یکی از آفت‌ها و بلایای مهمی که خسارت‌های سنگینی به کشاورزان و باغداران گردو وارد می‌کند سرمازدگی است. اتفاق شایع در سال‌های اخیر این‌گونه بوده که معمولا دمای هوا در روزهای پایانی سال افزایش یافته و این امر باعث جوانه زدن و شکوفه‌دهی درختان گردو می‌شود. در ادامه و به ویژه در روزهای اول فروردین ماه سرمای دیررس باعث سرمازدگی درختان شده و خسارت‌های سنگینی به باغداران وارد می‌شود.
هر چند در ۲ سال اخیر البته سرمازدگی خسارتی به باغات گردوی استان اردبیل وارد نکرده است ولی در سال‌های گذشته گاهی بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد محصول باغداران بر اثر سرمازدگی از دست رفته است ، برای مثال سرمای دیررس اردیبهشت ماه سال ۹۸ تمام محصول گردوی باغ‌های این منطقه را از بین برد و خسارات سنگینی به باغداران وارد کرد. برای مقابله با این پدیده و جلوگیری از خسارت‌های سرمازدگی چند سالی است که طرح سرشاخه‌کاری درختان گردو در استان در دستور کار قرار گرفته است.
طرح سرشاخه‌کاری با هدف ارتقای کیفی و کمی تولید گردو چند سالی است که در بخش‌هایی از باغات شهرستان خلخال اجرا شده است. بر این اساس سرشاخه‌کاری درختان از سال ۱۳۹۷ توسط چند گروه از کارشناسان خبره بخش کشاورزی آغاز شد. در این برنامه در سال ۹۷ بر روی ۳۰۰ اصله درخت گردوی قدیمی و در سال ۱۳۹۸ بر روی ۶۰۰ اصله سرشاخه‌کاری اجرا شد.
در سال ۱۳۹۹ هم کارشناسان جهاد کشاورزی این طرح را بر روی ۵۰۰ اصله درخت پایه بذری نامرغوب اجرا کردند. با گذشت زمان و افزایش آموزش باغداران، بخش خصوصی به عرصه اجرای این طرح وارد شد ، به طوری که در سال ۱۴۰۰ حدود ۳۰۰ اصله توسط بخش خصوصی سرشاخه‌کاری شد.
اجرای طرح سرشاخه‌کاری؛ مطالبه اصلی باغداران و مسئولان
اصلاح باغات گردوی شهرستان خلخال به اندازه‌ای برای اقتصاد این منطقه حائز اهمیت است که در سال‌های اخیر اجرای آن یکی از مطالبات اصلی مسئولان و نمایندگان این شهرستان بوده است. در جریان سفر پاییز سیدجواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد کشاورزی به شهرستان خلخال وی از اختصاص اعتبار برای این طرح در شهرستان خلخال خبر داد.
وزیر جهاد کشاورزی در دیدار با نمایندگان تشکل‌ها و نخبگان بخش کشاورزی این شهرستان گفت که سه هزار هکتار باغ گردو در شهرستان خلخال وجود دارد که همه ساله دچار سرمازدگی می‌شود و برای جلوگیری از خسارت کشاورزان با اختصاص ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار و در مدت سه سال همه این باغات با ارقام دیرگل ده سرشاخه‌کاری و جایگزین می‌شود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در خصوص اجرای این طرح در باغات استان گفت: در اجرای طرح سرشاخه‌کاری از گونه‌های مقاوم به سرما و بازارپسند چندلر و فرنور بر روی درختان بومی که در مقابل سرما آسیب‌پذیر هستند، استفاده می‌شود. گونه‌های جدید در سرمای ارتفاع بالای یک هزار و ۵۰۰ متر مقاوم بوده و محصول آن هم کیفیت قابل قبول و بازارپسند دارد.
یوسف یوسفی یادآورشد: سال گذشته در مجموع ۱۰ هکتار از باغات جنوب استان به میزان ۶ هکتار از باغ‌های خلخال و چهار هکتار از باغ‌های کوثر سرشاخه‌کاری شد که برای اجرای آن ۳۴ میلیون تومان یارانه از محل نهال‌کاری هزینه شد. امسال هم اعتباری بالغ بر ۳۵۰ میلیون تومان به این پروژه اختصاص یافته است که از این رقم ۲۰۰ میلیون تومان در باغات شهرستان خلخال و ۱۵۰ میلیون تومان در کوثر اجرا خواهد شد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل افزود: پیش‌بینی می‌شود امسال ۱۵ هکتار سرشاخه‌کاری در استان اجرا شود که در صورت تخصیص یارانه ۱۰ هکتار دیگر به این میزان اضافه خواهد شد.
این کارشناس حوزه کشاورزی با اشاره به استقبال باغداران از اجرای طرح سرشاخه‌کاری در خصوص زمان اجرای طرح و موفقیت اجرای آن گفت: پیوندک‌ها زمانی که به حالت خواب هستند در سردخانه‌های شهرستان‌های محل اجرا نگهداری می‌شوند تا فصل و سرمای دیررس بهاره از منطقه خارج شود و مورد استفاده قرار بگیرند، زمان اجرا هم معمولا اواخر فروردین و اردیبهشت ماه است.
به گفته مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل ، در موفقیت این برنامه مهم پیوندک است که باید در حالت خواب سرشاخه‌زنی و پیوندزنی شود. تعداد پیوندک هم بستگی به قطر تنه درخت اصلی دارد و از سه تا پنج پیوندک پیوند زده می‌شود.
سرشاخه‌کاری چه مزیتی نسبت به کاشت نهال دارد؟
یکی از موانع احیای باغات گردو علاقه و دلبستگی باغداران به درختانی است که بعضا چندین دهه از عمر خود را برای کاشت و پرورش آن صرف کرده‌اند. در واقع باغداران حاضر نیستند به راحتی درختی که سال‌ها برای آن زحمت کشیده‌اند را از ریشه قطع کنند.سرشاخه‌کاری تا حدود زیادی دغدغه این کشاورزان را تامین می‌کند. ضمن اینکه در اجرای طرح سرشاخه‌کاری از ظرفیت تنه و ریشه درخت موجود استفاده شده و مواد غذایی مورد نیاز درخت هم بهتر تامین می‌شود.
نکته مهم این که طرح در حدود ۲۰ روز اول نیاز به آبیاری ندارد ، ولی گیرایی پیوندک مهم است که آن هم در حالت خواب بودن پیوندک حاصل می‌شود ، نوع مهارت پیوندزن و همچنین ابزار و لوازمی که استفاده خواهد شد ، در گیرایی پیوندک خیلی مهم است.
سرشاخه‌کاری کل باغات گردو در استان اردبیل چقدر زمان می‌برد؟
یوسفی در خصوص زمان اجرای طرح سرشاخه‌کاری کل باغات استان اظهار کرد: در شرایط فعلی سالیانه با این منابع محدود به طور متوسط در سطح ۲۰ تا ۲۵ هکتار سرشاخه‌کاری اجرا می‌شود اما اگر منابع مالی فراهم شود، اجرای این طرح در باغات استان تا سه سال به پایان خواهد رسید.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در عین حال گفت: در برخی شهرستان‌ها مثل خلخال و کوثر پذیرش وجود دارد چون کشاورز موفقیت طرح را به چشم خود دیده راحت قبول می‌کند و به سرشاخه کاری راغب است.
به گفته این کارشناس باغبانی ، بر اساس آخرین آمار پارسال میزان گیرایی در شهرستان کوثر خوشبختانه بالای ۹۵ درصد بود. ولی شاید با کارهای ترویجی و آموزشی در سایر شهرستان‌ها هم بتوان اقدامات را سریع پیش برد.
هزینه‌های سرشاخه‌کاری برای باغداران
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در خصوص هزینه‌های اجرای این طرح برای باغداران هم گفت: بر اساس برآوردهای انجام شده تقریبا هر اصله نهال سه میلیون ریال هزینه پیوندک دارد. به طور متوسط سه تا پنج پیوندک انجام می‌شود که بستگی به قطر درخت دارد.
وی با اشاره به تجارب جدید در اجرای این طرح و بالارفتن میزان موفقیت آن گفت: معمولا محل اجرای پیوندک در تنه اصلی درخت آب پس می‌دهد که این وضعیت مانع گیرایی پیوندک است. قبلا کارشناسان هنگام انجام پیوند خاک اره یا خاک در محل پیوند می‌ریختند که احتمال بروز جوانه‌های قارچی در خاک و یا خاک اره وجود داشت و منجر به خشک شدن درختان می‌شد ولی الان با استفاده از پوشک بدلیل جاذبه سریع رطوبت با بستن چسب پیوند می‌زنند و گیرایی آن بهتر می‌شود.
خداحافظی با ضرب‌المثل دیگران کاشتند و ما خوردیم…
ضرب‌المثل‌ها روایتگر شرایط عینی جوامع هستند. یکی از ضرب‌المثل‌های شایع در بین ایرانیان این شعر است که می‌گفتند “دیگران کاشتند و ما خوردیم ما بکاریم و دیگران بخورند”. این ضرب‌المثل بیش از هر درخت دیگری برای گردو مصداق داشته است چرا که گردو در مقایسه با سایر درختان دیرتر محصول می‌دهد اما امروزه دانش بشری چنین روایت‌های غالب را دستخوش تغییر کرده است. گذشته از نهال‌ها و گونه‌های جدیدی که در سال‌های اخیر در مناطق مختلف کشور کاشت می‌شود سرشاخه‌کاری درختان هم می‌تواند زحمات باغداران و گردوکاران را زودتر به نتیجه برساند.
در سطح استان اردبیل در مجموع چهار هزار و ۷۰۴ هکتار باغات گردو وجود دارد که از این باغات سالانه ۶ هزار و ۱۹۲ تن گردو برداشت و روانه بازار می‌شود که سهم شهرستان خلخال از این میزان ۵۰ درصد است. بر این اساس ۲ هزار و ۴۸۰ هکتار باغت گردو در شهرستان خلخال وجود دارد که محصول تولیدی گردو در این منطقه سه هزار و ۸۰۰ تن گردو است. علاوه بر این در ۴۰۲ هکتار باغات گردو در شهرستان کوثر هم سالانه ۳۸۲ تن گردو برداشت و روانه بازار می‌شود.
پیوست خبری: اخبار کشاورزی و باغبانی
