«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ منطقه پهنه رویشی زاگرس با گستردگی در 11 استان کشور و با وسعت 6 میلیون هکتار مساحت، 40 درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهد و از این رو این منطقه یکی از مهمترین رویشگاه‌های کشور محسوب می شود. این جنگل ها در استان های آذربایجان غربی، اصفهان، همدان، کردستان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، لرستان، کهگلویه و بویراحمد و فارس گسترده شده است. رویشگاه منطقه زاگرس 10 میلیون نفر جمعیت و27 هزار پارچه آبادی را در بر می‌گیرد و5هزار و 400 روستا داخل جنگل‌های زاگرس وجود دارد وزندگی ساکنان آنها مستقیم وابسته به این جنگل است. جنگل‌های زاگرس همچنین سد سبزی است در مقابل ریزگردهایی که از سمت عراق، عربستان و سوریه وارد کشور می‌شود.
نقش جنگل های زاگرس در امنیت غذایی
جنگل ها نقش موثری در امنیت غذایی با تأمین آب دارند؛ به گفته نوبخت قائم مقام سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری، هر هکتار جنگل به طور متوسط یک هزار متر مکعب آب را طی سال در خود ذخیره می‌کند و جنگل‌های زاگرس در یک سال 6 میلیارد متر مکعب آب را در خود ذخیره و طی سال به تدریج آزاد می‌کنند.
همچنین طبق بررسی ها، جنگل های زاگرس با کنترل 40 درصد نزولات جوی، 35 درصد از آب‌های جاری با قدرت نفوذ 50 -60 میلیارد مترمکعب آب ووجود 42 سد مخزنی با حجم ذخیره 34 میلیارد مترمکعب نقش بسزایی در تنظیم چرخه آب و تامین امنیت غذایی کشور دارند.
با این اوصاف می توان گفت جنگل های زاگرس نقش بسیار مهم در تأمین امنیت غذایی دارند و قطعا اگر این طبیعت از دست برود، امنیت ملی و غذایی کشور دچار اختلال خواهد شد. درباره قائم مقام سازمان جنگل ها ضمن هشدار نسبت به این مساله معتقد است منطقه زاگرس 14هزار و 800 سال پیش علفزار بوده که کم‌کم تبدیل به جنگل شده است و این منطقه حدود پنج هزار سال پیش با دارا بودن چهار گونه از درختان بلوط به اوج رسید، اما هم اکنون متأسفانه زاگرس به سمت علفزار شدن در حال حرکت است.
وضعیت نابسامان جنگل های زاگرس
متاسفانه باید گفت گزارش های علمی و نتایج مطالعات صورت گرفته در عرصه های زاگرس، نشان می دهد وضعیت و کیفیت جنگل ها از لحاظ کمی و کیفی رو به وخامت است. شواهد نشان می دهد که از مهمترین و عمده ترین دلایل آن می توان به بهره برداری بیش از توان این اکوسیستم و فشارهای زیست محیطی بیش از حد و غیر اصولی اشاره نمود که می توان آنها را در دو دسه عوامل انسانی و طبیعی دسته بندی نمود.
جنگل های زاگرس از دیرباز در معرض آسیب های فراوان بوده اند؛ آسیب هایی که موجب محو جنگل در قسمت هایی از آن و باعث سیر قهقرایی در قسمت های دیگر گردیده است. خشکسالی در سالیان اخیر موجب وارد آوردن خسارت به جنگل ها و مراتع شده و این دست اندازی های بی رویه به عرصه های جنگلی و مرتعی شرایط را وخیم تر کرده است. افزون بر این، استفاده از چوب درختان به عنوان سوخت، تغییر کاربری اراضی، قطع درختان، تهاجم آفات و بیماری ها، آتش سوزی های عمدی و غیرعمدی، تغییرات اقلیمی، طرح های توسعه ای و پدیده گردوغبار از مهمترین عوامل تهدید کننده حیات جنگل های این منطقه است. همچنین زراعت دیم در زیر اشکوب جنگل کیفیت درختان منطقه را به شدت تحت تاثیر قرار داده و باعث ضعف فیزیولوژیک درختان و حمله و آفات و امراض شده است.
از سوی دیگر عدم زادآوری درختان، موجب گردیده تا این جنگل ها به سوی جنگل های پیر سوق داده شوند. در چنین وضعیتی، کاهش تراکم حجم تاج پوشش، پایین آمدن سطح تنوع گونه های گیاهی و جانوری، وقوع سیلاب ها، افزایش دمای هوا، وقوع پدیده ریزگردها و غبارها، کاهش یافتن ذخیره نزولات جوی که منجر به افت ذخیره آب های زیرزمینی شده است، جنگل های این مناطق را با وضعیت دشواری مواجه ساخته و ضربه پذیری آنها را در مواجهه با استرس های محیطی چندین برابر نموده است.
پویش احیای 3 هزار هکتار جنگل های زاگرس
خوشبختانه سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور برای احیای جنگل های زاگرس برنامه های خوبی در نظر گرفته است که مهمترین این طرح ها، پویش احیای 3 هزار هکتار جنگل های زاگرس است؛ طبق گفته مسئولان این طرح مردمی با مشارکت گروه‌های مختلف مردمی، هلال احمر، بهره‌برداران محلی، گروه‌های دانش‌آموزی و دانشجویی، تشکل‌ها، بسیج دانشجویی و بسیج مستضعفان، شوراهای محلی، گروه‌های جهادی، نیروهای نظامی و انتظامی، دانشگاهیان و… قرار است در 14 سال به احیا و حفاظت از جنگل‌های زاگرسی منجر شود.
البته باید گفت با توجه به نقش آبخیزداری و مدیریت جامع حوزه آبخیز در احیای مناطق خشک و تجارب موفق متعدد موجود در کشور، توجه به آبخیزداری و آبخوانداری برای احیای جنگل های زاگرس به همراه مشارکت واقعی مردم امری ضروری و اجتناب ناپذیر است که باید مدنظر مسئولان واقع شود.
