این محصول کشاورزی که در هفته های اخیر برداشت آن در خراسان رضوی، به عنوان مهد کشت و تولید طلای سرخ کشور، به پایان رسیده است، ارزش بالایی دارد که کاهش تولید آن موجب ارزشمندتر و گرانبهاتر شدن آن می‌شود، اما چه خوب بود که کشاورزان نیز، به عنوان عاملان اصلی تولید، بهره کافی از این محصول مزیت‌دار می‌بردند.
به واقع سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان، با وجود تولید حدود ۹۰ درصد این محصول، گویای فاجعه‌ای عظیم و مظلومیتی غریب برای این محصول راهبردی در عرصه جهانی است و گلایه زعفرانکاران از هزینه بالای تمام شده آن در مقابل بهای نسبتا ارزان این کالا و داد و فغان تجار و صادرکنندگان این محصول ایرانی در برابر آوازه زعفران کشورهای دیگر از جمله چین، اسپانیا و حتی افغانستان از دیگر نمودهای این مظلومیت است، حال آنکه از دیرباز زعفران؛ محصول شاخص تولیدی و صادراتی ایران زمین بوده است.
زعفران، همچنان گل سرسبد محصولات کشاورزی ایران در جهان است که انحصار تولیدش همچنان از آن این سرزمین است و هنوز قصه پرغصه پسته، فرش و زیره برایش در جهان تکرار نشده است و نباید هم اجازه داد تکرار شود؛ رمز ماندگاری این انحصار و عرض اندام در عرصه جهانی و همراهی بی‌چون و چرای نام ایران با زعفران؛ توجه به این محصول، ارزشمند انگاشته شدن کار زعفرانکاران، ترغیب و تشویق آنان با حمایت و البته تنظیم بازار و مدیریت آن از سوی متولیان و جلوگیری از دست‌اندازی دلالان و اخلالگران بازار در این عرصه موثر و نقش آفرین است.
از سال گذشته در کنار عواملی مانند کاهش سطح زیر کشت زعفران، وقوع تغییرات اقلیمی و خشکسالی نیز موجب افت چشمگیر برداشت محصول زعفران تا ۵۰ درصد و کاهش عرضه محصول به بازار شد که افزایش چشمگیر قیمت محصول و شادی هرچند با تاخیر چندساله زعفرانکاران را درپی داشت.
کارشناسان پیش بینی کرده بودند که امسال نیز به دلیل عواملی چون تاثیرات خشکسالی، دمای بالای هوا و عدم رسیدگی زعفرانکاران به زمینها به دلیل نبود رغبت ناشی از پایین بودن قیمت محصول، میزان تولید زعفران کاهش یابد که چنین هم شد؛ هرچند که همچنان مدیریت، تنظیم بازار و البته حمایت از کشاورز؛ از ضروریاتی است که امسال آنطور که باید اعمال نشد.
خراسان رضوی، قطب و مهمترین استان تولیدکننده زعفران در کشور است که امسال بیش از ۹۱ هزار هکتار از کشتزارهایش را زیر کشت این محصول اقتصادی برد.
زعفران به طور میانگین به ۲۳۰ نفر- روز نیروی کار در هر هکتار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید این محصول ایجاد می‌کند.
استان ۶.۸ میلیون نفری خراسان رضوی، ۳۳ شهرستان دارد که اکنون در ۱۱ شهرستان آن زعفران کشت می شود.
جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران در خراسان رضوی امسال ۱۱۹ هزار نفر است که با احتساب جمعیت پنج نفره برای هر خانوار، شمار افراد منتفع از تولید زعفران در این استان بالغ بر ۵۹۵ هزار نفر می شود.
باید به این نکته مهم توجه داشت که زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بالا برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور محسوب می شود و با توجه به اینکه افزایش تولید آن سرمایه کلان نمی‌خواهد، علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی؛ سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
ماهها رنج و تلاش برای کاشت طلایی به سرخ‌رویی زعفران و بیرون کشیدن این جواهر ارزشمند از دل سیاه خاک و در نهایت فروش آن در بازار به قیمتی کمتر از قیمت تمام شده، کشاورزان را می آزارد، اما درعین حال سود سرشار خرید این محصول برای واسطه‌ها و برخی افراد که با عنوان حامی زعفران در مجموعه‌های صنفی فعالیت دارند، آنان را سرمست از این بازار می کند، هرچند دولت طی سالهای اخیر با هدف حمایت از کشاورزان اقدام به خرید حمایتی زعفران کرده و با این اقدام خود کف قیمتی برای بازار و زعفران تعیین می کند، اما این روند نیز امسال بنا به دلایلی با اختلال روبه رو شد.
پیگیری تداوم خرید حمایتی زعفران
خرید حمایتی زعفران توسط دولت از هفتم آبانماه امسال در خراسان رضوی در قالب پنج نوع محصول در ۱۱ مرکز در شهرستان‌های تایباد، تربت جام، تربت حیدریه، رشتخوار، خواف، زاوه، سبزوار، گناباد، کاشمر، مشهد و نیشابور آغاز شد که بر اساس شیوه نامه اعلامی در این قالب، نگین زعفران به ازای هر کیلوگرم ۴۱ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان، شبه نگین ۳۳ میلیون تومان، پوشال مرغوب ۳۲ میلیون تومان، پوشال معمولی ۳۱ میلیون تومان و زعفران دسته‌ای یا “دسته پیچ” ۲۵ میلیون تومان خریداری میشد.
قرار بود پس از تعیین نوع زعفران توسط آزمایشگاه، ۳۰ درصد بهای محصول به کشاورز پرداخت شده و پرداخت ۷۰ درصد دیگر هم در بازه زمانی سه ماهه صورت گیرد.
طبق آخرین اعلام انجام شده در هفته اول آذرماه امسال در قالب اجرای طرح خرید حمایتی زعفران، زعفرانکاران این استان ۲۴ تن محصول خود را تحویل سازمان تعاون روستایی داده‌اند که درصد اندکی درجه‌بندی و وارد پروسه خرید شده است.اما ادامه روند خرید حمایتی زعفران در هفتم آبانماه امسال متوقف شد.طبق آخرین اعلام انجام شده در هفته اول آذرماه سال جاری در قالب اجرای طرح خرید حمایتی زعفران، زعفرانکاران خراسان رضوی ۲۴ تن محصول خود را تحویل سازمان تعاون روستایی داده بودند که درصد اندکی درجه‌بندی و وارد پروسه خرید شد، اما ادامه روند خرید حمایتی زعفران در هفتم آبانماه متوقف شده بود.
مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی با بیان اینکه تداوم خرید حمایتی زعفران با نگاه حمایت از زعفرانکاران در استان در حال پیگیری از وزارت جهاد کشاورزی است، گفت: باتوجه به صدور شیوه نامه جدید وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر تغییر شرایط خرید که منجر به بازنگری در نحوه خرید حمایتی این محصول راهبردی شده است، همچنان پیگیر تعیین تکلیف برای خرید حمایتی زعفران هستیم.
آرش آوان اضافه کرد: طبق این شیوه نامه ابلاغی، با اعمال برخی تغییرات، خرید بر اساس قیمت‌های گذشته اما با شرایط و درجه بندی جدید باید انجام شود.
مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی با اشاره به توقف خرید حمایتی محصول زعفران در استان گفت: باید برای ادامه خرید، نحوه خرید و چگونگی پرداخت مبالغ به کشاورزان تعیین تکلیف شود.
پبشنهاد افزایش کروسین له یا علیه کشاورزان؟
یکی از فعالان حوزه زعفران در خراسان رضوی از مهمترین دلایل افت قیمت زعفران را تضاد منافع میان کشاورزان و صادرکنندگان دانست و افزود: از قدیم تا کنون شاهد این تضاد و اجحاف در حق زعفرانکاران بوده ایم.
وی که خواست نامش فاش نشود، گفت: دولت ماهها در خصوص تعیین تکلیف و روشن شدن قیمت تمام شده محصول زعفران مطالعه و بررسی کرد و در نهایت قیمت ۴۱ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان را به عنوان قیمت خرید حمایتی زعفران تعیین کرد.
وی ادامه داد: این قیمت تعیین و خرید حمایتی زعفران همانند سنوات اخیر با هدف حمایت از کشاورزان انجام شد اما متاسفانه یکی از مجموعه‌های خصوصی، که به ظاهر برای حمایت از زعفرانکاران تشکیل شده، اما اقداماتش در این جهت نیست، منافع خود را در خطر دیده و اقدام به نگارش نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی کرد و در آن کار را به جایی رساند که حتی قوانین استاندارد ملی ایران را هم جابه جا نمود.
وی توضیح داد: این مجموعه در نامه خود تعیین کروسین (واحد رنگ) زعفران به عدد ۲۰۰ را اشتباه خواند و پیشنهاد خرید زعفران با کروسین ۳۳۰ را داد و خرید حمایتی زعفران از کشاورزان با کروسین ۲۰۰ و ۲۳۰ را اجحاف به بیت‌المال دانست؛ این درخواست با واکنش وزیر مواجه شد و شرایط جدیدی برای خرید حمایتی تعیین شد، در حالی که اساسا خرید حمایتی با هدف حمایت از کشاورز بوده است.
این فعال حوزه زعفران با اشاره به اینکه در نهایت کروسین ۲۹۰ برای خرید حمایتی محصول زعفران تعیین شد، بیان کرد: این توقف حتی خریدهای قبلی و محصولات تحویل داده شده را نیز دچار چالش کرد، هرچند در پی اعتراض کشاورزان و برگزاری جلسه ای با حضور چند تن از نمایندگان پنج شهر زعفرانی کشور، پرداخت بهای محصول بر اساس قیمت اولیه مصوب شد.
وی گفت: اگرچه هنوز خرید حمایتی زعفران از سرگرفته نشده است، اما همچنان شاهد انجام مصاحبه‌های تخریبی از سوی افراد به ظاهر حامی زعفران کاران در بخش خصوصی هستیم.
وی با بیان اینکه در ابتدای فصل برداشت قیمت هر کیلوگرم زعفران ۴۴ میلیون تومان بود که اکنون به ۳۲ میلیون تومان کاهش یافته است، اظهار کرد: باتوجه به کاهش برداشت، دیر یا زود شاهد صعودی شدن قیمت زعفران در بازار خواهیم بود که این به نفع کشاورزان است.
یک فعال حوزه صادرات زعفران افزود:طبق محاسبات علمی انجام شده و مستند قیمت تمام شده به طور متوسط بیش از ۴۵ میلیون تومان برای کشاورز است که قیمت ۴۱ و ۳۵۰ تومان دولت در خرید حمایتی تا حدی قابل قبول است.وی در پاسخ به اینکه قیمت تمام شده زعفران برای کشاورز امسال چه میزان است، گفت: تعیین هزینه تمام شده به عوامل مختلفی بستگی دارد به طوری که سال برداشت از زمین، اجاره یا ملکی بودن زمین، استفاده از کارگر یا مشارکت اعضای خانواده در برداشت و غیره در این زمینه تاثیرگذار است.
این فعال حوزه صادرات زعفران افزود: طبق محاسبات علمی و مستند انجام شده، متوسط قیمت تمام شده تولید هر کیلوگرم زعفران برای کشاورز بیش از ۴۵ میلیون تومان است که قیمت ۴۱ و ۳۵۰ تومان دولت در خرید حمایتی تا حدی قابل قبول است.
وی بیان کرد: با توجه به علاقه مندی و اقدام بانکها و بازارهای سرمایه برای ورود به حوزه زعفران، تا آخر امسال شاهد واقعی شدن قیمت زعفران خواهیم بود.
یکی از فعالان شورای ملی زعفران نیز در خصوص اقدام این شورا برای پیشنهاد افزایش عدد کروسین در خرید حمایتی زعفران، گفت: ما نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی ارسال نکردیم اما نماینده شورا به جلسه‌ای با هدف بررسی این موضوع دعوت شد تا در این جلسه اظهار نظر فنی ارائه دهد.
وی که خواست نامش فاش نشود، افزود: در این نشست نماینده شورا با ارائه اظهار نظر فنی خود اعلام کرد که یک کشاورز، زعفران خود را با کروسین ۲۹۰ و ۳۰۰ به بالا تحویل می‌دهد و در مقابل برخی محصول خود را با کروسین ۲۳۰ تحویل می‌دهد که یکسانی قیمت در واقع ظلم در حق کشاورزانی است که محصول باکیفیت‌تری تولید کرده اند.
وی ادامه داد: این اظهار نظر در نهایت منجر به تعیین عدد شاخص ۲۵۵ برای کروسین زعفران دریافتی از کشاورزان در قالب خرید جدید شد که متاسفانه تاکنون خریدی هم انجام نشده است.
این عضو شورای ملی زعفران با بیان اینکه خرید حمایتی زعفران در شرایطی که ۳۰ درصد اولیه قیمت تعیین شده را دولت پرداخت نکند، فایده‌ای ندارد، گفت: سنجش زعفران در آزمایشگاه ۴۸ ساعت زمان می برد و بعد از سطح بندی و تعیین قیمت زعفران باید ۳۰ درصد پرداخت میشد اما این اتفاق نیفتاد.
وی در پاسخ به اینکه این شورا چه اقدامی برای حمایت از کشاورزان داشته است، گفت: این پرسش باید از رییس شورای ملی زعفران پرسیده شود زیرا هیچ فردی حق بیان نظر در این زمینه را ندارد.
این اظهارنظر در شرایطی رخ می دهد که اساسا تمامی اعضای این شورا به صورت مجزا اقدام به اظهارنظر و انجام مصاحبه‌های خبری در زمینه زعفران در برهه‌های مختلف می کنند، که این اقدام بسیار مورد اعتراض برخی نمایندگان و صادرکنندگان زعفران قرار گرفته است و پیش از این ایرنا در میزگردی خبری با عنوان “دست رو شده اخلالگران بازار زعفران و ضرورت حمایت از طلای سرخ ایران” این موضوع را مورد بررسی و موشکافی قرار داده بود.
علاوه براین یک فرد آگاه در جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در قالب شیوه‌نامه جدید خرید حمایتی زعفران، شاخص کروسین زعفران که پیش از این ۲۳۰ بود در آغاز خرید حمایتی به ۲۹۰ افزایش یافته است، اگرچه هنوز اعلام تداوم یا توقف خرید رسما اعلامی نشده است.
وی، مدت زمان بررسی آزمایشگاهی نمونه‌های ارسالی زعفران به آزمایشگاه‌های معتمد سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی را که در قالب طرح خرید حمایتی زعفران صورت می گیرد، بین ۱۰ تا ۱۴ روز اعلام کرد که علت آن حجم بالای نمونه‌هاست، بنابراین کمتر از این مدت انجام آزمایش و اعلام نتیجه و در ادامه پرداخت وجوه به کشاورزان شدنی نیست.
تداوم کاهش تولید زعفران در خراسان رضوی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه امسال هم استان همانند سال گذشته شاهد کاهش میزان تولید و برداشت زعفران بود، گفت: با برداشت ۱۸۰ تن محصول راهبردی زعفران در استان، به طور رسمی برداشت این محصول در استان پایان یافته است.
غلامحسین ساربان افزود: با وجود پیش بینی‌های انجام شده در سال جاری که حکایت از برداشت ۱۵۰ تنی زعفران در استان داشت، با بهبود وضعیت بارش در برخی مناطق استان، این میزان امسال به ۱۸۰ تن رسید و بر این اساس وضعیت برداشت محصول در شهرستانهایی مانند تربت جام، تایباد، خواف و رشتخوار به مراتب بهتر از قبل شد.
وی ادامه داد: البته این میزان تولید نسبت به عملکردی که در شرایط عادی بین ۳۰۰ تا ۳۲۰ تن است، همچنان نشان از روند کاهشی تولید این محصول دارد.
در شرایط عادی بین ۳۰۰ تا ۳۲۰ تن برداشت طلای سرخ انجام میشد اما امسال این میزان به ۱۸۰ تن کاهش یافته است.معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از مجموع ۱۲۱ هزار هکتار کشتزار زعفران کشور، ۹۱ هزار هکتار، یعنی حدود ۷۶ درصد عرصه های کشت این محصول متعلق به استان خراسان رضوی است.
ساربان با بیان اینکه خشکسالی و تغییر اقلیم آفت و بلای جان زعفران شده است، افزود: محصول زعفران به شدت تحت تاثیر شرایط اقلیمی به ویژه دمای هوا و بارندگی است و در سال زراعی اخیر با کاهش ۶۰ درصدی بارندگی در فروردین امسال بخش زیادی از مزارع زعفران آسیب دید و بارندگی های بعدی نیز دیگر در رشد گیاه تاثیر مثبتی ایجاد نکرد.
وی اضافه کرد: سال گذشته سطح کشت زعفران در استان با ۵۰ درصد کاهش، بسیار فاجعه آمیز بود.
زعفران، شاه ادویه جهان
عضو هیات علمی گروه کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد نیز پیش از این بر لزوم فعالیت بیشتر برای شناسایی و معرفی دیگر جنبه‌های مصرف زعفران و آثار دارویی، درمانی و غذایی آن تاکید کرد و گفت: در دنیای امروز زعفران از قرار داشتن صِرف در ردیف ادویه، به محصولی با ویژگی های درمانی، دارویی و با ارزش غذایی قابل توجه تبدیل شده است و به همین دلیل باید در این عرصه بیشتر کار کرد.
دکتر علیرضا کوچکی افزود: دانشگاه علوم پزشکی مشهد تاکنون پژوهش های خوبی در زمینه جنبه‌های مصرف دارویی و درمانی طلای سرخ انجام داده است.
وی ادامه داد: باید مشکلات فرهنگی موجود در زمینه همراهی و هماهنگی میان دستگاه ها و سازمان های مختلف در ارتقای جایگاه زعفران و ساماندهی روند کاشت، داشت، برداشت و صادرات آن را مدیریت کرد در غیر این صورت هر روز شاهد خسارت فراوان اقتصادی در این زمینه خواهیم بود.
این استاد دانشگاه به گسترش بی‌رویه کشت زعفران در ۲۲ استان کشور اشاره و بیان کرد: قرار بود در سال ۱۴۰۰ میزان عملکرد زعفران در هر هکتار به هفت کیلوگرم برسد حال آن که هنوز این مهم به صورت سراسری و همه جانبه محقق نشده است.
وی با تاکید بر اینکه کشت زعفران، خرده مالکی است، گفت: به هیچ وجه نمی توان انتظار داشت که بتوان این شیوه کشت را در کوتاه مدت تغییر جدی داد.
کوچکی افزود: با توجه به اینکه کشت این محصول در گذشته با کمترین و طبیعی ترین نهاده ها انجام می‌شده است، افزایش عملکرد این محصول توسط برخی کشاورزان از طریق استفاده از نهاده های شیمیایی محقق شده که این امر موجب اثرگذاری منفی بر کیفیت محصول نهایی شده است که باید این هشدار را نسبت به کاهش کیفیت محصول زعفران ایران و تاثیر منفی آن در بازار جهانی جدی بگیریم.
وی ادامه داد: باید با لحاظ کردن اقدامات متعدد از جمله توجه بیشتر به اصول بهداشتی، دسته بندی محصول، افزایش کیفیت و مرغوبیت و برنامه ریزی برای سامان دادن به صادرات این محصول نسبت به ارتقای شناخت جهان امروز از زعفران ایران همت گماشت.
