استان بوشهر یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار مرتع دارد و از هر هکتار به صورت میانگین سالانه ۵۰ کیلوگرم و در مجموع ۶۵ هزار تن علوفه خشک تولید می‌شود که با توجه به قهر آسمان و خشکسالی‌های پی در پی، این استان با کاهش ۵۰ درصدی تولید علوفه برای دام‌ها روبرو است.
این تغییر اقلیم و کم بارشی افزون بر تبدیل ۱۶ دشت آبی استان بوشهر به مناطق ممنوعه و بحرانی و خشک شدن سفره‌های زیرزمینی، چاه‌ها و رودخانه‌ها، تاثیر مستقیمی نیز بر خشکی مراتع داشته است.
در شرایط معمولی هر دام در شبانه روز به ۲ کیلو علوفه نیاز دارد که ۵۰ درصد آن باید از سطح مراتع و مابقی به صورت دستی تغذیه شود، این درحالی است که امروز به علت خشکسالی و فقر مراتع تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد علوفه مورد نیاز دام‌ها از سطح مراتع تامین و مابقی خوارک مورد نیاز باید به صورت دستی که شامل کاه و کلش و باقیمانده محصول در مزرعه از جمله یونجه و ذرت است، تامین شود.
شمار دام‌ها ۲.۵ برابر ظرفیت مراتع بوشهر
بنا به گفته رئیس اداره امور مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر این استان یک میلیون و ۱۱۵ هزار هکتار مرتع دارد که از این میزان ۹هزار و ۳۱۴ هکتار جزو مراتع درجه یک، ۲۳۳هزار و ۶۷۴ هکتار درجه ۲ و ۹۴۶هزار و ۷۰۰ هکتار درجه سه و به عنوان مراتع حفاظت شده به شمار می‌روند؛ این میزان مرتع برای چرای ۵۲۷ هزار واحد دامی کافی است، این درحالی است که در زمان حاضر بیش از یک میلیون ۲۱۹ هزار واحد دامی از این مراتع استفاده می کنند که ۶۲۹ هزار واحد از این شمار مازاد بر ظرفیت مراتع این استان هستند.
ابوالقاسم محمدی معتقد است: با این حجم دام و با توجه به شرایط خشکسالی کل مراتع موجود در استان بوشهر در حال تبدیل به مراتع درجه سه و حفاظت شده هستند که باید راهکاری برای آن اندیشید.
در این شرایط با توجه به شرایط اقلیمی، محدودیت بارندگی و منابع آب؛ مراتع استان بیشتر از جمله مراتع درجه سه به شمار می‌رود که برای هر واحد دامی ۲ تا سه هکتار به مدت سه ماه اجازه تعلیف داده می‌شود با توجه به این محدودیت‌ها تنها راهکار برای زنده نگه داشتن دام‌های موجود استفاده از منابع غذایی غیر معمول، ضایعات و صنایع تبدیلی کشاورزی است که یک مورد از آن ضایعات و سرشاخه های نخیلات است که باغداران همواره بدون استفاده آنها را می سوزانند و موجب آلودگی محیط زیست می‌شوند.
نخل آفریده شگفت انگیز سودمند
درخت نخل از آفریده‌های شگفت انگیز خداوند است و این ضرب المثل قدیمی ” فواید درخت خرما به اندازه تعداد روزهای سال است” نشان می‌دهد انسان‌ها از سال‌های دور استفاده‌های گوناگونی از این درخت مقاوم و سربه فلک کشیده می‌کرده‌اند و به نوعی همه اجزای این گیاه برای انسان بسیار مفید است.
جنوب کشور محل اصلی پرورش درختان نخل است به نحوی که در گستره استان بوشهر ۶میلیون اصله نخل در سطح ۳۴هزار هکتار قامت راست کرده اند و شهرستان‌های دشتستان و تنگستان قطب تولید خرما در این استان به شمار می‌رود و در سطح جهانی و ملی جایگاه ویژه ای دارد.
میوه شکرین، لذیذ و مقوی این درخت که البته به صورت خارک (خرمای نارس)، رُطب و خرما و تازه مصرف می‌شود، همه ایرانیان و حتی مردمان آن سوی مرزها نیز از طعم بی نظیر خرمای کبکاب دشتستان بی نصیب نمانده اند.
اما خرما تنها فایده این درخت کهن و مقاوم نیست بلکه استفاده‌های زیادی در بخش‌های مختلف دارد از جمله پنیر (غاپ) خوراکی آن، عرق طارونه، سرکه، شیره و شکر، آرد هسته خرما، سایبان و کپر با برگ و چوب نخل، حصیر بافی و دیگر صنایع دستی حصیری، طناب و صدها محصول دیگر.
ضایعات نخل خوراک مغذی برای دام ها
همه اینها تنها بخشی از کارکرد درخت نخل به شمار می‌رود؛ اما حالا محققان متخصص علوم دامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر به سراغ ضایعات این درخت سودمند رفته‌اند.
در کنار همه کارکردهای مثبت نخل، این درخت ضایعاتی از جمله برگ‌ها و میوه‌های خشک شده دارد که آنها نیز بدون استفاده رها نمی‌شوند و همان برگ‌های آفتاب خورده نیز می‌توانند به جای کاه خوراک دام و به عنوان بستر در مرغداری‌ها مورد استفاده قرار گیرند.
این بار کارشناسان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی بوشهر به سراغ سرشاخه‌های خشک که به عنوان ضایعات نخل به شمار می‌رود رفته اند آنطور که محمد هادی صادقی مجری طرح استفاده ازبرگ درخت خرما در صنعت دام و طیور می‌گوید: ۲ سوم انتهایی برگ نخل‌های راست قامت از آن بخشی که خار تمام و برگ شروع می‌شود برای تعلیف دام مناسب و دارای ارزش غذایی بالایی است.
او معتقد است: در شرایط خشکسالی که مراتع از نظر پوشش گیاهی ضعیف و بیشتر دامداران با مشکل کمبود علوفه برای سیر کردن دام‌های خود روبرو هستند بهترین راه استفاده از ضایعات نخل است و با این کار از فرستادن اجباری دام‌ها به سمت کشتارگاه برای تلف نشدن از گرسنگی جلوگیری می‌شود.
به گفته صادقی براساس تحقیقات انجام شده استفاده از ضایعات نخل برای تعلیف دام‌ها از لحاظ اقتصادی برای دامدار مناسب است چون قیمت هر کیلو برگ خُرد شده نخل ۲ هزار تومان است این درحالی است که قیمت هر کیلو کاه چهار هزار تومان برای دامدار تمام می‌شود.
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر در باره ارزش غذایی سرشاخه‌های خرما برای دام اینطور توضیح می‌دهد: سرشاخه خرما پروتئین بیشتری نسبت به کاه دارد و در آزمایش‌های عملکردی نیز دام‌هایی که از سرشاخه خُرد شده خرما تغذیه می‌شوند از نظر افزایش وزن و ضریب تبدیل غذا به گوشت بالاتر از تغذیه با کاه و گندم است.
تبدیل سرشاخه خرما به خوارک دام جبران کمبود علوفه
تبدیل سرشاخه‌های خرما به خوراک دام موجب خلق ثروت، ایجاد اشتغال، کاهش وابستگی به منابع آب برای کشت و نیاز به واردات علوفه حجیم از سایر استان‌ها با هزینه‌های گزاف می‌شود از اهمیت ویژه ای برخوردار است و یکی از مواردی به شمار می‌رود که در اقتصاد مقاومتی جایگاه خوبی خواهد شد؛ اینها بخشی از سخنان معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر است.
افشین قطبی با توضیح اینکه از بخش‌های چوبی ضایعات نخل برای تولید نئوپان و سایر مصنوعات مورد نیاز صنایع چوب استفاده می‌شود می‌گوید: با توجه به اینکه مراکز مهم دامپروری استان بیشتر در مجاورت نخلستان‌ها واقع شده‌اند، هزینه حمل و نقل به کمترین میزان می‌رسد که این موضوع نیز در قیمت تمام شده علوفه حاصل و در نهایت قیمت محصولات دامی تاثیر مثبت داشته و بهره وری را بالا می‌برد.
او توصیه می‌کند، مراکز تبدیل برگ‌های خرما به علوفه و بستر پرورش مرغ در مناطق خرماخیز استان راه اندازی شوند و در صورت امکان خُردکردن با دستگاه‌های سیار با توجه به حجیم بودن سرشاخه‌ها در محل نخلستان صورت گیرد تا هزینه‌های جابه جایی سرشاخه‌ها به کمترین میزان برسد.
عملیات جمع آوری، انتقال ، تبدیل و یا فرآوری ضایعات نخل می‌تواند در آینده اشتغال مستقیم و غیر مستقیم خوبی ایجاد کند.
آنطور که مسئول بخش تحقیقات علوم دامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر می‌گوید: از ۳۴ هزار هکتار سطح زیر کشت درخت خرما سالانه حدود ۶۰ هزار تن برگ خشک و از ۱۶۵ هزار تن محصول خرمای تولیدی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد آن را ضایعات خرما شامل خرماهای کم کیفیت (کنگه) در کنار ضایعات کارخانه های شیره‌گیری، بسته‌بندی و سایر صنایع جانبی خرما تشکیل می‌دهند که از آنها می توان در تغذیه دام استفاده کرد.
استفاده از بقایا و پسماندهای کشاورزی به عنوان خوراکی جدید برای تغذیه دام بویژه در مناطق و استان‌های جنوبی که از نظر علوفه مرتعی به دلیل کاهش بارندگی با مشکل روبرو هستند از اولویت‌های نقشه جامع علمی کشور و راهی مناسب برای جبران کمبود علوفه به شمار می‌رود در این راستا با همت کارشناسان تلاش شده با توجه به وجود میزان قابل توجهی برگ درخت خرما در استان بوشهر از این منبع بالقوه با غنی سازی و عمل آوری به صورت بهینه در بخش دام و طیور استفاده شود.
تجاری سازی طرح استفاده از ضایعات نخل در بخش دام و طیور
این کار نوعی فایده زیست محیطی نیز برای بوشهر به همراه دارد؛ با توجه به اینکه باقی ماندن این ضایعات در محیط و یا سوزاندن برگ‌های خشکیده نخل موجب آلودگی محیط زیست می‌شود استفاده از این ضایعات می‌تواند از این آلودگی نیز جلوگیری کند.
به گفته سید ابوطالب صادقی مسئول بخش تحقیقات علوم دامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر با همکاری بخش خصوصی پروژه استفاده از ضایعات درخت خرما در بخش دام و طیور تجاری سازی شده و اکنون دستگاه‌های خرد کن برگ درخت خرما در ایستگاه تحقیقات خرما و میوه‌های گرمسیری این مرکز واقع در بخش سعدآباد شهرستان دشتستان مستقر و کار را شروع کرده است.
آنطور که صادقی در باره استفاده از برگ درخت خرما در صنعت مرغداری می‌گوید: در هر متر مربع سه کیلوگرم برگ خرد شده خرما برای بستر جوجه‌های گوشتی نیاز است هر چند ممکن است از نظر هزینه نسبت به استفاده از رول‌های مقوایی بیشتر باشد اما به علت افزایش راندمان تولید، در نهایت سود بیشتری در هر سالن پرورش نصیب مرغدار می‌شود.
طرحی برای جلوگیری از سوزاندن ۱۸ میلیارد تومان سرمایه
او ادامه می‌دهد: تولید ۶۰ هزار تن علوفه برگ خرما می‌تواند ۱۰۰ هزار دام سبک (گوسفند و بز) را در مدت یکسال تغذیه کند و چنانچه این مقدار علوفه ۲۰ درصد خوراک کامل را تشکیل دهد می تواند در تعلیف ۵۰۰ هزار راس دام نقش داشته باشد.
صادقی یادآور شد: ارزش ریالی ۶۰ هزار تن علوفه برگ خرما چنانچه معادل کاه گندم در نظر گرفته شود معادل ۱۸ میلیارد تومان است.
به بیان مسئول بخش تحقیقات علوم دامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر با توجه به اینکه امروز دولت برای تامین بخشی از نهاده‌ها یارانه پرداخت می‌کند انتظار می‌رود بخشی از این یارانه برای استفاده از برگ درخت خرما در تغذیه دام پرداخت شود.
متخصصان معتقدند: ارزش غذایی برگ خرما بسیار بهتر و بالاتر و قیمت فروش آن نیز بسیار کمتر از کاه است، با توجه به اینکه تامین نهاده‌ها در بسیاری از اوقات بویژه در شرایط خشکسالی که دامداران با کمبود علوفه مرتعی روبرو هستند و بازار محصولات دامی را به التهاب کشانده است، سرمایه گذاری بر ضایعات نخل که دست کم در جنوب کشور در دسترس است می‌تواند تا حدی زمینه ثبات را در این عرصه فراهم کند.
