جهانگیر پرهمت، عضو هیئت علمی پژوهشکده آبخیزداری کشور در برنامه صبح و گفتگو به تشریح وضعیت فعلی منابع آب و روش های استفاده از آنها پرداخت.
مشروح این گفتگو به این شرح است:
سؤال: اگرچه ما از امروز شاهد باران و برف هستیم اما امسال خشکسالی را در فصل سرما شاهد هستیم وضعیت را جنابعالی تشریح می فرمایید که چگونه است؟
پرهمت: ما امروز که تقریباً روز سوم دیماه را پشت سر می گذاریم یعنی تقریباً سه روز از زمستان رفته است به عبارت دیگر ما سه ماه آبی را پشت سر گذاشتیم این سه ماه خیلی مهم است در اقتصاد کشاورزی بخصوص و در بحث منابع آب، ما درحال حاضر بیش از حدود 40 درصد بارندگی مان زیر میانگین است و متأسفانه این متعاقب دو سال خشکسالی پی در پی این سال آبی است که از تأثیر آن خشکسالی ها و با توجه به این کمبود بارشی که درحال حاضر داریم به صورت مضاعف است. ممکن است یک سالی خشکسالی داشته باشیم و این خشکسالی سال قبل اش سال تر سالی باشد به هر حال بخشی از منابع آب سال قبل که ذخیره شده از طریق پای رودخانه ها و منابع آب زیرزمینی می تواند دراختیار قرار بگیرد ولی درحال حاضر بعد از دو دهه خشکسالی هایی که سال های متناوب خشکسالی داشتیم طی دو سال قبلی هم خشکسالی بوده و امسال هم تا الان خشکسالی است بنابراین اثرات آن یک اثرات مضاعفی است بخصوص روی منابع آب و به هر حال این منابع آب تأثیر قابل توجهی را هم بر منابع آب سطحی ایجاد کرده است هم در آب زیرزمینی، این وضعیت خشکسالی امسال است البته ما در گذشته خشکسالی هایی داشتیم در دهه های قبل در دهه 40 که اتفاق افتاده است که شدت آن هم خیلی زیاد بوده است ولی اینکه خشکسالی های پی در پی و متعاقب دو سال خیلی خشک یک خشکسالی دیگر اتفاق بیفتد خیلی کم و نادر بوده است در دوره آماری پنجاه شصت ساله ای که ما آمار گسترده در سطح کشور داریم یا آمار پراکنده ای که در یک قرن گذشته در سطح کشور داریم.
سؤال: الان چه باید کرد؟
پرهمت: این خشکسالی روی دو سه موضوع اثرگذار است. اولین بحث روی منابع آب است آب را ما هم برای شرب داریم هم برای صنعت داریم هم برای کشاورزی داریم، بنابراین حفظ محیط زیست، اولین مسئله این است که ما باید با این خشکسالی سازوکاری کنیم یعنی مدیریت صحیح مصرف آب، ما الان دیگر یک خانواده پردرآمدی نیستیم که ولخرجی کنیم باید با قناعت خرج کرد در تمام بخش های مختلفی که مصرف آب را داریم الان دیگر باید با برنامه آب مصرف کنیم. چه در بخش شرف و چه در بخش کشاورزی و صنعت و یک بخشی هم حق آبه محیط زیست است. بخشی از محیط زیست در اثر خشکسالی پی در پی ای که اتفاق افتاده است آسیب می بیند این مسئله را باید حداقل خسارت را به محیط زیست مدیریت کرد که حداقل خسارت وارد شود و بخشی از این محیط زیست ممکن است دیگر ترمیم نشود. در بخش آب شرب کاملاً می شود مدیریت کرد و مصارف آب را کمتر کرد یک تمهیداتی را دولت باید به کار بگیرد مدیریت منابع آب باید به کار بگیرد برای مصرف.
سؤال: اینکه باید درست مصرف کنیم که کاملاً نکته مهم و بجایی است ربطی هم ندارد که میزان آب زیاد باشد یا کم باشد مصرف باید درست باشد اما می شود آب کمتر خورد آیا در بخش کشاورزی می شود آب کمتر مصرف کرد برای تولید محصولات و در بخش های مختلف همینطور.؟
پرهمت: ما الان مصرف سرانه مان بالا است ما در همین شرایط خشکسالی آماری را که مدیران بخش مصرف آب دارند ارائه می دهند ما در همه بخش ها مصرف آب مان بالا است سرانه آب مصرف بالا است سرانه مصرفی آب شرب و بهداشتی بالا است. ما چیزی حدود 250 لیتر به ازای هر نفر در شبانه روز در شهر تهران مصرف آب داریم مصرف بسیار بالایی است بالای میانگین جهانی است ما جزء شهرهای پرمصرف آب هستیم در شهرهای بزرگ مان در شهرهای کوچک هم همین است این مصرف را می شود مدیریت کرد ما الان دیگر یک شخص پولدار نیستیم که هرچه بخواهیم خرج کنیم هم مصرف مان بالا است هم با شرایط خشکسالی طرف هستیم راهی نداریم جز اینکه قناعت کنیم و آب را مدیریت کنیم. مصرف آب خوردن خیلی کم است ولی آبی را که داریم مصرف می کنیم برای مصارف بهداشتی و سایر مصارف خیلی بالا است آنها را می توانیم ترک کنیم. در یک شبانه روز یک فرد خیلی یک شخص بخواهد آب بخورد چهار یا پنج لیتر آب بیشتر نمی خورد این در مقابل 200 یا 300 لیتر آب مصرف شبانه روز عدد قابل توجهی نیست. ولی مصرف آب ما بالا است شبکه های شهری را باید مدیریت کرد خود آبفا بایستی فشار شبکه های شهری را مدیریت کند که فشار آب بالا نباشد و نشت آب را از شبکه ها کاهش دهداین خودش یک عدد قابل توجهی است شما هر جایی در سیستم آب مصرفی امروز دست بگذارید یک جایی اسراف آب را می بینید. در بخش کشاورزی ما دور آبیاری را قبلاً مثلاً فرض کن برای باغات مان 10 روزی یکبار آب می دادیم این را تبدیل کنیم به 12 روز یکبار با دور روز کم و زیاد کردن دور آبیاری ما 20 درصد صرفه جویی در آب می کنیم و از آن طرف خیلی زیاد آنقدر روی در تولید محصول مان اثر ندارد هیچ رابطه مشخصی بین مصرف آب و محصول درحال حاضر به صورت علمی و فنی اداره نمی شود و وجود ندارد. اینها مسائل مهمی است که بایستی مدیریت کرد. این نه تنها برای بخش خشکسالی است بلکه برای سایر شرایط هم همینطور. ما یک کشور خشک و نیمه خشک هستیم یک کشور پرآب نیستیم و از آن طرف اقتصاد ما اقتصاد کشاورزی است شما مستحضرید که ما یک کشور صنعتی که نیستیم که ما بیش از تقریباً چیزی حدود 25 تا 30 درصد جمعیت کشورمان اشتغال اش مستقیم به بخش کشاورزی است غیر از اشتغال مستقیمی که قابل توجه است بنابراین این بخش را مجبوریم حفظ کنیم مجبوریم پایدارش کنیم برای کشاورزی پایدار هیچ راهی نداریم جز اینکه برویم به سمت صرفه جویی آب و بهره وری و عملکرد را باید بالا ببریم به ازای مصرف.
سؤال: ما باید مصرف مان درست باشد و بهینه باشد و مدیریت مصرف داشته باشیم در همه بخش ها اما یک نکته قابل توجه دیگر این است که الان که باران می آید و هواشناسی هشدار نارنجی داده است فکر می کنم ما هنوز آنطور که باید و شاید شرایط نگهداری و حفظ و ذخیره آب را نداریم.
پرهمت: بله درست است ما در همین سال های خشک و در همین شرایط خشکسالی اعلام های زیادی را داریم این منابع آبی که از دست می دهیم ما در کشور درحال حاضر یک برنامه منسجمی روی مدیریت سیلاب نداریم سیلاب را باید در منشأ کنترل کنیم آن چیزی که الان درحال حاضر برنامه های مدیریت منابع آب است که بخشی از این سیلاب ها را می گیرد برای پایه است جریان های سیلابی عمده از دسترس خارج می شود. در همین سال گذشته شما تلفات این را در کشور ببینید ما چقدر تلفات داشتیم. در همین سالجاری که ما خشک ترین سال دوران حداقل 50 یا 60 ساله آماری مان را داریم ما تلفات قابل توجهی را داشتیم از هدر سیلاب، بخشی از کمبود منابع آب را بایستی با کنترل سیل در منشأ تأمین آب کرد و منابع آب اش را استهصال کرد این بخشی از منابع را که قابل استحصال است و خیلی به راحتی از دست ما خارج می شود یا وارد خلیج فارس می شود یا وارد دریای خزر می شود و از دسترس ما خارج می شود امروز باید با هم روی کارآیی آبخوان داری و آبخیزداری سرمایه گذاری بیشتری کرد به صورت درازمدت و برنامه های اساسی را پیاده کرد امروز از واجبات کشور است روی بحث مدیریت منابع آب. بنابراین ما برای سازگاری با خشکسالی همزمان بایستی چهار اقدام را انجام دهیم، یک مصرف بهینه آب، در همین مصرف آب شرب آب بهداشتی آب کشاورزی آب در صنعت حتی برای زیست محیطی مان هم باید برنامه ریزی کنیم که مصرف آب بهینه باشد تا ما مشکلات کمتری از محیط زیست مواجه شویم. دوم اینکه سیلاب های متعددی که در کشور اتفاق می افتد باید اینها را در منشأ کنترل کنیم سیلاب را ما همه جا امکان ذخیره آب سیلاب را به وسیله سد دراختیار نداریم ویژگی های طبیعی منطقه مناسب این نیست ولی سیل را می شود در منشأ با کارهای آبخیزداری کنترل کرد و تبدیل اش کرد به آب زیرزمینی و به صورت پایه در ماههای بعد در پای دست استفاده کرد این کار بسیار مهمی است بخشی از آبخوان های ما امروز در معرض افت شدید هستند. بخشی از این سیلاب ها را باید برای تغذیه آبخوان ها استفاده کرد اینها برنامه های مهمی است که می شود ما در برنامه سازگاری با خشکسالی به کار بگیریم و خسارات خشکسالی را به حداقل برسانیم کمبود منابع آب مان را هم از طریق اینها تأمین کنیم.
