می‌شود.
رقم جدید گیاه دانه روغنی کاملینا در بیست و ششمین جلسه کمیته ملی معرفی رقم در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۹۶ با ویژگی سازگاری با شرایط اقلیم‌های مختلف کشور و با نام «سهیل» معرفی شد و از «دانیال کهریزی» به جهت معرفی این رقم به عنوان هفتمین رقم بخش خصوصی و اولین رقم گیاه دانه روغنی کاملینا قدردانی شد.
