کشت گلخانه ای به ویژه در استان هایی همچون آذربایجان شرقی که به دلیل واقع شدن در حوضه آبریز درایچه ارومیه، تغییر الگوی کشت در آن ضرورت حیاتی است، بهترین راهکار صرفه جویی در مصرف آب محسوب می شود، به ویژه اینکه بخش کشاورزی به استفاده بیش از 70 درصدی منابع آب متهم است.
کارشناسان می گویند که در کشت گلخانه ای علاوه بر بهبود چشمگیر بهره وری در مصرف آب نیز نسبت به کشت سنتی ۷۰ درصد صرفه جویی رخ می دهد که برای کشوری مانند ایران با اقلیم خشک و کم آب حایز اهمیت اساسی است.
آذربایجان شرقی نیز که تا قبل از شروع خشکسالی های ۲ دهه قبل تنها آب آورد رودخانه «اجی چای» (تلخه رود) آن سالیانه به ۲.۲ میلیارد مترمکعب می رسید و جاده های روستایی و حتی بین شهری آن در اثر طغیان دریاچه ارومیه به زیر آب می رفت، اکنون با مشکل حاد کم آبی مواجه است.
با این رویکرد بخش کشاورزی آذربایجان شرقی در سال های اخیر شاهد جهش در سطح زیرکشت گلخانه ای بوده، به گونه ای که امروز بزرگ ترین مجتمع گلخانه ای کشور و خاورمیانه با بیش از 200 میلیون یورو سرمایه گذاری ارزی در منطقه آزاد ارس در 130 کیلومتری شمال غرب تبریز واقع است.
فعالیت ۴۸۹ واحد گلخانه ای در آذربایجان شرقی
رئیس سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی از وجود ۴۸۹ واحد گلخانه با سطح ۲۳۵ هکتار در استان خبر داد و گفت: تا ۱۰ سال آینده، سطح محیط های کنترل شده کشاورزی در استان از یک هزار و ۵۰۰ هکتار فراتر خواهد رفت.
اکبر فتحی امروز اظهار کرد: گلخانه های آذربایجان شرقی سالانه ۵۹ هزار تن سبزی و صیفی، تعداد ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار رز شاخه بریده، ۶۰۰ هزار اصله درختچه‌های زینتی و ۷۰۰ هزار نشاء گل‌های زینتی فصلی تولید می‌کنند.
وی گفت: همچنین گلخانه‌های دیگری با وسعت ۵۷ هکتار در منطقه آزاد ارس، ۳۱ هکتار در منطقه خداآفرین، ۴۰ هکتار در شبستر و ۲۵ هکتار در شهرستان هریس به مجموع ۱۵۳ هکتار نیز در حال اجرا است.
فتحی در خصوص صیفی جات کشت شده در گلخانه‌های استان، گفت: محصول خیار در سطح ۷۷ هکتار به میزان ۱۸ هزار و ۵۰۶ تن، محصول گوجه فرنگی در سطح ۱۱۲ هکتار به میزان ۴۱ هزار و ۳۱۹ تن و محصول فلفل دلمه‌ای در سطح ۲.۲ هکتار به میزان ۲۴۵ تن تولید می‌شود؛ همچنین در سطح ۸.۳ هکتار نیز سالانه ۱۹۰ تن توت فرنگی کشت می‌شود.
وی افزود: پارسال ۲۸ هزار تن گوجه تولیدی گلخانه های استان از گمرک تبریز و جلفا به کشورهای همجوار صادر شده است.
فتحی در خصوص وضعیت استان از نظر توسعه گلخانه‌ها، گفت: در برنامه پنج ساله ششم اقتصاد مقاومتی، برنامه‌ای برای توسعه گلخانه‌ها به میزان ۵۱۰ هکتار وجود دارد که در این راستا گلخانه‌های استان از آغاز این برنامه، سه برابر ۲۰ سال گذشته توسعه یافته و استان رتبه سوم کشور را از نظر سطح توسعه کسب کرده است.
وی با بیان اینکه آذربایجان شرقی در توسعه گلخانه ها در ۵ ماهه نخست امسال رتبه نخست کشور را دارد، ادامه داد: در اصلاح و بازسازی گلخانه‌ها نیز در سال ۹۸ از ۱۱ هکتار برنامه، ۱۹.۵ هکتار کار اصلاح انجام گرفته است.
وی در خصوص گلخانه‌های کوچک مقیاس، اظهار کرد: جهت افزایش تولید در محیط‌های کنترل شده گلخانه‌ای، افزایش بهره وری از زمین‌های خرد و کوچک مقیاس کشاورزی و تسریع و تسهیل در فرآیند صدور مجوزها و پروانه‌ها اقدام به صدور بیش از ۱۳ هکتار گلخانه در مقیاس‌های ۵۰ تا ۳۰۰ متری در محدوده روستاها و مناطق شهری انجام گرفته است.
رشد حدود چهار برابری سطح گلخانه های آذربایجان شرقی
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز از رشد چهار برابری سطح گلخانه های استان در دولت تدبیر و امید خبر داد.
محمدباقر بی پروا افزود: در حالی که سطح گلخانه های آذربایجان شرقی تا سال ۱۳۹۲ به ۵۲.۶ هکتار می رسید، این رقم در سال نخست فعالیت دولت تدبیر و امید با رشد حدود ۱۲ هکتاری به ۶۴.۵ هکتار و سال بعد به ۷۲ هکتار رسید.
وی به رشد جهشی گلخانه های استان در هفت سال اخیر اشاره کرد و ادامه داد: سطح گلخانه های آذربایجان شرقی در سال ۱۳۹۵ به ۱۲۱ هکتار و سال بعد از آن به ۱۶۵ هکتار افزایش یافت.
وی سطح گلخانه های آذربایجان شرقی در پایان سال گذشته را ۲۲۰ هکتار اعلام کرد و یادآوری کرد: سطح گلخانه های استان در نیمه نخست امسال به ۲۳۵ هکتار افزایش یافت.
بی پروا تشریح کرد: شهرستان جلفا با داشتن ۱۰۰ هکتار گلخانه رتبه نخست استان را در این خصوص داشته و شهرستان تبریز با سطح ۳۰.۴ هکتار گلخانه، شهرستان مرند با سطح ۱۶.۹ هکتار گلخانه و شهرستان شبستر با سطح ۱۶.۸ هکتار گلخانه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
وی با بیان اینکه سیاست گذاران مرکزی در ابتدا عقیده داشتند که آذربایجان شرقی به دلیل سردسیر بودن باید در توسعه گلخانه با احتیاط بیشتری عمل کند، گفت: به این دلیل در توزیع تسهیلات و سایر امکانات، استان با کمترین توجه روبه رو می‌شد ولی با این حال توسعه گلخانه‌های استان از دهه ۸۰ به بعد شتاب قابل توجهی گرفته است.
وی ادامه داد: از سال ۸۶ با سطح زیرکشت ۲۲ هکتار شروع شده و در سال ۹۲ به ۶۴ هکتار گلخانه رسیدیم و این امر در شرایطی اتفاق افتاده که این صنعت بسیار نوپا از تکنولوژی وارداتی بهره می‌برد که البته در پنج سال گذشته با بومی شدن صنعت گلخانه داری، شتاب توسعه این بخش در استان بیشتر شده و در این مدت به حدود ۲۲۰ هکتار در شش ماهه اول سال ۹۸ رسیده است.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی ادامه داد: با تداوم این روند تا 10 سال آینده، سطح محیط‌های کنترل شده کشاورزی از ۱۵۰۰ هکتار فراتر خواهد رفت و این امر با توجه به تخصیص آب چند سد مهم همچون سد عمارت و سد حاجیلرچایی و تبدیل اراضی و باغات قدیمی با مصرف آب زیاد به گلخانه منطقی به نظر می‌رسد.
وی گفت: استفاده از تکنیک‌های مدرن و نیروهای متخصص داخلی و ارزیابی بازارهای کشورهای همسایه می‌تواند علاوه بر حفظ منابع آبی و خاکی استان و صادرات تولید به ارزش افزوده بسیار بالایی نیز دست یافت مثلا چنانکه در ۱۰ سال گذشته گوجه فرنگی در محیط باز با کمترین سود و گاهی اوقات ضرر به فروش می‌رسید و با تخریب اراضی و مصرف آب زیاد ضایعات فراوانی نیز به همراه داشت اما اکنون تولید این محصول در گلخانه ضمن ارزش درآمدی بالا، ایجاد اشتغال، ارزآوری بالای کشور، مصرف آب را نیز بهینه کرده است.
تصویب ۵۶۵ میلیارد تومان تسهیلات برای طرح های گلخانه ای
کارشناس مسوول گلخانه های جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز اظهار کرد: تاکنون ۱۶۹ طرح گلخانه ای بزرگ مقیاس به وسعت ۷۳ هکتار و با سرمایه گذاری ۳۴۳ میلیارد تومان به کارگروه استانی رفع موانع تولید جهت دریافت تسهیلات معرفی شده است.
اصغر نقشی افزود: همچنین ۱۷۷ طرح گلخانه ای بزرگ مقیاس با ۷۶ وسعت هکتار و ۵۵۳ میلیارد تومان سرمایه گذاری توس طاعضای کارگروه استانی کارشناسی شده است.
وی تعداد طرح های مصوب کارگروه را ۱۱۷ طرح بزرگ مقیاس به وسعت ۶۵ هکتار برای دریافت ۵۶۵ میلیارد تومان تسهیلات بانکی ذکر کرد و گفت: علاوه بر این ۶۲ طرح کوچک مقیاس گلخانه ای به وسعت ۱.۵ هکتار و ۷.۶ میلیارد تومان اعتبار در کارگروه استانی مصوب شده است.
وی تعداد طرح های گلخانه ای متوسط مقیاس مصوب کارگروه آذربایجان شرقی را ۴۹ طرح به وسعت ۱۳.۵ هکتار ذکر کرد و ادامه داد: ارزش اعتبارات مصوب برای این طرح ها ۷۲.۴ میلیارد تومان است.
کارشناس مسوول گلخانه های جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در خصوص راه‌های افزایش میزان تولید محصولات، گفت: می‌توان با افزایش سطح زیر کشت، میزان تولید را ارتقا داد اما برای انجام این اقدام با محدودیت آبی و خاکی روبه رو هستیم در نتیجه تنها راه بهبود عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح است.
وی افزود: بررسی سازمان کشاورزی و خوار و بار جهانی (fao) نشان می‌دهد که تراکم جمعیت در اراضی کشاورزی در قاره آسیا با داشتن ۳۱ درصد از اراضی قابل کشت و ۵۸ درصد جمعیت جهانی، حدود ۸ نفر برای هر هکتار زمین محاسبه می‌شود در حالی که این رقم برای ایران حدود ۴ نفر در هر هکتار است؛ با وجود وسعت زیاد کشور اما وجود مناطق کوهستانی و بیابانی، شوری خاک و خاک قلیایی، سطح اراضی قابل کشت را بسیار محدود کرده است.
وی با اشاره به اهمیت افزایش تولید در واحد سطح، گفت: با وجود اینکه گلخانه داری انجام اقدامات اساسی همچون استفاده از روش‌های تغذیه‌ای درست، روش‌های تولید گلخانه‌ای و بهره گیری از تکنیک‌های جدید برای بهره برداری فشرده از زمین را می‌طلبد اما در راستا حتی کشاورزانی که اراضی کوچک و محدودیت آبی دارند هم قادر به کسب درآمد کافی خواهند بود.
وی در خصوص بازار پسندی محصولات گلخانه‌ای، اظهار کرد: برای تولید محصولات گلخانه‌ای از بذر خالص و اصلاح شده استفاده می‌شود از این رو کیفیت محصولات تولید شده بسیار بالا بوده و علاوه بر بازارپسندی خوب در داخل کشور امکان صادرات محصولات تولیدی نیز وجود دارد که از نظر اقتصادی برای تولید کننده از اهمیت بالایی برخوردار است.
نقشی ادامه داد: در کشت‌های گلخانه‌ای امکان استفاده از آبیاری تحت فشار (قطره ای) وجود دارد که موجب صرفه جویی قابل توجهی در مصرف آب می‌شود؛ همچنین کوددهی از طریق آب آبیاری و یا سموم حشره کش همراه آب آبیاری جهت کنترل آلودگی‌های خاک از دیگر مصادیق این نوع سیستم آبیاری است.
وی افزود: در آبیاری قطره‌ای می‌توان بر میزان رطوبت گلخانه کنترل بهتری داشت که در نتیجه موجب کنترل بیماری‌های قارچی می‌شود که در رطوبت بالای ۷۰ درصد فعالیت می‌کنند؛ در روش آبیاری جوی و پشته یا کرته برخلاف سیستم قطره‌ای، رطوبت افزایش می‌یابد.
وی با بیان اینکه یکی از مزایای گلخانه‌ها، تولید محصولات در خارج از فصل است، گفت: تولید محصول در خارج از فصل معمول، می‌تواند افزایش قیمت محصول را در پی داشته باشد، که از نظر اقتصادی برای تولید کننده اهمیت زیادی دارد؛ همچنین با کشت گلخانه‌ای امکان پرورش و نگه داری گیاهان در خارج از موطن اصلی آن‌ها امکان پذیر است.
کارشناس مسئول گلخانه‌های آذربایجان شرقی، زودرسی و پیش رسی برخی محصولات را از مزایای کشت گلخانه‌ای برشمرد و گفت: در تولید سبزی و صیفی، زودرسی عامل مهمی در کسب درآمد بیشتر است که تولید کننده با داشتن علم و مهارت روش‌های پیش رس کردن می‌تواند یک سری از محصولات را زودتر از موعد مقرر، تولید و به بازار عرضه کند.
وی در خصوص معایب کشت گلخانه‌ای نیز گفت: سرمایه گذاری اولیه برای گلخانه داری زیاد است و عمده سرمایه نیز فقط صرف احداث گلخانه می‌شود؛ البته در صورت مدیریت صحیح تولید، در مدت سه تا پنج سال این هزینه باز خواهد گشت.
وی با اشاره به بالا بودن هزینه جاری در گلخانه داری، اظهار کرد: در این نوع از کشت محصولات نیاز به مراقبت پیوسته وجود دارد، زیرا اندکی غفلت ممکن است باعث خسارت جبران ناپذیر شود مثلا کاهش ناگهانی دمای گلخانه در یک شب سرد زمستان همه‌ی محصول را از بین خواهد برد.
سرویس خبری : کشاورزی و باغبانی
