دیار هشت هزار ساله کاشان مهد تاریخ، فرهنگ، هنر و تمدن ایران زمین، با گلستان‌های خوش عطر گل‌های محمدی بهاری شامه نواز را سپری و با طعم گوارای شربت گلاب و عرقیات گیاهی نام خود را در خاطره‌ها ماندگار می‌کند.
تولید گلاب و عرقیات گیاهی در کاشان، حالا نه فرآیندی سنتی بلکه فعالیتی صنعتی است و پژوهشکده اسانس دانشگاه کاشان نیز این اسانس‌ها را براساس کیفیت ارزیابی می‌کند.
تاکنون ۲۲۵ گونه گیاهان دارویی و معطر در دو اقلیم آب و هوایی گرم وخشک و سرد و کوهستانی کاشان شناسایی شده که همین ذخیره گاه ارزشمند، عامل اصلی دایر کردن کارگاه‌های گلابگیری و عرقیات از زمان‌های بسیار دور تاکنون در این منطقه بوده‌است.
اما نکته مهم این است که اسانس گلاب و گونه‌های گیاهی با ارزش اقتصادی فوق‌العاده، نه تنها در این شهرستان بلکه در کشور فرآوری و دارای ارزش افزوده نمی‌شود. در واقع باید گفت خام فروشی، معضل بزرگ اقتصاد کشور، گریبانگیر تولیدات این حوزه هم شده است.
پیش بینی تولید ۱۸ هزار تن گلاب در کاشان
اسدالله‌زاده سرپرست واحد صنایع روستایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان با اشاره به فعالیت ۴۰ واحد صنعتی گلاب و عرقیات با مجوز ادارات جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت گفت: بیشتر این واحد‌ها در بخش‌های قمصر و برزک فعال است.
به گفته او، تولید اسمی این واحد‌ها ۵۱ هزار و ۲۴۰ تن در سال و اشتغال اسمی آن‌ها ۳۳۱ نفر است.
سرپرست واحد صنایع روستایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان افزود: ۱۷۵۰ واحد سنتی گلاب و عرقیات هم با اشتغال بیش از دو هزار نفر در کاشان فعالیت می‌کند.
اسدالله‌زاده با اشاره به کاهش ۱۵ درصدی برداشت گل محمدی در نوروز ۱۴۰۰، علت آن را سرمای ناگهانی هفته اول اسفند اعلام و پیش بینی کرد: حدود ۹۲۰۰ تن گل محمدی برداشت و حدود ۱۸ هزار تن گلاب استحصال شود.
او ادامه داد: در فصل گلچینی در کاشان بیش از ۲۵۰ هزار نفر روز اشتغال ایجاد می‌شود.
سرپرست واحد صنایع روستایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان، با بیان اینکه در نوروز ۹۹ به بیش از ۵۰ درصد تولید گلاب و عرقیات این شهرستان خسارت وارد شد گفت: از آنجا که بیشترین مدت گلابگیری همزمان با فصل گردشگری کاشان است متاسفانه شیوع ویروس کرونا و توقف سفر‌ها در نوروز و بهار ۹۹ تاثیر منفی بر تولید داشت و حتی فروشندگان محصولات گلاب و عرقیات با ضرر زیادی روبرو شدند.
۳۴ کشور، مشتری گلاب و عرقیات گیاهی کاشان
علی مراد نوروزی رئیس گمرک کاشان گفت: از ابتدای سال ۹۹ تا پایان بهمن، یک میلیون و ۶۶۴ هزار و ۳۱۷ کیلوگرم گلاب و عرقیات به ارزش یک میلیون و ۶۲۲ هزار و ۹۲۳ دلار از کاشان به خارج از کشور صادر شد.
او، افزود: ۳۴ کشور از جمله آلمان، انگستان، آمریکا، استرالیا، اسپانیا، چین، فرانسه، ژاپن، هلند، ترکیه و کانادا مشتریان گلاب صادراتی کاشان هستند.
رئیس گمرک کاشان گفت: در سال ۹۷، دو هزار و ۸۳۱ تن گلاب و عرقیات و در سال ۹۸، سه هزار و ۸۹۱ تن محصول به کشور‌های منطقه صادر شد.
انواع گلاب و مشخصات گلاب ممتاز را بشناسید
قدرت‌الله محمدی، گلکار و تولیدکننده گلاب و عرقیات گیاهی اهل روستای ویدوجا برزک کاشان گفت: به طور کلی گلاب در انواع دو آتشه، ممتاز، اعلا و معمولی تولید می‌شود و یک لیتر و نیم گلاب از یک کیلوگرم گل محمدی ظرف ۵ تا ۷ دقیقه به دست می‌آید.
او افزود: از ریختن ۳۰ کیلوگرم گل محمدی داخل دیگ مسی حدود ۷۰ لیتر آب گلاب مایع تولید می‌شود.
تولیدکننده گلاب و عرقیات گیاهی با اشاره به اینکه گلاب دو آتشه از ترکیب ۳۰ کیلوگرم گل محمدی و حدود ۶۰ لیتر گلاب تولید می‌شود افزود: گلاب دو آتشه، مرغوب‌ترین و دارای بالاترین درجه کیفیت گلاب است.
محمدی، تصریح کرد: گلاب تولید شده باید شفاف، بی رنگ، بدون رسوب و ذرات معلق و با آب کاملا بهداشتی تولید شده باشد، شیشه‌های گلاب نیز باید با در‌های غیرنفوذ آلومینیومی و یکبار مصرف بسته شود.
به گفته او، گلاب درجه یک کاشان باید دارای بویی مطبوع، مزه گس مانند و تلخ، فاقد بوی ترشیدگی و دارای طعمی مطبوع باشد.
تولید کننده گلاب و عرقیات گیاهی، اظهار کرد: میزان اسانس موجود در گلاب باید دست کم ۱۲ میلی گرم در ۱۰۰ سانتی متر مکعب باشد.
محمدی به مشکلات دغدغه‌های گلکاران و تولیدکنندگان گلاب و عرقیات هم پرداخت و اظهار کرد: در حالی که قیمت کود و سموم و دستمزد کارگر، در سه سال اخیر چند برابر شده نرخ گل تغییری نکرده است و کشاورز باید یک سال صبر و هزینه کند تا اگر گل یخ یا آفت نزند، محصولش را برداشت کند.
گل محمدی کاشان دارای بهترین کیفیت در جهان
محمد مهدی شریفی رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان، گفت: بیش از ۸۰ گونه دارویی در ارتفاعات شهرستان به‌خصوص ارتفاعات برزک، مرق، نشلج و کامو می‌روید.
او یادآور شد: پونه، آویشن، زرین گیاه، سوسن بر و کاسنی از مهمترین این گیاهان است و در کنار آن برخی گونه‌های دارویی با ارزش اقتصادی بالا همچون باریجه و گون نیز وجود دارد.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان، با تاکید بر اینکه گل محمدی کاشان از نظر کیفیت و میزان اسانس دارای بالاترین و بهترین نوع اسانس در دنیاست گفت: کیفیت گلاب ناب کاشان نسبت به کل دنیا حتی گلستان‌های ترکیه و بلغارستان بهتر است.
شریفی تصریح کرد: تحقیقات علمی اثبات می‌کند گل محمدی کاشان پایین‌ترین ماده سرطانزای «متیل اوگنول» موجود در گل را دارد که این شاخصه حتی بیشتر از میزان و کیفیت اسانس، برای مشتریان خارجی حائز اهمیت است.
خام فروشی گلاب و اسانس کاشان و درآمدی که بر باد می‌رود
او افزود: بیشترین مواد پایه اساسی (کانکریت) برای تولید عطر و ادکلن‌ها در اسانس گلاب کاشان وجود دارد، اما متاسفانه گلکار ما یک شیشه گلاب درجه یک را به صورت خام ۲۰ تا ۴۰ هزار تومان می‌فروشد در حالی که فروش یک لیتر اسانس آن تا ۱۰۰ میلیون تومان ارزش دارد.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان اظهار کرد: ماده «کانکریت» موجود در اسانس گلاب ناب کاشان بالاترین سودآوری اقتصادی را دارد، اما متاسفانه صنایع فرآوری آن در ایران وجود ندارد و نمی‌تواند تولید شود.
شریفی با تاکید بر اینکه خام‌فروشی گلاب و گونه‌های گیاهی معضلی جدی است گفت: متاسفانه خام فروشی گلاب کاشان مثل خام‌فروشی زعفران، باریجه، کاکوتی، همچنین نفت و سنگ‌های معدنی معضلی جدی است و این منابع خدادادی را با ارزان‌ترین قیمت به خارج از کشور صادر و منفعت آن را نصیب بیگانگان می‌کنیم.
او ادامه داد: فرآوری این محصولات و تبدیل آن به اسانس، برنامه‌ریزی، توجه و حمایت جدی مسئولان، مراکز علمی و سرمایه‌گذاران را می‌طلبد.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشان یادآور شد: سرمایه گذاری برای فرآوری این محصولات و ایجاد صنایع تکمیلی آن نیازمند فناوری پیچیده‌ای مثل نانو نیست، بلکه می‌توان با دانش و فناوری مختصر، مساعدت سرمایه‌گذاران و مشارکت مراکز علمی و دانشگاهی به این مهم دست یافت.
صنعت اسانس نیازمند شبکه مدیریتی منسجم
مریم اخباری رئیس پژوهشکده اسانس‌های طبیعی دانشگاه کاشان در مورد امکانات و تجهیزات تخصصی برای کنترل کیفی گیاهان دارویی، معطر و فرآورده‌های آن گفت: از حدود ۳ سال قبل در پژوهشکده اسانس‌های طبیعی قمصر امکان اجرای تمام آزمون‌های تخصصی برای کنترل کیفی گیاهان دارویی و معطر و فرآورده‌های آن همچنین اسانس‌ها، گلاب و عرقیات فراهم شده‌است.
او با اشاره به خدمات رسانی این پژوهشکده به بیش از ۱۰۰ واحد صنعتی در کشور، تصریح کرد: وجود دانش فنی تولید فرآورده‌های قابل رقابت با کشور‌های پیشتاز در حوزه اسانس‌های طبیعی تا آنجا که به مقیاس آزمایشگاهی مربوط می‌شود قابل دستیابی است.
رئیس پژوهشکده اسانس‌های طبیعی دانشگاه کاشان اظهار کرد: اما توجه به این نکته مهم است که دانش فنی بسته‌ای از پیش آماده نیست، بلکه بر حسب نیاز و در نتیجه ارتباط تنگاتنگ صنعت و دانشگاه تولید می‌شود.
اخباری یادآور شد: مشکلاتی مانند نبود شاخص‌های مناسب ارزیابی فرآورده‌های گیاهان بومی و نداشتن استاندارد بین المللی ایزو، موانع جدی در امر ورود به بازار‌های بین‌المللی و صادرات محصول برای تولید کنندگان کاشانی است.
او خاطرنشان کرد: تضمین نشدن کیفیت محصولات به دلیل نبود یک شبکه مدیریتی منسجم برای کشت و فرآوری متناسب با معیار‌های جهانی و نبود کشت ارگانیک مطابق معیار‌های قابل قبول بین‌المللی از دیگر موانع است که البته منحصر به کاشان نیست و برای کل کشور صادق است.
رئیس پژوهشکده اسانس‌های طبیعی دانشگاه کاشان در عین حال اذعان کرد: صنعت تولید اسانس و فرآورده‌های گیاهان دارویی و معطر نسبت به سایر صنایع، وابستگی کمتری به فناوری‌های پیچیده غیر بومی، مواد اولیه خارجی و به طور کلی واردات دارد بنابراین از نظر ثبات، تاب‌آوری و خطرپذیری در شرایط مناسب‌تری است و نوسانات سیاسی و بین‌المللی تاثیر منفی کمتری بر آن دارد.
اخباری افزود: همچنین مزیت استقبال بازار داخلی از این نوع محصولات نیز به سودآوری و تضمین بازار فروش، مستقل از چالش‌های بین‌المللی کمک می‌کند.
او اظهار کرد: ورود مستقیم، اما متفاوت دانشگاهیان به این صنعت و بکارگیری ایده‌های نو برای تولید محصولات نو، الگوی مناسب عملی و در واقع بسته آماده و آزموده دانش فنی از کشت تا تولید و بازار را ارائه می‌کند و این همان چیزی است که صنعتگران جستجو می‌کنند و نمی‌یابند.
