طرح های مقابله با بحران آب به ویژه در بخش کشاورزی طی 8 سال دوره ریاست جمهوری روحانی اجرا نشد تا با اعلام کاهش 50 درصدی بارش ها، امنیت غذایی کشور تهدید شود. طرح الگوی کشت، پژوهش و تحقیق برای افزایش بهره وری و کاهش مصرف آب، اصلاح بذرها و معرفی ارقام مقاوم به خشکی به خوبی انجام نشد تا امنیت غذایی کشور در برابر کاهش بارندگی اینچنین شکننده باشد. مسئولان چندین استان اعلام کرده اند تولید گندم 50 درصد کاهش یافته است.
گندم یک محصول استراتژیک است که 42 درصد پروتئین مردم را تامین می کند و با توجه به این اهمیت به ویژه در شرایط کرونا کشورها صادرات این محصول را متوقف یا محدودتر کرده اند در صورتی که تولید گندم به نصف کاهش یابد کشور امسال 7 میلیون تن گندم باید وارد کند که شرایط تحریم هم پیچیدگی های این واردات رابیشتر کرده است.
* تاثیر کاهش تولید گندم روی کاهش تولید گوشت
این تمام ماجرا نیست کاهش بارندگی نه تنها بر تولید محصولات علوفه ای و جو و بقایای کاه و کلش گندم تاثیر می گذارد، تولید گوشت و دیگر محصولات پروتئینی هم کمتر می شود. ایران بیش از 75 درصد در تامین خوراک دام و طیور وابسته به واردات است.
«طرح الگوی کشت» که در دولت روحانی اجرا نشد، می توانست نجات بخش کشور در این شرایط بحران آب باشد، به دلیل اجرایی نشدن این طرح به جای کشت محصولات استراتژیک و اساسی محصولات آب بری مانند صیفی جات و هندوانه و خربزه کشت شد و نهایتا نه تنها ارزآوری نداشت بلکه با مدیریت نادرست بازار، محصول کشاورزان در زمین رها و یا در انبارها پوسید. گزارش های فراوانی درباره پیاز، هندوانه و گوجه و سیب زمینی سیب و پرتقال در سال جاری از استانها شنیده می شود. بر اساس بررسی ها هر ساله 40 هزار میلیارد تومان ضایعات و اتلاف 13 میلیارد مترمکعب آب در کشور بدین صورت وجود دارد.
این طرح قرار بود ظرفیت های کشور را از نظر کشاورزی و آب و قابلیت های دیگر بررسی و نسخه متناسب با آن به کشاورزان ارائه دهد که بیشتر سمت و سوی آن کشت محصولات اساسی باشد اما اجرا نشد و اکنون هر کشاورزی هر چیزی که بخواهد می کارد و نتیجه آن از بین رفتن سرمایه های عظیم کشور و وابستگی 75 درصدی در علوفه، 90 درصدی در دانه روغنی و دیگر محصولات است.
* راهکار کشورهای خشک برای تامین غذا چیست؟
ایران کشوری با بارش 230 میلی متر و یک سوم میانگین جهانی است بنابراین امنیت غذایی در شرایطی که نیمی از کشت این کشور دیم است می تواند بسیار شکننده باشد تنها راهکار استفاده از تحقیق و پژوهش برای شیوه های نوین کشت و آبیاری و اصلاح ارقام پر محصول مقاوم به خشکی است، بر اساس اعلام فائو در 40 سال آینده بدون اتکا به پژوهش و تحقیق تامین امنیت غذایی کشورها عملی نخواهد بود.
اما شرایط امسال ویژه تر است. گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران پیرامون میزان بارندگی‌های کشور از مهر ماه 1399 تا 24 فروردین ماه سال 1400 بیانگر اوضاع نگران‌کننده از شرایط آبی کشور در سال جاری است، بر مبنای اطلاعات این گزارش، میزان بارندگی کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون 125 میلیمتر بوده در حالی که متوسط بارش کشور در سال آبی گذشته 260 میلیمتر به ثبت رسیده است. به عبارت دیگر میزان بارش کل کشور در سال آبی جاری نسبت به سال آبی گذشته کاهش 52 درصدی را کاهش پیدا کرده است.
در شرایطی میزان بارش دریافتی کشور 125 میلیمتر به ثبت رسیده که در حوضه‌های آبریز نظیر فلات مرکزی و فلات شرقی به ترتیب شاهد بارش 75 میلمیتر و 19 میلیمتری بودیم و در این مناطق میزان بارندگی نسبت به سال گذشته کاهش 60 تا 84 درصدی را تجربه کرده است.
* کارنامه ضعیف دولت روحانی در حوزه آب به گواه مرکز پژوهش های مجلس
بنابراین در چنین شرایطی باید دید که دولت روحانی کاری برای مقابله با این شرایط سخت پیش بینی کرده است؟
مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی عملکرد دولت های یازدهم و دوازدهم در حوزه منابع آب و مدیریت این منابع پرداخته اعلام کرد: در حوزه تعادل‌بخشی و بهبود بیلان منفی سفره‌های آب زیرزمینی، وضعیت وخیم‌تر شده است.هنوز مشکلات اصلی بخش آب به قوت خود باقی است و در این راستا، عملکرد برنامه مطلوب نبوده است. به‌عنوان مثال می‌توان موضوع تعادل‌بخشی و بهبود بیلان منفی سفره‌های آب زیرزمینی که موضوعیت اصلی قانون برنامه ششم توسعه در بخش آب است را مطرح کرد که متأسفانه در این حیطه وضعیت وخیم‌تر شده است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌افزاید: در سال 1399 وضعیت درصد تحقق برخی از شاخص‌های کلیدی مانند ظرفیت آب تنظیمی سدهای غیرمرزی، احداث شبکه‌های اصلی آبیاری و زهکشی غیرمرزی، خرید تضمینی آب از بخش غیردولتی، عملیات رپرگذاری حد بستر رودخانه‌ها و سایر پهنه‌های آبی، تجهیز چاه‌ها به ابزار اندازه‌گیری هوشمند، تغذیه مصنوعی، مسلوب‌المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز، مدیریت کیفی منابع آب و تجهیز نقاط مصرف به ابزار اندازه‌گیری، ضعیف بوده است. البته در تحقق شاخص‌های بخش آب مواردی مانند عدم تأمین اعتبارات لازم، ناهماهنگی‌های بین‌بخشی و همچنین ضعف در تدوین مبانی و هدف‌گذاری‌های اسناد بالادستی را نباید دور از نظر داشت.
بر اساس اعلام وزارت نیرو 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی استفاده می شود و البته وزارت جهاد کشاورزی تنها 60 درصد را قبول دارد اما فارغ از اینکه کدام وزارتخانه درست می گوید هر دو رقم بسیار بزرگی است و باید دید که مدیران بخش کشاورزی برای کاهش مصرف آب که در کشور خشکی مثل ایران به گوهر گرانبهایی می ماند، چه کار کرده است؟
* اتلاف 13 میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی
سید جواد ساداتی نژاد، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس گفت: به دلیل نگاه معیوب به بخش کشاورزی هر ساله 40 هزار میلیارد تومان ضایعات و اتلاف 13 میلیارد مترمکعب آب داریم در حالی که با رفع موانع تولید کشاورزی می‌توانیم تا 3 برابر فروش نفت درآمد داشته باشیم. زیرا ما در بخش کشاورزی نتوانستیم ظرفیت‌های کشورمان را که تا سه برابر می‌تواند نسبت به نفت ارزآوری داشته باشد را حمایت و پشتیبانی کنیم.
سالانه حدود 30 تا 40 درصد محصولات کشاورزی قبل از اینکه به دست مردم برسد از بین می رود و این یک سوم کل تولید کشور است، در همین چند ماه گذشته نمونه هایی زیادی از محصولات کشاورزی صیفی و سبزی را کشاورزان برداشت نکردند.
*کاهش 50 درصدی تولید گندم
مسئولان کشاورزی استانها از کاهش تا 50 درصدی تولید گندم خبر میدهند.
حجت اله بیرانوند مدیرکل غله و بازرگانی لرستان اعلام کرد کاهش ۴۰ درصدی نزولات آسمانی استان لرستان در سال زراعی جاری سبب از بین رفتن محصولات کشاورزی و کاهش ۵۰ درصدی محصول گندم شد.
همچنین مسئول جهاد کشاورزی استان گلستان از کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی بارش نزولات آسمانی طی سال زراعی جاری در گلستان و وقوع پدیده خشکسالی خبر می دهد که سبب شده تا گندمکاران این استان سال سخت و کم محصولی را پیش‌رو داشته باشند و کارشناسان جهادکشاورزی کاهش حدود ۵۰۰ کیلو در هکتار برداشت گندم را برای این استان شمالی تخمین می زنند.
مدیر جهاد کشاورزی نهاوند از پیش‌بینی کاهش ۵۵ درصدی برداشت گندم خبر داد و گفت: کاهش بارندگی در سال زراعی گذشته باعث بروز خسارات فراوان به بخش کشاورزی از جمله تولید گندم در این شهرستان شده است.
دولت روحانی در زمان طولانی 8 سال گذشته اگر نگاه واقع بینانه ای به بخش کشاورزی و اهمیت آن در امنیت غذایی و مناسبات سیاسی داشت می توانست با حمایت و بهره گیری از متخصصان باعث شکننده‌تر شدن امنیت غذایی کشور نشود. شتاب پیشرفت مقابله با کم آبی در کشورهای دیگر زیاد است و ما طی این مدت در جا زده ایم.
سرویس خبری : کشاورزی و باغبانی
