بررسی های میدانی از آخرین وضعیت بازار برنج در ساری ، بابل و آمل در آستانه ورود برنج جدید نشان می دهد که قیمت برنج کیفی طارم محلی و هاشمی در حال حاضر در بازار خرده فروشی حدود ۱۰۰ هزار تومان و در شالیکوبی ها نیز حدود ۹۰ هزار تومان در هر کیلو گرم است که نسبت به دو هفته پیش کاهش ۱۵ تا ۲۰ هزار تومانی را نشان می دهد ولی با این وصف خرید و فروش آن به دلیل نبود تقاضا تقریبا به صفر رسیده است.
برخی از تحلیلگران بازار برنج می گویند که کاهش قیمت در روزهای منتهی به برداشت محصول جدید امری طبیعی است بویژه این که قیمت برنج طی ۱۰ ماه گذشته دستکم پنج مرحله افزایش را تجربه کرد که آخرین مرحله آن مربوط به ماه خرداد امسال بود.
به اعتقاد این تحلیلگران ، بازار هر محصول کشاورزی در آستانه برداشت محصول جدید دچار رکود می شود و برنج هم نمی تواند از این قاعده مستثنی باشد ، چون تازگی هر محصول کشاورزی برای مصرف کنندگان یک معیار مهم ارزشگذاری محسوب می شود و آنها ترجیح می دهند نیازشان را با کمی صبر و تامل از محصول جدید تامین کنند.
شالیکوبی داران و کشاورزان هم با این تحلیلی موافقند و می گویند پایین آمدن ۱۵ تا ۲۰ هزار تومانی قیمت برنج در هر کیلو گرم نسبت به دو هفته پیش و راکد شدن خرید و فروش در آستانه ورود برنج جدید امری طبیعی است ،چرا که مصرف کنندگان منتظر ورود برنج تازه و نو هستند و پیش بینی آنان این است که با عرضه زیاد قیمت ها نیز شکسته خواهد شد.
به اعتقاد این گروه ، علت دیگری که منجر به توقف کامل خرید و فروش برنج قدیمی به رغم کاهش ۱۰ تا ۱۵هزار تومانی هرکیلو گرم در شالیکوبی های مازندران شده است ،خطر آفت زده بودن برنج قدیمی است ؛ چرا که مصرف کنندگان خرید برنج قدیمی و نگهداری آن در گرمای تابستان را غیر منطقی تلقی کرده و عامل ضرر ناشی از هزینه بالای نگهداری و آفت زدگی می دانند.
نگهداری برنج همواره پس از تولید بسیار سخت و حساس است چراکه آفت « شپشک » که مازندرانی ها به آن « ایزی » می گویند، به خاطر شرایط رطوبتی هوا و زمین بسرعت فعال و تکثیر می شود. هر چه مدت زمان نگهداری برنج از زمان برداشت بیشتر باشد ، خطر آفت زدگی نیز بیشتر می شود به همین دلیل معمولا حداکثر نگهداری برنج یک ساله است و مصرف کنندگان به برنج های قدیمی حتی با قیمت مناسب تر راضی نمی شوند.
شپشک از هسته برنج تغذیه می کند و در مقدار زیاد تکثیر می شود و در صورت بی توجهی می تواند با حرکت نامریی از انبار یا آشپزخانه به سایر نقاط منزل رسوخ پیدا کند.
آن دسته از تحلیلگران که دست دلالان را در ایجاد شرایط کنونی بازار برنج دخیل می دانند بر این اعتقادند که پایین نگه داشتن قیمت برنج در آستانه برداشت سبب می شود تا همزمان با برداشت و عرضه برنج جدید باز هم قیمت ها به خاطر عرضه انبوه کاهش یابد و در چنین شرایطی تنها برنده دلالانی هستند که در حجم انبوه خریداری کرده و چند ماه بعد با افزایش قیمت چند برابری عرضه می کنند.
طبق روال مرسوم برنجکاران مازندران در خوشبینانه ترین حالت دستکم یک چهارم از محصول تازه برداشت شده خود را وارد بازار می کنند تا بتوانند با تامین نقدینگی بدهی های معوقه را پرداخت و هزینه زندگی و احتمالا کشت دوم را فراهم کنند. در این مرحله معمولا کشاورز طبق کشف قیمت صورت گرفته قسمت اول محصولش را حتی اگر کمتر از هزینه تولید باشد ، عرضه می کند.
چنین وضعیتی که کشاورزان آن را فروش اجباری قلمداد می کنند در بازار برنج مازندران سابقه دارد تا جایی که در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ که تاب آوری کشاورزان بسیار کمتر از زمان حاضر بود ، گاهی تا ۱۰۰ درصد محصول کشاورزان را در اختیار دلالان قرار می داد.
انتظار همگانی
از آن جایی که نخستین نشاء برنج امسال یک هفته زودتر از پارسال یعنی هفدم فروردین ماه انجام شد ،طبق اعلام رسمی جهاد کشاورزی مازندران پس از ۹۰ روز یعنی تا چند روز آینده برداشت رسمی شالی از نوع طارم محلی که حدود ۷۰ درصد رقم کشت شده امسال را تشکیل می دهد ،شروع می شود ؛ موضوعی که از هم اکنون شمار زیادی از مصرف کنندگان به خصوص آشنایان و نزدیکان شالیکاران بشدت پیگیر انجام ثبت سفارش کلامی همراه با دغدغه قیمت هستند.
فروش مازاد بر مصرف برنج توسط شالیکاران به دوستان و آشنایان به خاطر اطمینان از کیفیت و خالص بودن برنج همواره یکی از روش های عرضه و تقاضای برنج در بازار مازندران به عنوان نخسیتن گام در قالب پیش فروش برنج جدید در بازار برنج محسوب می شود.
بررسی ها نشان می دهد که امسال شالیکاران بر خلاف سال های گذشته از هم اکنون تمایلی به جواب مثبت به سفارش های دوستان و نزدیکانشان ندارند. در واقع آنان نمی خواهند حتی پیش بینی قیمت برنج را داشته باشند و فقط از بالا بودن قیمت و این که بازار قیمت برنج امسال بسیار متفاوت خواهد بود و فعلا نمی توانند قولی برای تامین برنج بدهند ، با مشتریان نزدیک اعم از فامیل ها ، دوستان و آشنایان برخورد می کنند.
قرار گرفتن مصرف کنندگان از نوع آشنایان و دوستان در برابر شالیکاران در بازار برنج مازندران تاکنون سابقه نداشت. به نظر می رسد امسال و این بار ظاهرا تقابل میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان بومی مازندران در آستانه ورود برنج جدید در درجه نخست میان نزدیکان شالیکاران آغاز شده است و نشانه آن هم حساسیت بیش از حدی است که در جامعه نسبت به قیمت احتمالی برنج جدید داخلی شکل گرفته است.
از آن جایی که قیمت برنج کیفی مازندران در حال حاضر در بازار خرده فروشی تقریبا چهار برابر تیر ماه سال گذشته است ، مطمئنا همان طوری که بررسی ها نشان می دهد در چنین وضعیتی شالیکاران از فروش سریع برنج جدیدشان خودداری کرده و تا زمانی که قیمت بر اساس هزینه های تولید و افزایش قدرت خرید برای دستیابی به دیگر مایحتاجشان نرسند ،خودداری خواهند کرد.
از سوی دیگر واردات برنج های خارجی با ارز آزاد که به بالای ۳۰ هزار تومان نیز رسید و با توجه به همخوانی و عادت ذائقه مردم به برنج کیفی ایرانی ، به نظر می رسد پیش بینی قیمت برنج تازه حتی در شرایط پیک عرضه و تقاضا براحتی محقق نمی شود. اگر رضایت شالیکاران را ملاک قرار دهیم به نظر می رسد این پروسه سخت تر خواهد شد چرا که فرایند صعودی قیمت برنج که طی پنج مرحله از تیر ماه سال گذشته تا کنون رخ داد سبب شد تا امسال شالیکاران حساسیت بیشتری را نسبت به عرضه محصولشان داشته باشند تا به اصطلاح خودشان دوباره « کلاه » سرشان نرود.
موضوع دیگری که امسال به صورت جدی باید برای بازار برنج مازندران مد نظر داشت ، احتمال بالای ورود دلالان و واسطه ها برای خرید انبوه است ، چرا که کاهش قدرت خرید عموم مردم خطر پذیری ورود دلالان برای خرید یکجا را افزایش داده است و در این شرایط تنها مانع ورودشان به این بازار تاب آوری کشاورز است.
تجربه جدید
مدیر یکی از شالیکوبی های شهرستان بابل و آشنا به بازار برنج مازندران به کاهشی شدن قیمت برنج طی ۱۰ روز گذشته اشاره کرد و در عین حال گفت: به رغم این که قیمت هر کیلو برنج طارم محلی و هاشمی از ۱۰۰هزار تومان اکنون به ۸۵ تا ۹۰ هزار تومان کاهش یافته است، اما خرید و فروشی صورت نمی گیرد.
فتاح حسینی با ذکر این نکته که موجودی برنج قدیمی در شالیکوبی ها امسال نسبت به سال گذشته بیشتر است و این روزها که قیمت نیز پایین آمده است ولی مشتری ندارد، توضیح داد: اگرچه در آستانه ورود برنج جدید و تازه قرار داریم و راکد شدن برنج قدیمی امری طبیعی است ، اما این که به یکباره خرید و فروش حتی با قیمت پایین به صفر برسد ، کمی عجیب و تجربه ای جدید است.
وی در عین حال توضیح دادکه همواره با نزدیک شدن به فصل برداشت برنج نو و افزایش عرضه برنج‌های قدیمی، قیمت‌ها می شکند و از طرفی با گرم شدن هوا احتمال حشره زدن برنج قدیمی زیاد است به همین دلیل خریداران خطر نمی‌کنند و منتظر برنج نو می شوند.
این دست اندرکار بازار برنج در باره پیش بینی قیمت برنج جدید نیز گفت : به طور یقین تجربه نشان داده است که همواره قاعده عرضه و تقاضا مبنای تعیین قیمت هر کالا است و قیمت برنج جدید نیز با توجه به عرضه زیاد شکسته می شود در نتیجه اکنون که قیمت برنج قدیمی حدود ۹۰ هزار تومان است و مشتری ندارد، با ورود برنج جدید به نظر می رسد قیمت بیشتر از این کاهش یابد.
حسینی در عین حال به آگاهی و اشرافیت کامل شالیکاران از بازار برنج اشاره کرد و توضیح داد : اگر چه همواره شماری از شالیکاران برای رسیدن به نقدینگی محصولشان را پس از تولید بناچار به صورت قیمت توافقی عرضه می کنند، اما پیش بینی می شود که بیشتر کشاورزان براحتی محصولشان را با هر قیمتی حتی با قیمت منطقی ، عرضه نکنند.
وی با بیان این که تیر ماه پارسال برنج کیفی مازندران ۳۳ تا ۳۵ هزار تومان در هر کیلو گرم قیمت خورد ولی با چند مرحله افزایش تا دو هفته پیش قیمتش در شالیکوبی ها به ۱۱۰ تا ۱۱۵ هزار تومان رسیده بود ، گفت : به طور یقین امسال با توجه به بی ثباتی قیمت بسیاری از کالاهای مصرفی ،شالیکاران نیز به نکته توجه می کنند که محصولشان را براحتی با هر قیمیت عرضه نکنند و در این شرایط ممکن است دلالان بتوانند با پیشنهاد قیمت های اغواکننده بازار را در دست بگیرند.
این کارشناس برنج وجود و عرضه برنج های خارجی را در تعیین قیمت برنج کیفی داخلی کاملا بی تاثیر توصیف کرد و توضیح داد: از آن جایی که واردات برنج های خارجی با ارز آزاد است به طور طبیعی بر قیمت برنج داخلی اثرگذاری دارد و قیمت سه تا چهار برابر برنج کیفی داخلی در برابر برنج خارجی همواره برای مصرف کننده قابل قبول بوده بویژه این که برنج های تولیدی داخلی تناسب بیشتری با ذائقه مردم دارد ضمن این که محصول کیفی مانند برنح طارم محلی و هاشمی مشتریان خاصی دارند.
وی عمده مصرف کنندگان برنج های خارجی را رستوران ها دانست و گفت : با توجه به این که امسال پس از ۲ سال شرایط کرونایی برگزاری مراسم عروسی و عزای رونق گرفته است، برنج های خارجی برای مصرف در این بخش ها است و در واقع می توان گفت که با افزایش تقاضای برنج های خارجی در این بخش ها ، تقاضا برای برنج های کیفی تولید داخلی همچنان وجود خواهد داشت.
منع توزیع برنج خارجی در زمان برداشت محصول داخلی
اگر چه برخی فعالان بازار برنج مازندران عرضه برنج خارجی با ارز آزاد را در تعیین قیمت برنج داخلی بی تاثیر می دانند ، ولی تجربه ثابت کرده است که دلالان و واسطه ها می توانند از این اهرم برای اثرگذاری بر بازار برنج داخلی سواستفاده کنند و به همین خاطر هم دولت از چند سال پیش توزیع برنج خارجی در زمان برداشت محصول داخلی را در دستور کار قرار داد و قرار است امسال هم اجرایی شود.
معاون امور زراعت وزیر جهاد کشاورزی که این هفته به مازندران سفر کرد ضمن تاکید بر لزوم سیاست حمایت از تولید برنج داخلی از ممنوعیت توزیع برنج‌های خارجی امسال از زمان آغاز برداشت شلتوک از شالیزارهای کشور خبر داد.
علیرضا مهاجر در ساری افزود : موضوع واردات و تامین برنج مورد نیاز کشور در حال انجام است ، اما در حمایت از شالیکاران شمال و بر اساس هماهنگی های صورت گرفته در دولت ، توزیع برنج خارجی در زمان برداشت شلتوک داخلی ممنوع است.
وی گفت : طبق برنامه با توجه به وضعیت بین المللی امنیت غذایی ، دولت همه تدابیر لازم را برای واردات برنج مورد نیاز کشور انجام داده است و نگرانی در این بخش وجود ندارد ولی برای حمایت از تولید داخلی هم برنامه دولت اعمال ممنوعیت توزیع است که مصوب شده است.
معاون وزیر جهاد کشاورزی وضعیت تولید برنج در استان های شمالی بویژه مازندران را مطلوب ارزیابی کرد و اظهار د اشت : با توجه به استقبال شالیکاران از کشت قراردادی برنج ، امیدواریم بازار عرضه و تقاضا این محصول استراتژیک بهتر از سال گذشته ساماندهی شود.
بر اساس اعلام رسمی جهاد کشاورزی مازندران امسال حدود ۲۱۶ هزار هکتار از زمین های استان زیر کشت برنج رفته است. با توجه به این که نشاء برنج امسال حدود ۱۰ روز زودتر از سال پیش در مازندران انجام شد ، پیش بینی می شود برداشت برنج هم تا چند روز آینده در دشت ۱۱۰ هزار هکتاری حوزه آبریز هراز در منطقه مرکزی استان از جمله شهرستا های آمل ، بابل ، فریدوندکنار ، بابلسر و محمودآباد شروع می شود.
برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است. این استان با تولید بیش از یک میلیون تن ، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌کند.
