«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ در قرن اخیر گسترش شهرنشینی، کاهش جمعیت روستاییان و از بین رفتن زمین های کشاورزی مشکلات فراوانی را پیش روی جوامع قرار داده است. به این ترتیب که رشد جمعیت شهری سبب افزایش تقاضای مواد غذایی شده است. در عین حال تبادلات بازرگانی و تجاری شغل اصلی شهرنشینان را تشکیل داده و روند تولید محصول در شهرها مختل شده است. در چنین وضعیتی راه حل هایی مثل طراحی فضای سبز شهر به صورت مثمر و حفظ زمین های کشاورزی و باغات شهر اهمیت فراوانی دارد که قابلیت توانمند کردن شهر و بهبود وضعیت محیطی، اقتصادی و اجتماعی را داشته و حرکتی به سوی شهر بومی است.
ضرورت مشارکت مردمی در تولید با کشاورزی شهری
درباره اهمیت و ضرورت توجه به کشاورزی شهری، دکتر مهدی شیبانی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است: «امروزه در اکثر شهرها از مرحله فضای سبز شهری تا بهره برداری و مدیریت آن، هنوز توسط مسئولین شهری و با دیدگاه از بالا به پایین صورت می گیرد و نقش مشارکت مردم در تمام مراحل نادیده گرفته شده است. مدل های کشاورزی شهری که نمونه های موفق آن در کوبا و انگلستان و آمریکا وجود دارد بر مشارکت وقت و سرمایه گروه های محلی تاکید می کند. با مشارکت شهروندان سایت های مثمر مدیریت می شود و حداکثر توان مردمی مورد استفاده قرار می گیرد. این روند ایجاد کننده فرصتی است تا ایده متفاوتی از طراحی و مدیریت سایت های مثمر در فضای شهر صورت گیرد.»
این استاد دانشگاه می گوید: «منظر کشاورزی شهری این توان را دارد از طریق کارگروهی، مردم را در کنار هم جمع و حس گمشده جامعه را دوباره احیا کند و منبعی برای آموزش و فرصتی برای مشارکت مردم در پیشرفت اقتصاد محلی باشد. با این رویکرد شهروندان نسبت به سلامت محیطی و نحوه مصرف آب و خاک در فضای سبز محل زندگی شان حساس می شوند و با ارایه آموزش های لازم به شهروندان، آنها مهارت های مورد نیاز را برای کنترل و مدیریت محیط سبز محلی شان کسب می کنند. به این ترتیب منابع شهری صرف آموزش مردم شده تا منابع ارزشمند مردمی برای بهره برداری از امکانات و قابلیت های فضای شهر مورد استفاده قرار گیرند.»
جبران هزینه های نگهداری فضای سبز با کشاورزی شهری
عضو هیئت دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه کمترین حالت سودمندی کشاورزی شهری این است که هزینه های نگهداری فضای سبز را باز می گرداند، می افزاید: «گسترش و احیای کشتزارهای درون شهری با سلسله مراتبی از عرصه های خصوصی تا عمومی می تواند به بستر کشاورزی پیرامونی مرتبط شده و پیکره یکپارچه ای از کشاورزی شهری را شکل دهد. به این ترتیب فضای سبز شهر به تولید محصولات خرد کشاورزی اختصاص پیدا می کند که با این رویکرد جذابیت های بصری و ادراکی کشاورزی شهری برای شهروندان متفاوت از پارک، باغ های اجتماعی و کشتزارهای شهری شکل می گیرند. این فضا رابط شهروندان با طبیعت مثمر شده و سبب شکل گیری تعاملات اجتماعی، آموزش های محیطی، رونق بازارهای محلی، مصرف محصولات بومی، ایجاد مشاغل اجتماعی و فراهم کردن تسهیلات فراغتی خواهد شد.»
ارتقای منظر شهر با کشاورزی شهری
یکی دیگر از آثار کشاورزی شهری، ارتقای منظر شهری است؛ در این باره زهرا صادقی کارشناس معماری منظر معتقد است: «کشاورزی شهری نوعی تغییر شکل در منظر شهر ایجاد می کند که نه تنها به واسطه ویژگی های فیزیکی و تجربی اش بلکه به دلیل ایجاد مضامینی چون تولید و محصول دهی و فرآیند خاطره انگیز بودن آن حائز اهمیت است. از طریق کشاورزی شهروندان در شهر آنچه در منظر شهری پدیدار می شود حس مکانی است که با مشارکت مردم شکل گرفته است. منظر کشاورزی می تواند ایجاد کننده یک تصویر ذهنی و به یادماندنی در ذهن بیننده باشد و با مشارکت در فرآیند پرورش محصولات خاطراتی از فصول مختلف و روزهای گوناگون در ذهن شهروندان نقش ببندد. لذت برداشت محصول و زیبایی های همواره برای شهروندان بیادماندنی است و منظر ماندگاری را با وجود تغییرات مداوم آن در ذهن ایجاد می کند. از طریق کشاورزی شهری نوع ارتباط شهروندان با منظر شهری در بازه های زمانی و در ارتباط با محیط شکل می گیرد. خصوصیات و الگوی موجود در کشاورزی برای شهروندان حس قوی از وابستگی به منظر شهر را خلق می کند.»
حفظ منظر فرهنگی و تاریخی شهرها با احیای کشاورزی شهری
همچنین حفظ و احیای منظر فرهنگی و تاریخی شهرها از دیگر کارکردهای کشاورزی شهری است؛ این کارشناس معماری منظر در این باره می گوید: «با حفظ و احیای کشاورزی شهری می توان نوعی منظر تاریخی که در برگیرنده فرهنگ هر منطقه است را به شهر اهدا کرد و ویژگی های قومی و فرهنگی را از طریق کشاورزی بومی به نمایش گذارد. به این ترتیب منظره های کشاورزی که فصل مشترک طبیعت و فرهنگ، میراث ملموس و ناملموس و چندگانگی زیست شناختی و فرهنگی به شمار می روند و روح و جلوه متفاوتی را با مشارکت مردم در شهر خلق می کند. منظر کشاورزی شهری ارائه کننده تمایزهای بومی منطقه ای است که نوع پرورش گیاهان انتخاب ها و تقدم های فرهنگی را منعکس می سازد. به این ترتیب با احیای منظر کشاورزی، هر دارای روح و جلوه خاصی می شود که خود نشان دهنده فرهنگ های متمایز در هر شهر خواهد بود.»
