زعفران یا طلای سرخ ، یکی از محصولات کشاورزی است که تقریباً انحصار تولید آن در اختیار کشاورزان ایرانی است ولی این تنها انحصاری است در دنیا که نفعی برای انحصارگر نداشته و سهم کشاورزان ایرانی از تولید و فروش این طلای سرخ ناچیز است، در مقابل، انحصار فروش و سودآوری این محصول در اختیار کشورهای دیگری از جمله اسپانیا است و جالب تر اینکه دنیا هم زعفران ایران را به نام ایران نمی شناسد و نهایت اینکه سهم زعفران کاران ایرانی از این طلای سرخ گمنامی و ارزانی است. در عین حال مسئولان و دولتمردان طی سال‌های متمادی گذشته اجازه دادند که این دزدی آشکار از جیب کشاورزان ایرانی به نفع دلالانِ عمدتا خارجی انجام شود و تدبیری برای این مساله نداشته‌اند.
یکی از مهمترین و اصلی‌ترین عواملی که در قیمت زعفران تأثیرگذار است، کیفیت، طعم، عطر و میزان رنگ‌دهی رشته‌های زعفران است. به غیر از کیفیت و مرغوبیت زعفران که به آن اشاره کردیم، عوامل دیگری نیز روی قیمت این محصول در شب عید تأثیرگذار هستند. گل‌های زعفران آبان هر سال چیده می‌شوند، بنابراین محصولی که در شب عید عرضه می‌شود می‌تواند محصول همان سال یا سال‌های گذشته باشد. اگر محصول سال جدید به بازار زعفران عرضه شود، قاعدتاً قیمتی متفاوت با زعفران سال‌های گذشته خواهد داشت. از طرفی زعفران یکی از مهمترین محصولات کشاورزی ایران است که عمده فروش آن به بازار جهانی بوده یا به عبارت دیگر عمده درآمد آن از صادرات است. بنابراین قیمت ارز روی قیمت لحظه ای زعفران بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
از دیگر مواردی که روی قیمت زعفران تأثیر می‌گذارد، نوع زعفرانی است که به بازار عرضه خواهد شد. زعفران ایران در پنج دسته کلی بسته‌بندی و عرضه می‌شود که شامل زعفران سرگل، زعفران نگین، زعفران پوشال، زعفران دخترپیچ و زعفران کُنج است. تولید زعفران نگین کار و زمان بیشتری برده و در نتیجه بر قیمت زعفران تاثیر خواهد گذاشت. اگر شرایط داشت و برداشت زعفران به‌خوبی و به‌صورتی کاملاً اصولی انجام شود، رشته‌های زعفران طول و ضخامت بیشتری خواهند داشت که نشان از کیفیت بالای زعفران تولید شده خواهد بود. وقتی رشته‌ها طول و ضخامت بیشتری داشته باشند، بنابراین کیفیت ظاهری آنها می‌تواند روی قیمت به روز زعفران تأثیرگذار باشد. چرا که همواره زعفرانی ساق بلند و ضخیم خواهان بیشتری برای صادرات در کشورهای خارجی و فروش در بازار داخلی دارد و تقاضای بیشتر به معنای قیمت بالاتر خواهد بود.
نمیتوان جلوی قاچاق زعفران را گرفت
حسین زینلی مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه ۹۰ درصد تولید زعفران جهان کماکان در ایران است اظهار کرد: در سال جاری نیز ۲ هزار هکتار به سطح زیر کشت این محصول در کشور اضافه شده و از ۱۱۵ هزار هکتار به ۱۱۷ هزار هکتار رسیده است.
وی افزود: تولید زعفران در ایران ۴۳۰ تن است و فاصله زیادی با دیگر کشورهای تولید کننده زعفران در جهان دارد به طوری که کل زعفرانی که در دنیا تولید می‌شود ۵۰۰ تن است و در کشورهای مانند افغانستان، چین، هندوستان و اسپانیا در مجموع ۷۰ تن زعفران تولید می‌شود.
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: کشورهای دیگر مانند آلمان که به تازگی اقدام به تولید زعفران می‌کنند رقیبی برای کشورمان نیستند زیرا دیگر کشورها شرایط مناسب برای تولید زعفران مانند ایران را ندارند.
وی تصریح کرد: هر کشوری سطح مشخصی برای کشاورزی دارد به طور مثال اگر قرار باشد همه اراضی خود در کشور را زعفران بکاریم از تولید دیگر محصولات باز می‌مانیم و عرضه و تقاضا است که میزان تولید را در دنیا مشخص می‌کند و هر کشوری در تولید محصولی پتانسیل خاص خود را دارد.
زینلی گفت: کشور های دیگر نیز می توانند زعفران تولید کنند و حتی نیاز به دانشی فنی خاصی ندارد که تنها در اختیار ایران باشد؛ مهم ترین عامل در این ارتباط خو پذیری مردم منطقه برای کاشت این محصول است، فرهنگ و محیط جوامع کشاورزی ما برای تولید این محصول آماده شده است.
وی اظهار داشت: تولید زعفران در دنیا با قاچاق پیاز زعفران می‌چرخد و با توجه به اینکه مرزهای کشورمان نیز زیاد است نمی توان جلوی آن را گرفت؛ از طرفی دانش و تکنولوژی بشر امروز به حدی است که اگر کشوری بخواهد می تواند پیاز زعفران را نیز در کشور خود تولید کند.
جبران عقب ماندگی ایران در بازار صادراتی با تشکیل سازمان مدیریت جهانی زعفران
وی اظهار داشت: با تلاش هایی که توسط بازرگانان ایرانی در حال انجام است، عقب ماندگی ایران در بازار صادراتی این محصول در جهان، فروش با ارزش افزوده بالا و در اوزان کوچک و با برند خودمان در حال رفع شدن است.
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی گفت: در صورتی که بودجه به این مهم اختصاص یابد بخش خصوصی ایران سازمانی به نام «اوسک» مانند اوپک در حوزه زعفران ایجاد می‌کند تا کشورهایی که در حوزه تولید این محصول در دنیا فعال هستند با محوریت ایران گرد هم جمع شوند.
وی اظهار داشت: در صورتی که بتوانیم اوسک را شکل دهیم می توانیم بازار بین المللی زعفران را از دست اسپانیا خارج کنیم، بخش خصوصی این طرح را مطرح کرده است اما برای تحقق آن باید وزارت صنعت، معدن و تجارت پگیری لازم را داشته باشد.
مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی گفت: برند ملی زعفران ثبت شده و بخش خصوصی به دنیال دریافت برند بین المللی زعفران نیز است که می تواند مشکلات تجارت این محصول را رفع کند؛ بر این اساس نیم درصد از درآمد صادرات زعفران به توسعه تجارت آن اختصاص می یابد.
طرح اصلاح ساختار شورای ملی زعفران و شکستن فضای انحصاری این شورا در مجلس
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز در این خصوص گفت: باید تمام تولیدکنندگان احساس کنند که اوسک یه طرح ملی با منافع مشترک برای همه آنها است و اینجا باید محل همگرایی بین تولیدکنندگان زعفران باشد.
محسن زنگنه تاکید کرد: در بحث فرآوری زعفران باید بیشتر تلاش کنیم، باید در تولید محصولات مختلف زعفرانی گام‌های بیشتری برداشته شود تا شاهد ارزش افزوده این محصول باشیم.
وی ضمن گلایه از شورای ملی زعفران ادامه داد: با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب برای جلوگیری از خام فروشی زعفران و حمایت های مسئولان از طرح اوسک، از شورای ملی زعفران انتظار نمی رفت که به استاندار نامه بزند و قصد عیب جویی از این طرح فراملی را داشته باشد.
زنگنه با اشاره به اینکه سعی داریم از طریق مجلس شورای اسلامی، تعاونی ملی زعفران را راه‌اندازی کنیم، گفت: اصلاح ساختار شورای ملی زعفران در مجلس مطرح است، متاسفانه یک فضای انحصاری در این شورا شکل گرفته است که باید افراد متخصص در این شورا راه یابند.
این نماینده پیشتر نیز در مصاحبه ای گفته بود: آیا نباید سازمان زعفران در کشور داشته باشیم؟ این تبعیض ها است که کشور را به اینجا رسانده و مردم را اذیت می‌کند.
زنگنه اظهار کرد: ما از زمانی که وارد مجلس شدیم تلاش کردیم تا قیمت زعفران را در فصل برداشت افزایش دهیم و به ۲۰ میلیون تومان برای هر کیلو برسانیم و این روند در حال طی شدن بود، اما سیاست‌های غلط و تدبیر‌های نادرست در کنار فسادی مثل زد و بند و نفوذ مافیای موجود تا بزرگترین مراکز قدرت، زعفران را به چنین روزی رسانده است.
وی افزود: امروز ما ضمن تشکر از مقام معظم رهبری می گوییم زعفران حمایت نخواهد شد، مگر با حمایت زعفرانکاران و وحدت بین آنها و امیدواریم با حمایت زعفرانکاران بتوانیم زعفران را از دست یک جمع محدود مافیایی در بیاوریم.
نمایان شدن پتانسیل زعفران ایران در دنیا با تشکیل سازمان مدیریت جهانی
مهدی تقوایی مدیرکل هماهنگی امور سرمایه گذاری و اشتغال استانداری خراسان رضوی ، گفت: با توجه به نقش استراتژیک اقتصاد کشاورزی در سال جهش تولید و جایگاه ارزشی صنعت زعفران در بهره وری بهینه از منابع کمیاب، به نظر می رسد طراحی یک سیستم پایدار برای ثبات، بهسازی و تعالی زنجیزه تامین، تولید و توزیع زعفران با محوریت نیازسنجی، اشتغال، سلامت حرفه ای کشاورزان و دسترسی آسان به بازارهای جهانی از مهم ترین و اساسی ترین اقدامات و بسترسازی صنعت زعفران است.
وی با اشاره به اینکه ایجاد سازمان جهانی اوسک توان تولید و پتانسیل زعفران ایران را در دنیا نمایان می کند، بیان کرد: زعفران محصولی است که ۹۵ درصد آن در ایران تولید می‌شود؛ لذا می‌توانیم از راه اندازی اوسک به الگویی برای توسعه تجارت سایر محصولات برتر ایرانی دست یابیم.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه ایران با بیش از ۹۰ درصد تولید زعفران جهان، بزرگترین تولید کننده این محصول در دنیا است، مسئولیت ملی و فراملی در تجارت عادلانه و پشتیبانی محصول ایرانی که متاسفانه در شرایط حاضر مورد تهدید سایر کشورها با رویکردهای غیرحرفه ای از جمله قاچاق پیاز زعفران قرار گرفته است، بنابر این ایجاد و راه اندازی یک سیستم جامع برای مدیریت محصول در سطح جهانی که طراحی آن توسط یک شرکت در ایران صورت گرفته ضروری و الزامی بود.
تقوایی افزود: خوشبختانه با طراحی این سیستم، جمهوری اسلامی ایران در تاسیس سازمان جهانی مدیریت تولید و صادرات زعفران پیشگام شد و با راه اندازی و ایجاد بورس بین المللی زعفران برای برندسازی و توسعه بازارهای بین المللی جدید قدم مثبتی برداشته شد.
وی با تاکید بر اینکه بدون تردید ایران به دلیل سهم خود در تولید زعفران باید متولی این کار باشد، اظهار داشت: زعفران محصولی است که با تلاش فراوان کشاورزان به بار می نشیند و نیاز به اصلاح روندها در تولید، بازاریابی و فروش این محصول در بازار داخل و خارجی احساس می شود. در این میان ورود زعفران به بورس کالا یک گام مثبت در راستای اصلاح این روندها بوده است که با راه اندازی سازمان جهانی اوسک بدون تردید زمینه برای شناساندن زعفران ایران به دنیا و مرجعیت قیمتی بورس ایران فراهم می شود.
مدیرکل هماهنگی امور سرمایه گذاری و اشتغال استانداری خراسان رضوی تصریح کرد: تاکنون نیز برنامه‌ریزی‌های بسیاری در زمینه ایجاد زیر ساخت‌ها و الزامات ملی طرح جهانی OSEC انجام شده و همچنین وزارت جهاد کشاورزی ، وزارت امور خارجه و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از این طرح حمایت کرده اند و خوشبختانه در بهمن ماه سال نیز توسط ریاست جمهوری رونمایی شد.
وی با بیان اینکه محصول زعفران ایران پس از صادرات به نام کشورهای دیگر بسته‌بندی و عرضه می‌شود، ادامه داد: تشکیل سازمان جهانی OSEC می‌تواند ایران را به جایگاه واقعی در زمینه زعفران برساند.
