طی سال گذشته مشکلات متعدد در تامین، تولید و توزیع نهاده ها، تورم شدید در بهای خوراک دام، افزایش هزینه‌ها اعم از کارگری، تامین دارو و درمان دام، تجهیزات، واکسیناسیون و غیره در حالی دخل و خرج دامداران را برهم زده بود که امسال نیز خشکسالی و تبعات جدی ناشی از آن در زمینه کاهش شدید تولید علوفه و نهاده‌هایی از جمله جو، که امکان تولید آن در داخل اندک است، موجب شد صنعت دامداری در میانه دو مانع سنگین خشکسالی و کمبود نهاده گرفتار آمده و ادامه حرکت آن با مشکل مواجه شده و در سال “افزایش تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها” همچنان درجا زده و آخرین برگ برنده خود برای تولید، یعنی دام مولد را نیز به حراج بگذارد.
در حالی که تولید و تضمین آن برای آینده ضرورتی در راستای تامین امنیت غذایی، به عنوان یکی از زیرساختهای امنیتی کشور محسوب می شود، تامین نهاده‌های دامی و تاثیر آن در تولید امروز و فردا از مسائل مهمی است که باید مورد توجه و حمایت دولت قرار گیرد.
زنجیره کشت، تولید و واردات نهاده‌های دامی، پرورش و افزایش دام سبک و سنگین، مرغ گوشتی و تخمگذار و تولید اقلام پروتئینی و فراورده های دامی و لبنی همه در کنار هم بوده و اگر در این مسیر اختلال و مانعی ایجاد نشود، می توانند به خوبی تامین کننده نیاز امروز و فردای جمعیت حاضر باشند، اما هرگونه بی‌نظمی، اختلال، تاخیر، تورم در تحقق این زنجیره مشکل آفرین است که نخستین و مهمترین حلقه آن تامین و تولید نهاده‌های دامی است.
استان خراسان رضوی که با ۱۵.۸ میلیون واحد دامی، سالانه بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن محصول در حوزه دام و طیور تولید می‌کند و از این نظر رتبه برتر را در کشور داشته و دارنده رتبه‌های متعدد در زیرمجموعه‌های این بخش از تولید و تامین مواد غذایی است، این روزها به شدت درگیر بحران کشتار دام مولد است، وضعیتی که از عوامل متعددی ناشی شده و در صورت عدم برنامه‌ریزی و حمایت، دیر یا زود شاهد تبعات و آثار جبران ناپذیر آن برای استان و کشور خواهیم بود.
تیر خلاص خشکسالی بر شقیقه دامداری
رییس اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: کشت نهاده‌ها در سطح استان به دلیل خشکسالی‌های متمادی بسیار پرهزینه شده و کاهش تولید چشمگیری را در این حوزه به استان تحمیل کرده است به طوری که در تولید نهاده جو در سال زراعی اخیر نسبت به سال گذشته ۴۰ کاهش داشته ایم.
فرشید صراف گفت: این کاهش تولید با توزیع اندک نهاده ها همانند سال گذشته باعث افت تولید و روانه شدن دام مولد به کشتارگاه‌ها شده است و متأسفانه نهاده‌های توزیعی با ارز ترجیحی چهار هزار و ۲۰۰ تومانی، پاسخ نیاز دام استان را نمی‌دهد با این حال جای سوال است در جایی که مبادی ورودی و ارز تخصیصی مشخص و معین است، چگونه این نهاده در بازار آزاد به وفور یافت شده و با قیمت های بالا به دست دامداران می رسد؟
وی اظهار کرد: طبق آمار جهاد کشاورزی متأسفانه در سال گذشته حدود ۲۱ درصد از نهاده جو، حدود ۵۱ درصد ذرت و ۷۳ درصد از نیاز دام استان به کنجاله سویا از محل نهاده های وارداتی و با ارز دولتی تأمین گردیده است.
رییس اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی افزود: این آمار در هشت ماه گذشته امسال به حدود ۲۴ درصد نهاده جو، ۴۲ درصد ذرت و ۵۲ درصد کنجاله سویا رسیده است و این در حالی است که ارائه نهاده در بازارگاه با حدود ۴۰ روز تأخیر و از زمان واریز وجه کالا حداقل ۴۵ روز طول می کشد تا دامدار به نهاده خود برسد.
وی با بیان اینکه این بدان معناست که نهاده درخواستی مردادماه امسال در آبان تحویل می‌گردد، ادامه داد: بسیار حائز اهمیت است که تأمین مالی شرکت های وارد کننده نهاده های دامی از محل واریز وجه توسط دامداران صورت می گیرد که این مقوله رانت بزرگی برای این شرکتها است و از طرفی با حجم بالای نقدینگی سرازیر شده به بانک کشاوررزی، متأسفانه خدمات ارائه شده این بانک از محل این نقدینگی بسیار اندک و غیرقابل توجیه است.
صراف اظهار کرد: با وجود این حجم نقدینگی که در اختیار واردکنندگان و بانک قرار می گیرد، دامداران و تشکلهای آنان می توانند با قدرت و توان بیشتری نسبت به تأمین نهاده اقدام کنند ولی عدم تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی و اعتبار بانک کشاورزی به نماینده دامداران، باعث مشکلات عدیده‌ای برای تولید گردیده است که امیدواریم با درایت دولت این مسائل کمتر شود.
وی تاکید کرد: باید گفت در شرایط کنونی تولید بسیار سخت و پرهزینه است و تورم در یک ماه اخیر بهای تمام شده شیر خام را به کیلویی ۸۵ هزار ریال و قیمت گوشت قرمز را به یک میلیون و ۲۲۰ هزار ریال افزایش داده است که امیدواریم با درایت دولت و تا زمانی که جانی در بدنه تولید مانده است، مشکلات هرچه سریع تر کاهش یابد.
تاخیر در تحویل نهاده‌های مرغی مشکلی جدی
مدیرعامل اتحادیه مرغداران مرغ تخمگذار خراسان رضوی با بیان اینکه تاخیر فراوان در تحویل نهاده‌های دولتی مشکل جدی مرغداران زیر پوشش این اتحادیه در استان است، اظهار کرد: حدود یک ماه است که سامانه بازارگاه در بارگذاری، تخصیص و تحویل نهاده دچار مشکل شده است، به طوری که هنوز ذرت سهمیه آبانماه مرغداران در سامانه بارگذاری نشده است.
سیدحسین موسوی نژاد تاکید کرد: این در حالی است که تامین به موقع نهاده‌های دامی از ضروریات فعالیت در این بخش است و مرغ گرسنه داخل قفس، چنین بی نظمی‌هایی را درک نمی کند و هرگونه مشکل و اختلال در تامین نهاده برای حوزه تولید مشکل آفرین است.
موسوی نژاد ادامه داد: بعضا برخی اقلام نهاده‌های خریداری شده برای ماههای مرداد، شهریور و تیرماه هم هنوز به صورت کامل تحویل داده نشده است.
مدیرعامل اتحادیه مرغداران مرغ تخمگذار خراسان رضوی اظهار کرد: متاسفانه دچار بحران جدی برای تامین ذرت و کنجاله سویا در استان هستیم که باید چاره اندیشی موثری در این زمینه صورت گیرد.
وی گفت: به عنوان نمونه مبالغ مربوط به نهاده شهریورماه از ۲ ماه پیش توسط مرغداران واریز شده است اما هنوز تبدیل به نهاده و تخصیص آن نشده است.
موسوی نژاد افزود: این وضعیت در حالی رغم می‌خورد که مرغدار ناچار به تامین نهاده از بازار آزاد و افزایش هزینه‌های تولید است، حال آنکه محصول خود را باید به نرخ مصوب به بازار عرضه کند و همین امر تولیدکنندگان را دچار مشکل می‌کند.
وی با بیان اینکه در تمام دنیا نرخ سود لحاظ شده برای محصولات و تولیدات کشاورزی ۳۰ درصد است، ادامه داد: در حالی که قیمت تمام شده هر کیلوگرم تخم مرغ برای مرغدار ۱۸ هزار تومان است و با لحاظ ۱۵ درصد سود باید هر کیلوگرم ۲۰ هزار تومان در محل مرغداری عرضه شود، قیمت مصوب این کالا ۱۸ هزار و ۵۰۰ تومان تعیین شده است.
مدیرعامل اتحادیه مرغداران مرغ تخمگذار خراسان رضوی با بیان اینکه سامانه بازارگاه به صورت متمرکز از تهران مدیریت و کنترل می‌شود و استانها نقشی در آن ندارند، تاکید کرد: دولت باید برای حمایت از تولیدکنندگان اقدام به حل مشکل موجود نموده و از هرگونه تاخیر در تحویل نهاده های مرغی جلوگیری کند.
تنزل رتبه خراسان رضوی در تولید تخم مرغ
وی با اشاره به فعالیت ۲ هزار و ۹۲۰ واحد مرغ با هشت میلیون قطعه مرغ تخمگذار در استان، افزود: هم اکنون روزانه ۳۲۰ تن تخم مرغ در این استان تولید می‌شود.
مدیرعامل اتحادیه مرغداران مرغ تخمگذار خراسان رضوی گفت: افزایش سن و به تعبیری پیر شدن گله‌های مرغ تخمگذار موجب کاهش ۵۰ درصدی تولید تخم‌مرغ در این استان شده است.
موسوی‌نژاد گفت: در سال ۹۸ روزانه ۶۰۰ تن تخم مرغ در استان تولید می شد اما اکنون این میزان به ۳۲۰ تن در روز کاهش یافته است که عامل اصلی آن در کنار عواملی مانند گرانی و تامین نهاده، پیرشدن گله‌هاست.
وی ادامه داد: این میزان کاهش تولید درحالی است که از ۶۰ درصد ظرفیت تولید واحدها استفاده می شود.
مدیرعامل اتحادیه مرغداران مرغ تخمگذار خراسان رضوی، به وجود هشت میلیون قطعه مرغ تخمگذار در استان اشاره و بیان کرد: این در حالی است که واحدهای فعال این حوزه در خراسان رضوی ظرفیت داشتن ۱۲ میلیون قطعه مرغ تخمگذار را دارند.
وی گفت: علت این تفاوت و استفاده کمتر نسبت به ظرفیت اعمال قیمت‌های دستوری، عدم تامین نهاده به میزان لازم و نبود حمایت لازم از مرغداران است بنابراین مرغداران استان با ۶۰ درصد ظرفیت خود در حال کار هستند.
موسوی نژاد ادامه داد: بر اساس برآورد صورت گرفته در حالی حجم امسال تولید تخم‌مرغ در خراسان رضوی ۱۱۷ هزار تن است که این حجم در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۱۹ هزار تن بود و همین وضعیت موجب شد خراسان رضوی که حداقل ۲ سال رتبه نخست تولید تخم مرغ کشور را داشت اکنون بعد از استان اصفهان به رتبه دوم کشور تنزل کند.
کشتار دام مولد سنگین همچنان بالا
هم اکنون ۳۴۶ هزار راس دام سنگین در خراسان رضوی وجود دارد که ۲۲۵ هزار راس از این تعداد، در دامداریهای سنتی و نیمه‌صنعتی نگهداری می‌شوند؛ کشتارگاه مشهد حدود ۷۰ درصد کشتار دام سنگین خراسان رضوی را برعهده دارد و بقیه کشتار در سایر شهرستانهای استان انجام می‌شود.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه نسبت کشتار دام مولد از کل کشتار دام سنگین در کشتارگاه صنعتی مشهد استان هنوز زیاد است، گفت: آمار کشتار دام سنگین(مولد و غیرمولد) امسال با افزایش همراه بود که این روند در خردادماه امسال با ۱۱ هزار و ۱۹۲ راس کشتار در کشتارگاه صنعتی مشهد به اوج خود رسید.
احمد داوطلب افزود: وضعیت کشتار دام در این بخش در مهرماه نیز با هفت هزار و ۳۷۱ راس کشتار به کمترین میزان خود در طول امسال رسید اما همچنان نسبت به پارسال شاهد افزایش کشتار هستیم.
وی ادامه داد: میزان کشتار دام در مهر امسال در مقایسه با خرداد امسال با سه هزار و ۸۲۱ راس کاهش، نشان از کاهش ۳۴ درصدی کشتار دام سنگین در استان دارد.
داوطلب با اشاره به اینکه امسال بیشترین میزان کشتار دام مولد شامل گاو و گوساله ماده استان با هفت هزار و ۳۶۸ راس در خردادماه رخ داد، گفت: در مهرماه پارسال کشتار چهار هزار و ۷۹۸ راس دام مولد در خراسان رضوی ثبت شده است که البته آمار کشتار مهرماه پارسال در مقایسه با خرداد آن سال ۲ هزار و ۵۷۰ راس، معادل ۳۴.۸ درصد کاهش داشته است.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در خصوص بهبود نسبی کشتار دام در نیمه دوم امسال نسبت به نیمه نخست آن نیز گفت: افزایش قیمت شیر در شهریورماه امسال موجب بهبود وضعیت اقتصادی گاوداری‌های استان شده است علاوه بر این قیمت دام زنده تا حدودی افزایش یافته است به این ترتیب گاودار با حذف شمار کمتری از دام خود، می‌تواند نقدینگی مورد نیاز را به دست آورد.
داوطلب افزود: افزایش قیمت نهاده‌های دامی که بیشتر در نهاده‌های تولید داخل مشاهده می‌شود، همچنان وجود دارد.
اهمیت دام مولد
“دام مولد” اصطلاحی تخصصی در صنعت دامپروری و به معنای “دام ماده دارای شرایط مناسب برای تولید مثل به منظور آبستنی و زایمان دامهای مرغوب کیفی از لحاظ جنس و وزن گوشت یا شیر” است.
بر این اساس کشتار و حذف دام مولدی که هنوز کارایی دارد، “اقدامی غیرقابل جبران و تهدیدی برای تامین امنیت غذایی کشور با به خطر انداختن ذخیره ژنتیکی دام کشور، بحرانی نمودن بازار گوشت و لبنیات با تضعیف رکن اصلی تولید این بخش یعنی دام های مولد” و در نهایت ایجاد چالش برای اقتصاد و چرخه تولید ملی محسوب می‌شود.
روند کشتار دام مولد از سال ۱۳۸۴ همزمان با افزایش چشمگیر قیمت گوشت گوسفند و تشویق دامداران به زیر تیغ بردن برخی از دامهای مولد آغاز شد. اما ادامه این روند تاسفبار ظرف سالهای بعدی تاکنون دیگر ناشی از افزایش تولید یا بالا رفتن تقاضای بازار نبوده بلکه کمبود خوراک دام و افزایش سرسام‌آور هزینه‌های تولید چاره‌ای جز کشتار دام مولد برای دامپروران باقی نگذاشته است.
بر این اساس هم‌اینک دلیل کشتار دامهای مولد، گرانی و کمبود خوراک برای سیر کردن دامها به عنوان آخرین و تلخ‌ترین اقدام دامداران زیر فشار اقتصادی است.
روند فزاینده این اقدام مخاطره‌آمیز که به سمت وقوع یک فاجعه ملی پیش می‌رود، آمارهای نگران‌کننده‌ای برجای گذاشته است چنانکه از ابتدای امسال تاکنون کشتار دام مولد در خراسان رضوی نسبت به پارسال ۳۰۰ درصد بیشتر شده است.
این روند با از بین بردن شغل سه هزار نفر، که به صورت مستقیم در صنعت دامپروری فعالیت داشتند و به خطر انداختن اشتغال غیرمستقیم ۲۰ هزار نفر دیگر در خراسان رضوی، وضعیت تولید شیر و پرورش دام را در این استان از سامان انداخته است.
این بحران در صنعت دامپروری نه تنها تا پایان خردادماه امسال افزون بر ۱۵۰ هزار میلیارد ریال خسارت بر جای گذاشته، بلکه خودکفایی نسبی در تولید شیر و گوشت را نیز که ۴۰ سال پیشینه تلاش سخت موجب آن شده بود، در شرف نابودی قرار داده است.
فشار اقتصادی بر صنعت دامداری
رییس اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی اظهار داشت: فشارهای اقتصادی از جنبه‌های گوناگون بر روی دامداران و تولیدکنندگان این بخش به حدی زیاد شده که آنها را مجبور به استقراض و یا خرید کالای مدت‌دار نموده، اقدامی ناگزیر که فشار مالی را بر آنها مضاعف کرده است.
صراف افزود: همزمان با تداوم پدیده خشکسالی، دامپرورانی که با کمبود و گرانی خوراک دام، گرانی واکسن، دارو و رشد هزینه‌های کارگری مواجهند دچار کمبود نقدینگی شده‌اند.
صراف ادامه داد: دامداران برای فرار از این مشکلات ناگزیر به کشتار همه دامها حتی دامهای مولد خود شده‌اند.
اوضاع نابسامان نهاده‌های دامی
وی همچنین افزایش سرسام‌آور قیمت نهاده‌های دامی، کیفیت بعضا پایین آن و کمبود نهاده های یارانه‌دار، همزمان با تنگناهای ناشی از خشکسالی را از دیگر مشکلات فراروی دامپروران و صنعت دامپروری خراسان رضوی برشمرد.
رییس اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی گفت: مهرماه سال ۱۳۹۸ قیمت هر کیلوگرم جو به عنوان یکی اقلام مهم نهاده‌های دامی ۶ هزار و ۱۱۰ ریال بود که مهرماه پارسال با حدود ۲۷ هزار ریال افزایش به ۳۳ هزار ریال رسید، اما این نوسان قیمت نه تنها متوقف نشد بلکه مهر امسال هر کیلوگرم جو خوراک دام به قیمت ۴۷ هزار ریال رسید، یعنی با پنج برابر افزایش قیمت در اختیار دامپروران قرار گرفت.
وی افزود: “ذرت” به عنوان دیگر نهاده دامی مورد مصرف روزانه صنعت دامپروری، اکنون هر کیلوگرم ۵۱ هزار ریال قیمت دارد که بالاترین نرخ در تاریخ و نشانگر حجم فشار مالی بر تولیدکننده است.
صراف ادامه داد: نرخ نهاده‌های دامی در تعیین هزینه‌های دامدار نقشی بسیار موثر داد، زیرا خوراک دام به تنهایی ۷۰ درصد بهای تمام‌شده تولیدات دامی را تشکیل می‌دهد.
افزایش ۴۸درصدی توزیع نهاده
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در نیمه نخست امسال ۳۷۰ هزار تن نهاده دامی شامل جو، ذرت ،سبوس و انواع کنجاله‌ها بین دامداران استان توزیع شده است.
داوطلب، میانگین توزیع ماهانه نهاده های دامی را طی امسال ۶۱ هزارو ۷۰۰ تن در ماه اعلام کرد در حالی که پارسال این رقم ۴۱ هزار و ۷۰۰ تن در ماه بود.
وی ادامه داد: به این ترتیب میزان توزیع نهاده طی نیمه نخست امسال حدود ۴۸ درصد در مقایسه با مدت مشابه پارسال افزایش داشته است.
این مسوول گفت: از مجموع ۳۷۰ هزار تن نهاده توزیعی در نیمه نخست امسال، ۱۲۶ هزار تن در اختیار گاوداری‌های صنعتی قرار گرفته و بقیه در بخش دام سبک و سنگین غیرصنعتی و دامداریهای روستایی توزیع شده است.
داوطلب ادامه داد: نهاده توزیعی در دامداریهای روستایی شامل ۵۲ هزار تن جو خشکسالی بوده است.
تعاون روستایی و توزیع ۶۰۰ هزار تن نهاده دامی
مدیر تعاون روستایی خراسان رضوی گفت: از ابتدای امسال اتحادیه کارخانجات خوراک دام از طریق شبکه تعاون روستایی ۶۰۰ هزار تن انواع نهاده دامی مورد نیاز دامپروران را در استان توزیع کرده است.
ایرج ناصری مقدم افزود: امسال همانند پارسال از بیشترین ظرفیت شبکه‌های تعاونی روستایی، تولیدی و کشاورزی استان برای تامین و توزیع نهاده‌های دامی بهره گرفته شده است.
وی نهاده‌های توزیعی را شامل جو، ذرت، سویا و سبوس گندم ذکر و بیان کرد: فرایند تامین و توزیع نهاده‌های دامی با هدف تحویل به موقع آنها به دامپروران استان همچنان در حال انجام است.
مدیر تعاون روستایی خراسان رضوی ادامه داد: هم‌اینک ۳۲ کارخانه تولید نهاده‌های دامی در خراسان رضوی زیر پوشش سازمان تعاون روستایی این استان فعالیت دارند.
