وقوع سیلاب و طغیان رودخانه‌ها دغدغه ای که سال هاست گریبانگیر اهالی غرب مازندران شده، در یک دهه اخیر روند صعودی به خود گرفته و شدت بیشتری یافته است بنحوی که خسارات متعددی به ساکنان شهرها و روستاهای منطقه به ویژه در روستاها و مناطق بالا دست ییلاقی وارد شده است.
برآیند بررسی ها و اخبار مرتبط با سیل‌های گذشته بیانگر سیل خیز بودن غرب مازندران است و خفته بودن خطر سیل را برای ساکنان مناطق مختلف به ویژه روستاها به عنوان یک تهدید مستمر گوشزد می کند.
متاسفانه به دلیل وقوع سیلاب ها هر ساله بخش مهمی از زیرساخت‌های منطقه به ویژه در حوزه راه ، کشاورزی ، برق و مسکن دستخوش موج خروشان سیل شده و آسیب های جدی به مردم منطقه وارد می شود.
در آخرین مورد ششم مرداد ماه امسال در حوزه غرب استان به ویژه در چالوس وقوع سیل خسارت جانی و مالی فراوانی بر جا گذاشت که به تاکید کارشناسان می شد با طرح های آبخیزداری جلوی این خسارتها را گرفت.
به گزارش ایرنا ، وقوع سیلاب بامداد هفتم مرداد ماه سال جاری در بخش ییلاقی و کوهستانی مرزن آباد چالوس در مجموع حدود هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان خسارت به بخش زیرساخت ها از جمله محورهای ارتباطی و تخریب هفت دستگاه پل بر جا گذاشت.
واسپول ، مچر. دز ماکتی ، نوکرس. الیت ، انگوران، پولادکوه ، علی آباد، گیجان، پولادکوه سر ، چهارباغ ، علی آباد جز روستاهای کوهستان غرب بخش مرزن آباد چالوس هستند که در حادثه سیل اخیر بیشترین خسارت را دیدند.
سیلاب باعث تخریب صد درصدی ۴۳ واحد مسکونی و خسارت به ۲۶۳ بنای مسکونی از ۲۰ درصد تا ۷۰ درصد شد و خرابی های بر جای مانده به حدی است که در بعضی از نقاط روستایی از جمله واسپول و پولادکوه آثاری از سکونتگاه اهالی باقی نمانده است.
نقش بی بدیل طرح‌های آبخیزداری در کاهش سیل
کارشناسان اداره کل منابع طبیعی غرب مازندران در این راستا ضمن جمع آوری اطلاعات در زمینه میزان بارش و دبی سیلاب به تهیه گزارش فنی و تحلیلی سیلاب و علل وقوع به بررسی میزان خسارت و ارائه راهکار برای رخدادهای آینده اقدام کردند.
در این بررسی موقعیت منطقه در وقوع سیلاب با توجه به داده های بارش ها و سیلاب اخذ شده از دستگاه های متولی امر، بازدیدهای میدانی و مشاهدات عینی از منطقه نشان داد که عمده سیل ایجاد شده و خسارات وارده در زیرحوزه روستای دلیر شهرستان چالوس، با شدت کمتر در زیر حوزه آسیابرود شهرستان چالوس و همچنین زیرحوزه هلوکله دوهزار و بخش های پایین دست حوضه آبخیز سه هزار شهرستان تنکابن وارد کرده است.
با توجه به نظر کارشناسان منابع طبیعی در سیل اخیر بارش ها بصورت بارش رگباری و در مدت زمان کوتاه رخ داد که منجر به وقوع سیل بصورت جریان واریزهای بوده که منجر به انسداد پلها و ابنیه فنی احداث شده در مسیر آبراهه ها و خروج از مسیر آبراهه شده است.
مهمترین نکته این که خسارت سیل در مناطقی که اقدامات آبخیزداری در سنوات گذشته اجرا شده کمترین میزان بوده ولی خسارات ایجاد شده در مناطقی بوده که از اقدامات آبخیزداری بی بهره بوده و تاثیر تخریبی سیل در بالادست زیرحوزه ها کم و در خروجی این زیرحوزه های در پایین دست بیشترین خسارت ثبت شده است.
این در حالی است که به نظر کارشناسان این حوزه این رخداد نشات گرفته از اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری در این منطقه می باشد و می توان با اجرای طرح‌های آبخیزداری از طغیانی شدن رودخانه ها که هر ساله خسارت سنگین چند هزار میلیارد تومانی در هنگام بارندگی‌های شدید جلوگیری کرد.
با نگاهی به مساحت ۶۴۰ هزار هکتاری حوزه آبخیزداری زیر پوشش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – نوشهر که غرب مازندران را با ۳۱۳ هزار هکتار عرصه جنگلی و ۱۹۷ هزار هکتار مرتع از رامسر تا رویان زیر پوشش دارد، اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری با توجه به وسعت زیر پوشش و جمعیت ثابت و شناور آن بیشتر احساس می‌شود.
طرح های آبخیزداری اجرا شده
با توجه به ضرورت اجرای طرح آبخیزداری در کاهش خسارت سیلاب‌ها و طغیان رودخانه‌ها در غرب مازندران و نگاه ویژه دولت در یکسال گذشته سبب شد که دولت ۲۰ میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز برای اجرای ۱۴ سازه آبخیزداری با حجم عملیات چهار هزار و ۶۹۱ متر مکعب برای این منطقه تأمین کند و برای امسال نیز بیش از ۳۲ میلیارد تومان مصوب شود تا هرچه زودتر طرح های آبخیزداری به سرانجام برسد.
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – نوشهر به سیل اخیر در حوزه چالوس اشاره کرد و اظهار داشت: برغم کم بودن میزان بارندگی، شدت بارندگی بالا بوده که در بالادست به دلیل شیب زیاد، فقر پوشش گیاهی، عمده بارش رخ داده تبدیل به رواناب و بروز سیل در سیل اخیر چالوس شد.
محمدرسول رجبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا یادآور شد: با توجه به اقدامات آبخیزداری انجام شده در این حوزه خسارات وارده حداقلی بوده است اما در آبراهه اصلی زیر حوزه روستای دلیر چالوس علاوه بر شکل گیری روان آب ناشی از بارندگی و آب شدن بخشی از یخچال طبیعی واقع در بالادست به دلیل گرمای هوا در چند روز قبل از وقوع سیل بارندگی رخ داده منجر به افزایش حجم قابل توجه روان آب شد.
وی بر لزوم اجرای طرح‌های آبخیزداری در محدوده ۱۶ رودخانه از ۳۴ رودخانه غرب مازندران تاکید کرد و گفت: به دلیل اجرا نشدن طرح های آبخیزداری و تجاوز به حریم و بستر آبراهه اصلی در مسیر رودخانه در دلیر و انگوران شاهد خسارت انسانی و مالی بودیم.
وی خاطرنشان کرد: در پنج سال گذشته بیش از ۷۳ میلیارد تومان اعتبار از محل های صندوق توسعه ملی و استان برای اجرای عملیات ۲۰۰ طرح آبخیزداری در حدود ۵۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی غرب مازندران را اجرا شد که شامل بندهای سنگی ملاتی و سنگی کابیونی و دیوار سنگی ملاتی هستند که بیش از ۳۱۵ هزار هکتار حوزه منابع طبیعی منطقه را شامل می شود.
وی ادامه داد: از این تعداد شش پروژه شامل سازه بندهای مشبک بتنی موسوم به سرشاخه‌گیر بر روی رودخانه‌های مهم منطقه از جمله رودخانه‌های کرکرودسر و خیرود نوشهر، تیروم‌رود تنکابن و چالکرود و پلنگ‌رود و میجران شهرستان رامسر با ۸۴ هزار و ۶۴۰ هکتار، عرصه‌های منابع طبیعی منطقه را پوشش می‌دهد.
معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – نوشهر با اشاره به اجرا بودن سازه‌های سنگین بندهای مشبک بتنی موسوم به سرشاخه‌گیر در ۶ رودخانه این منطقه خواستار تامین اعتبارات قابل توجه ملی و استانی برای اجرای این پروژه در ۱۰ رودخانه فاقد بندهای سرشاخه گیر منطقه شد.
با اجرای طرح‌های آبخیزداری علاوه بر کاهش خطرات ناشی از سیل می توان بخش زیادی از فرسایش خاک را کنترل و موجب توسعه و تقویت پوشش گیاهی در شیب‌های ناپایدار و تامین آب برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی شد.
کاهش سیل
به گفته کارشناسان، فقر پوشش گیاهی به دلیل شرایط توپوگرافی و عمق کم خاک و چرای بیش از ظرفیت پوششی منطقه ، وجود یخچالهای طبیعی در بالادست زیرحوزه های کوهستانی به عنوان یکی از پتانسیل های بالقوه شکل گیری سیل در فصول گرم ، پراکندگی روستاهای منطقه و وجود محورهای ارتباطی غیر استاندارد در مناطق کوهستانی که منجر به قطع شدن آبراهه های فرعی و اصلی شده و تجاوز به حریم و بستر رودخانه ها منشأ سیل و دلایل بروز آن محسوب می شود.
کارشناسان در راستای مدیریت و سازگاری با سیل راهکارهای عملی از جمله جلوگیری از تصرف به عرصه های طبیعی و اراضی ملی و تغییرکاربری آنها، مدیریت چرای دام در مراتع بالا دست، انجام اقدامات اصلاحی و احیایی مراتع و اقدامات مدیریتی و بیولوژیک آبخیزداری به منظور حمایت از طبیعت به منظور جذب و نگهداشت بیشتر بارش و کاهش روان آب سطحی و از همه مهمتر اجرای اقدامات آبخیزداری شامل سازه های سبک و نزدیک به طبیعت در بالادست زیرحوضه های کوهستانی و احداث سازه های مکانیکی در آبراهه های به منظور حفظ خاک، اصلاح شیب، کاهش سرعت جریان آب، افزایش زمان تمرکز و کاهش دبی در اوج سیل را بسیار حائز اهمیت می دانند.
بر اساس آمار رسمی در زمان حاضر اجرای طرح آبخیزداری در ۹۰ میلیون هکتار از اراضی کشور ضروری است که مسوولان امر گفتند برای اجرای ۱۸ میلیون هکتار طرح آبخیزداری در کشور به ۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه و اعتبار نیاز است.
نکته مهم این که اجرای طرح های آبخیزداری از اولویت های دولت سیزدهم است که از سوی مسوولان امر باید جدی گرفته شود زیرا علاوه بر حفظ آب و خاک و مانع بروز سیلاب و حرکت روان آب ها به سمت شهرها و روستاها ، نقش بسیار موثری نیز در تغذیه سفره های آب زیرزمینی دارد.
کاهش فرسایش خاک
به دلیل از بین رفتن لایه مفید و مؤثر خاک روند تجدید حیات گونه‌های مختلف گیاهی در بیشتر مناطق جنگلها و مراتع با مشکل مواجه شده است و این وضعیت به دلیل افزایش و شدت میزان بارندگی در غرب مازندران از شدت بیشتری برخوردار است و شاهد زنده آن نیز افزایش سیل در این منطقه در چند سال اخیر است.
به تاکید صاحبنطران و دست اندرکاران امر سالانه ۱۶ تن در هکتار فرسایش آبی و ۳۰ تن در هکتار فرسایش بادی در کشور رخ می دهد که حجم زیادی از خاک کشور را از دسترس خارج می‌کند که با اقدامات موثر آبخیزداری می توان فرسایش آبی را به ۹ تن در هر هکتار کاهش داد.
استقلال و امنیت غذایی و زیستی کشور به اعتقاد کارشناسان وابسته به سه عنصر آب ، خاک و پوشش گیاهی است که خاک تحت مدیریت مستقیم سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور است و عناصر آب و پوشش گیاهی نیز متاثر از آن است.
بر اساس آمار موجود به طور میانگین هر سیلاب حدود ۴۰ میلیارد ریال خسارت در بردارد و طی دهه اخیر شاهد وقوع بیش از هفت هزار و ۸۰۰ سیلاب در کشور بودیم که به ایجاد ۲۰۰ میلیون متر مکعب رسوب در مخزن سدها منجر شده است و این رسوبات علاوه بر کاهش عمر سدها منجر به پر شدن مخزن آن می‌شود که پروژه های آبخیزداری ۷۰ درصد خسارت ناشی از سیل را در کشور کاهش داده و باعث می‌شود در هر هکتار ، هزار متر مکعب آب به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ کند.
رضا علیخانی، معاون هماهنگی و امور عمرانی استاندار مازندران با اشاره به زیان های سنگین سیل مردادماه در بخش کوهستان چالوس و زیرساخت های منطقه افزود: منابع طبیعی باید در کمترین زمان نقاط نیازمند به احداث سیل بند و طرح آبخیزداری را شناسایی و در این حوزه با برنامه ریزی و با اعتبار لازم گام بردارند.
در همین پیوند ، علی قاسمی فرماندار چالوس بر ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری و سیل بند در نقاط سیل خیز به ویژه سیل اخیردر این شهرستان تاکید کرد.
وی با اشاره به این که در سال های اخیر اعتبارات قابل توجهی از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح های آبخیزداری در غرب مازندران اختصاص یافت، افزود: منابع طبیعی و آبخیزداری منطقه باید براساس اولویت طرح های آبخیزداری را در این نقاط بحرانی اجرا کند و از سوی دیگر روند تخصیص اعتبار ملی و استانی برای شتاب بخشی به اجرای طرح های آبخیزداری مورد توجه ویژه مسوولان استانی و کشوری قرار گیرد.
به اعتقاد کارشناسان امر نقش بی بدیلی طرح های آبخیزداری برای مهار سیل و جلوگیری از خسارات به مردم ایفا می کند و مسوولان نهادهای مربوط نسبت به اجرای این مهم در غرب مازندران توجه بیشتر داشته باشند.
تقویت سفره آب‌های زیرزمینی و افزایش پوشش گیاهی
به تاکید کارشناسان امر بحران کاهش بارندگی و آب در کشور و پیرو آن در استان مازندران، ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری را بیش از پیش پررنگ تر می‌کند، بر اساس آمارها در مجموع میانگین بارش باران در سه ماهه نخست امسال در مازندران نسبت به بهار سال گذشته ۲۳ درصد و میانگین بلندمدت آماری حدود ۴۱ درصد کاهش داشته است.
امروز مشکل کمبود آب در کشور به یک بحران جدی تبدیل شده و به گفته صاحبنظران یکی تاثیرگذارترین راه‌های برون‌رفت از آن اجرای پروژه‌های آبخیزداری است تا علاوه بر کنترل خطرات سیلاب‌ها، در تامین آب با تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی در مازندران به عنوان قطب تولید محصولات کشاورزی از این معضل کاسته شود.
کارشناسان جبران بحران آب و تامین آب سفره‌های زیرزمینی را یکی از تاثیرهای مهم آبخیزداری بیان می‌کنند بنحوی که به ازای هر هکتار عرصه منابع طبیعی زیر پوشش آبخیزداری سالانه ۵۳۰ متر مکعب آب باران و برف ذخیره می‌شود.
از سوی دیگر با اجرای طرح‌های آبخیزداری شاهد افزایش پوشش جنگلی و مرتعی و نیز محصولات کشاورزی در منطقه خواهیم بود و به ازای هر هکتار طرح آبخیزداری افزایش ۱۲۰ کیلوگرمی علوفه و پوشش گیاهی در عرصه‌های منابع طبیعی را رقم خواهد خورد.
مازندران دارای ۲ اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری یکی در ساری مرکز این استان و دیگری در غرب مازندران با مرکزیت نوشهر است که حوزه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران ـ نوشهر بیش از ۶۶۲ هزار هکتار از مساحت مازندران را در بر دارد.
- بیشتر بخوانید:
