جمعیت جهان تا سال 2232 به بیش از 8 میلیارد و جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰ به حدود ۹۳ میلیون نفر خواهد رسید. افزایش جمعیت باعث افزایش نیاز به محصولات باغبانی می شود.
استراتژی باغبانی گلخانه ای با اقتصاد زیستی سازگار است، بسیاری از نوآوری‌ها و فناوری های مورد نیاز برای افزایش بهره وری باغبانی گلخانه ای در مقیاس آزمایشگاهی در دسترس هستند، اما به سرمایه‌گذاری، ارتقای بازار و اقدامات سیاسی برای غلبه بر “دره مرگ نوآوری” نیاز دارند.
ابعاد بهره وری زیست محیطی باغبانی گلخانه ای با توجه به مفهوم مرزهای اکولوژیکی تایید می شوند. زیست توده گیاهی باغبانی گلخانه ای عمدتاً بر پایه سلولز، لیگنین و همی سلولز است که ماده اولیه خوبی برای تولید پلیمرهای زیستی با پتانسیل تولید بیش از 2.5 میلیون تن در سال است.
علاوه بر این، ایجاد فرصت های شغلی جدید با تنوع بخشیدن به سیستم تولید در صنایع وابسته به باغبانی گلخانه ای امکان پذیر می شود. امروزه استفاده از کودهای برپایه نیترات (3.5-5 تن در هکتار) به یکی از مهمترین نگرانیهای زیست محیطی در باغبانی گلخانه ای تبدیل شده است.
قوانین تجارت بین المللی محصولات باغبانی شامل قوانینی است که برای باقیمانده نیترات در محصولات و آلودگی زیست محیطی مرتبط با آن محدودیتهای شدیدی ایجاد می کند. جایگزینی کودهای برپایه نیتروژن یا محصولات محافظت از گیاهان شیمیایی با ” نهاده زیستی” به معنای کود یا آفت کشهای زیستی و محرکهای زیستی کلیدی برای موفقیت در باغبانی گلخانه ای در آینده است.
تولید محصولات باغبانی گلخانهای به صورت زیستی وابسته که در آن میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها، قارچ‌ها، ریزجلبک‌ها) و محصولات آن‌ها نه تنها برای مقاصد باغبانی، بلکه برای تأمین توده زیستی مورد نیاز بخش‌های مختلف صنعتی قابل کاربرد است، راهی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد در باغبانی گلخانهای است.
از زیست توده زباله های باغبانی گلخانه ای کمپوست و اکثر کودهای زیستی را میتوان تولید کرد. نتایج یک مطالعه نشان داده است که 77٪ از گلخانه داران در اسپانیا برای مدیریت زیست توده با شرکتهای مجاز قرارداد می بندند، در حالی که نزدیک به 23٪ آن را خود مدیریتی می کنند. با توجه به این که بازار محرکهای زیستی از سال 2005 تا کنون بیش از 10 درصد در سال رشد کرده است، توسعه صنعت تولید محرک زیستی، مرتبط با خوشه تولیدات باغبانی گلخانه ای در ارتقاء بهره وری اقتصادی آن بسیار مؤثر است.
بازار محرکهای زیستی پتانسیل رشد زیادی دارد، پیش‌بینی می شود که ارزش کل آن از 1449 میلیون یورو در سال 2016 تا دو برابر آن در سال 2022 رشد کند. در حال حاضر، 80 درصد کودها مصنوعی یا معدنی و فقط 2.25 درصد زیستی هستند که در بازار توسط شرکتهای تولیدکننده محرکهای زیستی عرضه می شوند. باغبانی گلخانهای پتانسیل خوبی برای توسعه این نوع صنعت مورد تقاضای بخش کشاورزی و مواد غذایی دارد. زنجیره ارزش فعلی باغبانی گلخانهای یک سناریوی منحصر به فرد برای ترویج رویکردهای فرا رشته ای است.
اگرچه باغبانی گلخانه ای یک مدل کشاورزی با میانگین اندازه 2 هکتار مزرعه است. اندازه این سازمان دسترسی گلخانهداران به دانش، فناوری و بازارهای بین المللی را تسهیل میکند. یک رویکرد فرا رشته ای در بخش باغبانی گلخانه ای برای ترویج اقدامات پایدار زیست محیطی و سیاست اجتماعی کاملا ضروری است. علی‌رغم شناخت گسترده تأثیر چنین طرح‌هایی برای پیشبرد اهداف اقتصاد زیستی، تحقیقات بیشتر برای درک شرایط اجرای موفقیت‌آمیز چنین طرح‌هایی ضروری است. از این رو، ما پیشنهاد می‌کنیم که تحقیقات فرا رشته‌ای تجربی جدید برای عملیاتی کردن و مرتبط کردن اقتصاد زیستی با سیاست و جامعه در باغبانی گلخانه ای انجام شود.
دمسعود لطیفیان و شکراله حاجی وند
اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی
