در این میان، کشاورزی همچنان رکورددار مصرف منابع آبی است و از آنجاکه کشاورزی مستقیما با غذا و امنیت غذایی سر و کار دارد، نمی‌توان او را از منابع آبی محروم کرد، اما می‌توان با مدیریت منابع آبی مصرفی در این حوزه، بخش بیشتری از ذخایر آبی را حفظ کرد.
آبیاری سنتی یکی از روش‌های آبیاری است که همچنان در بخش بزرگی از کشاورزی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و با توجه به اینکه این نوع آبیاری همچنان سهم قابل توجهی در عرصه کشاورزی کشور دارد، مدیریت منابع آبی در این روش و سوق دادن آن به سمت آبیاری نوین، ضرورتی است که سالهاست از آن سخن گفته می‌شود، اما گویا سرعت پیوستن کشاورزان به این روش از سرعت کاهش منابع آبی خیلی کمتر است.
به گفته مشاور وزیر و مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر ۸.۵ میلیون هکتار اراضی آبی در کشور وجود دارد که از این میزان، تاکنون بیش از ۳ میلیون هکتار به روش‌های تحت فشار و ۱.۶ میلیون هکتار به شبکه‌های مدرن سطحی مجهز شده‌اند. مجموع این ارقام نشان می‌دهد که حدود ۵ میلیون هکتار از اراضی آبی کشور به روش‌های نوین تجهیز شده‌اند، اما همچنان ۳.۶ میلیون هکتار به روش‌های سنتی آبیاری می‌شوند.
راندمان آبیاری سطحی را می‌توان بالا برد
مصطفی گودرزی رئیس بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی در گفت و گو با ایسنا در پاسخ به این سوال که آیا مدیریت آبیاری سنتی در راستای کاهش مصرف آب ممکن است، اظهار کرد: اصولا انتخاب سیستم آبیاری برای هر مزرعه در حالت کلی به عوامل مختلفی بستگی دارد و باید انتخاب سیستم آبیاری متناسب با شرایط انجام شود تا بالاترین بهره‌وری بدست آید.
وی افزود: در خصوص سیستم‌های آبیاری سنتی یا اصطلاحا آبیاری سطحی نیز با مدیریت صحیح می‌توان راندمان نسبتا بالا و قابل قبولی را بدست آورد. در واقع این سیستم‌ها در کشور ما دارای مدیریت سنتی هستند و با استفاده از همین سیستم‌ها با طراحی درست و مدیریت صحیح می‌توان مصرف آب را کاهش داد.
آبیاری قطره‌ای می‌تواند منجر به کاهش ۴۰-۳۰ درصدی مصرف آب شود
وی با بیان اینکه بهترین سیستم آبیاری برای هر مزرعه با توجه به شرایط، ممکن است متفاوت باشد، اما از لحاظ فنی و راندمان کلی، در حال حاضر سیستم‌های آبیاری قطره‌ای سطحی و زیرسطحی دارای بالاترین راندمان هستند، گفت: استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای زیرسطحی در صورت رعایت اصول صحیح بهرهبرداری و نگهداری، با توجه به نوع کشت و شرایط مزرعه می‌تواند منجر به کاهش ۴۰-۳۰ درصدی مصرف آب شود.
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان از فناوری‌های نوین برای بهینه‌سازی مصرف آب استفاده کرد، اظهار کرد: اصولا استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت مصرف آب، در صورتی که به طور صحیح آموزش داده شده و به کار برده شود می‌تواند تاثیر بسزایی در بهینه‌سازی مصرف آب داشته باشد.
فناوری‌های نوین، یک تیر و دو نشان
گودرزی اظهار کرد: استفاده از فناوری‌های نوین در بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی، از طریق ترکیب سیستم‌های هوشمند، روش‌های آبیاری پیشرفته و تحلیل داده‌ها امکانپذیر است و این روش‌ها نه تنها مصرف آب را کاهش می‌دهند، بلکه بازدهی محصولات را نیز بالا می‌برند. به طور کلی این فناوریها شامل استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین بارانی و قطره‌ای، سنسورهای خاک، گیاه و اقلیم و استفاده از هوش مصنوعی هستند.
وی با بیان اینکه بهبود الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی با استفاده از روش‌های مختلف امکانپذیر است، افزود: از جمله این موارد می‌توان به اصلاح روش‌های کاشت گیاه، استفاده بهینه از آب سبز، مدیریت صحیح علفهای هرز، بهبود کیفیت خاک، استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، مدیریت برنامهریزی آبیاری، استفاده از مالچهای پلاستیکی و آلی، به‌نژادی و اصلاح ارقام گیاهی، اصلاح الگوی کشت و استفاده از کشاورزی حفاظتی، اشاره کرد.
نسبت منفعت به هزینه در سیستم‌های نوین آبیاری بالاست
وی گفت: هزینه بر بودن راه‌اندازی سیستم‌های نوین آبیاری می‌تواند یک چالش برای برخی از کشاورزان باشد، اما به‌طور کلی، مزایای این سیستم‌ها در درازمدت می‌تواند هزینه‌های اولیه را جبران کند. در واقع بر اساس تحقیقات انجام شده، نسبت منفعت به هزینه برای سیستم‌های نوین آبیاری در مقایسه با روش‌های سنتی به مراتب بیشتر است و با آگاه سازی کشاورزان می‌توان آنها را به استفاده از این فناوریها ترغیب کرد.
وی گفت: ورود به تولید محصولات کم‌آب‌بر می‌تواند یکی از راهکارهای موثر برای کمک به رفع معضل کم‌آبی باشد، اما به تنهایی کافی نیست. این محصولات با نیاز آبی کم، بویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، می‌توانند مصرف آب را کاهش دهند و پایداری کشاورزی را افزایش دهند ولی با اینهمه، برای مؤثر بودن این استراتژی، باید آنرا با سایر روش‌ها ترکیب کرد.
وی اظهار کرد: قطعا، تجربیات دیگر کشورها در مدیریت منابع آب می‌تواند راهگشای ایران در مواجهه با بحران کم‌آبی باشد. این تجربیات شامل استفاده از فناوری‌های نوین، سیاست‌گذاری‌های هوشمند، و رویکردهای مشارکتی است.
وقتی آبیاری نوین باعث افت منابع آبی می‌شود!
گودرزی حمایت‌های دولتی در حوزه مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی را در این حوزه بسیار موثر دانست و گفت: این تاثیرگذاری به شرطی محقق می شود که به صورت هدفمند و با رویکردی جامع اجرا شود. بویژه در استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، رویکرد کلی بایستی حفظ آب ذخیره شده برای منابع آب باشد نه افزایش سطح زیر کشت محصولات.
وی افزود: در واقع یکی از مشکلاتی که علیرغم توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار در کشور داشتهایم این است که با اجرای این سیستم‌ها منابع آب با شدت بیشتری افت داشته است و دلیل آن همین رویکرد افزایش سطح زیر کشت بوده است. در مجموع، حمایت‌های دولتی می‌توانند بسیار موثر باشند، اما باید با رویکردی جامع و پایدار اجرا شوند تا اثربخشی آنها در درازمدت نیز حفظ شود.
گودرزی گفت: به طور کلی، رویکرد صحیح استفاده بهینه از سیستم‌های نوین آبیاری در کشاورزی شامل مواردی از قبیل انتخاب سیستم مناسب برای مزرعه، استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر، استفاده از سیستم‌های نوین، بهرهبرداری و نگهداری صحیح از سیستم‌های نوین مورد استفاده، حمایت‌های دولتی و آموزش و فرهنگ سازی است.
استفاده از پساب تصفیه شده، بله یا خیر؟
وی با بیان اینکه از پساب تصفیه شده می‌توان در حوزه کشاورزی استفاده کرد، اما پساب باید به درستی تصفیه شود تا از ورود آلاینده‌ها به خاک و گیاهان جلوگیری شود افزود: استفاده از پساب تصفیه شده در کشاورزی باید با رعایت استانداردهای بهداشتی و محیطی انجام شود تا خطرات بهداشتی و محیطی به حداقل برسد. هرچند حتی‌المقدور نباید از پساب تصفیه شده برای برخی محصولات مانند سبزی و صیفی‌جات استفاده کرد یا برای استفاده در این بخش باید با احتیاط بیشتری اقدام کرد.
وی در خصوص نهادینه کردن فرهنگ استفاده از روش‌های نوین آبیاری در ایران و استان‌های مختلف، اظهار کرد: این فرهنگ به‌طور کامل نهادینه نشده، اما در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل توجهی برای ارتقای این فرهنگ انجام شده است. دولت با اجرای طرح‌های توسعه سامانه‌های نوین آبیاری و ارائه تسهیلات به کشاورزان، سعی در گسترش استفاده از این روش‌ها دارد، اما بایستی نظارت لازم برای اجرای صحیح این سیستم‌ها به منظور حفظ ذخایر آب و نیز آموزش کشاورزان برای بهرهبرداری صحیح از این سیستم‌ها صورت پذیرد.
منبع:ایسنا
